Abdülvehhâb el-Kurtubî ve Ahmed b. Ebû Ömer el-Enderâbî’nin Lahn Olgusuna Yaklaşımları Üzerinden Tecvid İlminde Meşârika-Meğâribe Karşılaştırması

Bu yazı hicrî beşinci asırda biri meşrikte diğeri ise mağrib yani Endülüs’te yaşamış olan ve vefat tarihleri arasında on sene bile bulunmayan iki kıraat ve tecvid âliminin, tecvid ilminin varlık kazanmasında önemli bir rol oynayan lahn olgusu üzerine serdettikleri değerlendirmeler üzerinden tecvidin temel meselelerine yaklaşımda doğu-batı arasında ne gibi benzerlikler ve ayrılıklar bulunduğunu tespit etmeyi amaçlamaktadır. Zira mağribli Abdülvehhâb el-Kurtubî (ö. 462/1069) el-Mûdıh fî’t-Tecvîd isimli eserinde harf ve terkib düzeyinde tecvidi ilgilendiren hemen bütün konularda derinlikli bir inceleme yürütmüştür. Enderâbî nisbesiyle maruf olan meşrikli Ahmed b. Ebû Ömer (ö. 470/1077) ise el-Îzâh fî’l-Kırâât isimli eserinde yedili ve onlu sistemin dışında kalan pek çok kıraat, rivayet ve tarike yer vermesinin yanı sıra harf ve terkib düzeyinde tecvid ilmini ilgilendiren bazı meseleleri derinlikli bir incelemeye tabi tutmuştur. Önceki meşrik ulemasının eserlerinin şu veya bu sebeple günümüze ulaşmamış oluşu veya ân itibariyle henüz keşfedilmemiş olması, Enderâbî’nin bu eserine doğunun erken döneme taalluk eden tecvid birikimini yansıtan bir eser olma vasfı kazandırmakta ve değerli kılmaktadır. Yazıda anılan iki âlimin lahn konusuyla ilgili izah ve açıklamalarını aktarmazdan evvel İslami ilimler geleneğinde doğu-batı arasında yaklaşım farkına konu olan bazı hususlara değineceğiz. Bunu yapmadaki amacımız İslami düşünce geleneğinde meşârika-meğâribe arasındaki yaklaşım farkının sadece tecvid alanına has olmadığını gözler önüne sermek olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Meşârika, Meğâribe, Tecvid, Lahn, Kurtubî, Enderâbî

Comparison of Mashariqa and Magariba it Tajweed Through Abdulvahhab al-Qurtubî and Ahmad b. Ebû Omar al-Enderâbî’s Approach to the Lahn Phenomenon

This study aimed to investigate what similarities and differences existed between Maghrib and Mashriq, and has emerged in the approach to the basic issues of tajweed Tajwīd through the evaluations of two recitation and Tajwīd scholars, one of whom lived in the Mashriq and the other in Maghrib, i.e. Andalusia, in the Hijri fifth century hijri, who did not even exist for ten years between the dates of their death, worked on the phenomenon of laḥn (solecism), which played an important role in the emergence of the science of Tajwīd. Indeed, the Maghrebi Abd al-Vehhāb al-Kurtubī (d. 462/1069) carried out in-depth analysis of almost all the subjects related to Tajwīd at the level of letters and compositions in his work called al-Mudıh fî at-Tajwīd. Ahmad b. Ebī Omar al-Enderābī (d. 470/1077), on the other hand, included many recitations, narration and tariqs in his work called al-Īdāh fī al-Qırâ’ât which was left outside of the seventh and tenth system, and furthermore examined some issues related to Tajwīd at the level of letters and composition. The fact that studies of Tajwīd scholars before Enderâbî have not reached the present day for one reason or another, or that they have not been discovered yet, makes this particular study of Enderābī a work that reflects the Eastern Tajwīd collection, making it furthermore valuable. Before conveying the explanations and of the two scholars mentioned in the article on the subject of “laḥn”, we will mention some issues that are the subject of approach differences between Maghrib and Mashriq in the tradition of Islamic sciences. Our aim in doing this will be to reveal that the difference in approach between Mashāriqah and Maghāribah in the tradition of Islamic thought is not unique to the field of Tajwīd.

Keywords:

Mashāriqah, Maghāribah, Tajwīd, Laḥn, Kurtubī, Enderābī,

PDF

___

Bennâ, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Abdülğanî ed-Dimyâtî, İthâfu Fudalâi’l-Beşer fî’l-Kırââti’l-Erbeʿate ʿAşer, nşr. Enes Mihre, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1427/2006.
Bennâ, Hasan, Nazarât fî Kitâbillah, nşr. İsâm Telîme, Kahire 1423/2002.
Dânî, Ebû Amr, el-Urcûzetü’l-Münebbihe alâ Esmâi’l-Kurrâ ve’r-Ruvât ve Usûlü’l-Kırâât ve Akdi’d-Diyânât bi’t-Tecvîd ve’d-Delâlât, nşr. Muhammed Micgân el-Cezâirî, Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1420/1999.
Enderâbî, Ebû Abdullah Ahmed b. Ebû Ömer, el-Îzâh fî’l-Kırâât, nşr. Halid Hasan Ebû’l-Cûd, Dâru’l-Lü’lü’, Mısır 1442/2021.
Ensârî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Ömer el-Kurtubî, İhtisâru Sahîhi’l-Buhârî ve Beyânu Ğarîbih, nşr. Rifat Fevzî Abdulmuttalib, I-V, Dâru’n-Nevâdir, Dimeşk, 1435/2014.
Hasen el-Yûsî, el-Muhâdarât fî’’l-Edeb ve’l-Luğa, nşr. Muhammed Haccî-Ahmed eş-Şerkâvî İkbâl, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 2006.
Hudâykî, Muhammed b. Ahmed, et-Tabakât, nşr. Ahmed Bumezkû, en-Necâhu’l-Cedîde, 1427/2006.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Ahmed, Nüzhetü’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, nşr. Abdullâh b. Dayfullâh er-Rahîlî, Matbaatü Sefîr, Riyâd 1422/2001.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer ed-Dimeşkî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
İbn Kurkûl, Ebû İshak İbrahim b. Yûsuf b. İbrahim el-Vehrânî el-Hamzî, Metâliʾu’l-Envâr ʿalâ Sıhâhi’l-Âsâr, 1433/2012.
İbnu’l-Cezerî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, en-Neşr fî’l-Kırââti’l-‘Aşr, nşr. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
İbnu’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım, Îdâhu’l-Vakf ve’l-İbtidâʾ, nşr. Muhyiddîn Abdurrahman Ramazan, I-II, Matbûâtü Mecmaî’l-Lüğati’l-Arabiyye, Dimeşk 1390/1971.
Kurtubî, Abdülvehhâb b. Muhammed, el-Mûdıh fi’t-Tecvîd, nşr. Ğânim Kaddûrî el-Hamed, Mektebetü’r-Ruşd, Riyad 1442/2020.
Marsafî, Abdülfettâh es-Seyyid Acmî, Hidâyetü’l-Kârî ilâ Tecvîdi Kelâmi’l-Bârî, el-Medînetü’l-Münevvera, ts.
Maşalı, Mehmet Emin, Kur’an’ın Anlaşılmasında Gâî Yorum: Geçmişten Günümüze Bir Tasvir Denemesi, Ankara 2016.
Muhammed Akîle, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Saîd el-Hanefî el-Mekkî, el-Fevâidü’l-Celîle fî Muselselâti İbn ʿAkîle, nşr. Muhammed Rıdâ, el-Beşâʾiru’l-İslâmiyye, Beyrut 1421/2000.
Münâvî, Zeynuddîn Muhammed Abdirraûf b. Tâcu’l-Ârifîn el-Haddâdî, el-Yevâkît ve’d-Dürer Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-Fiker, nşr. el-Murtazâ ez-Zeyn Ahmed, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd 1999/1420.
Nasr el-Hûrînî, Ebû’l-Vefâ Nasr b. Nasr Yunus el-Vefâʾî el-Ahmedî el-Ezherî, el-Metâliʿu’n-Nasriyye li’l-Metâli’i’l-Mısriyye fî’l-Usûli’l-Hutbe, nşr. Tâhâ Abdülmaksûd, Kâhire 1426/2005.
Safedî, Salahuddîn Halil b. Aybek b. Abdullah, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, nşr. Ahmed el-Arnâût-Turkî Mustafa, Beyrut, 1420/2000.
Sefâkusî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Sâlim en-Nûrî, Ğaysü’n-Nefʿ fi’l-Kırââti’s-Sebʿ, nşr. Ahmed Mahmud Abdüssemîʿ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1425/2004.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr, Buğyetü’l-Vüʿât fî Tabakâti’l-Lüğaviyyîn ve’n-Nühât, nşr. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut.
Tilimsânî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l-Endelusi’r-Ratîb, nşr. İhsan Abbâs, Dâru Sâdir, Beyrut.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah er-Rûmî, Muʿcemü’l-Üdebâ: İrşâdü’l-Erîb ilâ Maʿrifeti’l-Edîb, nşr. İhsan Abbas, I-VII, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1414/1993.
Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, el-Kâşif fî Maʿrifeti men lehû Rivâyetün fî’l-Kütübi’s-Sitte, nşr. Muhammed Avvâme, Dâru’l-Kıble, Cidde 1413/1992. ……………,el-Maʿîn fî Tabakâti’l-Muhaddisîn, nşr. Humâm Abdurrahîm Saîd, Dâru’l-Furkân, Ammân 1404.
……………, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ, nşr. Şuayb el-Arnâût, I-XXV, Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
Zeynüddîn el-Irâkî, Ebû’l-Fadl Abdurrahim b. el-Huseyn b. Abdurrahman, Şerhu’t-Tebsıra ve’t-Tezkira, nşr. Abdüllatif el-Hemîm-Mâhir Yâsîn Fahl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1423/2002.