Kur’an’da Fücûr Kavramının Anlam Alanı

Kur’an’ın doğru anlaşılması için ayetin ayetle tefsir edilmesi, hadis ve esbâb-ı nüzûl rivayetlerinin dikkate alınmasının yanı sıra ayetlerde geçen bazı kelime ve kavramların tahlil edilmesi de önem arz etmektedir. Kur’an’da çok fazla geçmemesine karşın, ilişkili olduğu kavramlar ve bulunduğu bağlamlar itibariyle Kur’an düşüncesinin ifade edilmesinde temel bir kavram olan fücûr da farklı açılardan incelenmesi gereken bir kelimedir. Asıl anlamı “bir şeyi yarmak” olan ve câhiliye döneminin sosyal hayatıyla ilgili olarak daha çok “yalan yere yemin etmek, yemini bozmak ve kötülük” gibi manalarda geçen fücûr, Kur’an’da kâfir ve müşriklerin bir eylemi ve birr ile takvâ kavramlarının tam karşıtı olarak zikredilmiş; küfür, kizb, fesâd ve fısk kavramlarının da benzeri olarak kullanılmıştır. Diğer taraftan fücur, küfür kavramının anlam sahasını oluşturan kavramlardan biridir ve daha ziyade inkârcılık kapsamında olan “peygamberleri ve âhireti yalanlamak” ve “ahlâk dışı işler yapmak” gibi günahları ifade etmektedir. Ayrıca fücûr ile takvânın karşıt kullanıldığı ayetler vasıtasıyla insanın iyiyi kötüden ayırt edebilecek bir kabiliyette yaratıldığı ve sorumlu bir varlık olduğu anlatılmıştır. Bu çalışmada semantik yöntem esas alınarak fücûr kavramı; kök ve izafî anlam, zıt ve yakın anlam yönünden incelenmiş, bu kelimenin câhiliye şiirinden Kur’an’a geçişte uğradığı anlam değişimine dikkat çekilerek Kur’an’daki anlam alanına ve ifade ettiği manalara değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur'an, Fücûr, Takva, Birr

The Area of Meaning of Fucūr Concept in the Qurʾān

To understand the Qurʾān correctly, analyzing some words and concepts in the verses is crucial, alongside with interpreting a verse with another verse, taking hadith and the narrations of asbāb al-nuzūl into account. Fujūr (wickedness), an essential concept for expressing the Qurānic thought in terms of its relevance with other concepts and the contexts that is present in, should be analyzed from different aspects, even if it isn’t mentioned in the Qurʾān frequently. While the lexical meaning of fujūr is “to split something” and it’s commonly used in social context of jāhiliyya in the meanings of “to take a false oath, to break one's oath, and evil”, Quran uses this concept as a deed of kafirs and mushriks, contrarily to birr (righteousness) and takwa (piety). The concept of fujūr used similarly to the concepts of kufr (disbelief), kidhb (falsehood), fasād (corruption) and fisq (disobedience). On the other hand, füjūr is one of the concepts forming the meaning area of kufr and it expresses sins within the scope of disbelief such as “denying the prophets and the afterlife” and “practicing immoral acts”. Besides, through the verses in which fujūr and taqwa are used oppositely, it is explained that man was created with the ability to distinguish good from evil and that he is a responsible being. In this study, reliyng on the semantic method, füjūr concept is explained in terms of word stem and contextual meaning, with its contraries and near synonims. Furthermore, this word’s meaning area and the meanings it expresses is discussed by drawing attention to its semantic change while passing from jahiliyya poetry to the Qurān.

Keywords:

Tafsīr, Qur’ān, Fucūr, Taqwā, Birr.,

PDF

___

Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Mu‘cemu’l-furûku’l-lugaviyye. thk. eş-Şeyh Bey-tullâh Beyât - Muessesetü’n-Neşri’l-İslâmî. b.y.: Muessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1412.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Subhî Ḥasen Hallâk - Muhammed Ahmed el-Etraş. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Reşîd-Müessesetu’l-Îmân, 2000.
Bişr b. Ebu Hâzim el-Esedî. Dîvânu Bişr b. Ebî Hâzim el-Esedî. thk. İzzet Ḥasan. Dımeşḳ: Matbûâtu Mudîriyyeti İhyâi’t-Turâsi’l-Ḳadîm, 1960.
Câhız, Ebu Osman Amr b. Bahr. Kitâbu’l-hayevân. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 8 Cilt. b.y.: Mektebetu Câhız, 2. Basım, 1965.
Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf. Kitâbu’t-ta‘rîfât. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1985.
Çiçek, Yakup. “Kur’an’da Fecir Kavramı”.Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7-10 (1989), 177-194.
Demir, Şehmus. “Kur’an’da Zekât Kavramının Etimolojik ve Semantik Analizi”. Atatürk Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2007), 9-30.
el-Medhal ile’l-mevsû‘ati’t-tefsîri’l-me’sûr. nşr. Merkezu’d-Dirâsâti ve’l-Ma‘lûmâti’l-Kur’âniyye. Bey-rut: Dâru İbn Hazm, 2017.
Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı (Meal – Tefsir). çev. Cahit Koytak – Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 9. Basım, 2015.
Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Misbâhu’l-münîr. Beyrut: Mektebetu lübnāân, 1987.
Gümüş, Sadreddin. Kur’ân Tefsîrinin Kaynakları. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1990.
Hakîm et-Tirmizî. Tahsîlu nezâiri’l-Kur’an. thk. Hüsnâ Nasr Zeydân. b.y.: Matbaatu’s-Saâde, 1969.
Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
Hatîb et-Tebrîzî, Yahyâ b. Ali b. Muhammed. Şerhu dîvâni’l-hamâse. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1431.
Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşri-yat, ts.
Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dînî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Ya-yınları, 5. Basım, 2017.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
İbn Fâris, Ebu’l-Hasan Ahmed. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
İbn Kuteybe. Te’vîlu muşkili’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1973.
İbn Kuteybe. Tefsîru garîbi’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1978.
İbn Sîde, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Ferec Andurrahmân. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-İslâmî, 1984.
İmruu’l-Ḳays. Dîvânu İmrii’l-Ḳays. şrh. Ebî Saîd es-Sukkerî. thk. Enver Alyân Ebû Suveylim – Muhammed Ali eş-Şevâbike. el-Ayn: Merkezu Zâyid li’t-Turâs ve’t-Târih, 2000.
Kaya, Ali. “Câhiliyeden Kur’an’a Kerem Kavramı”. Dergiabant 9/1 (Mayıs 2021), 369-402. https://doi.org/10.33931/abuifd.886824
Kays b. el-Hatîm. Dîvânu Kays b. el-Hatîm. thk. Nâsıruddîn el-Esed. Beyrut: Dâru Sâdır, 1967.
Kılıç, Sadık. “İnsan, Fücûr ile Takvâ Ritimleri Arasında “Bir Damla Endişe!”. EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler – 1/4 (1999), 1-14.
Kur’an-ı Kerîm Açıklamalı Meâli, çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
Kurtubî, Muammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsîn et-Turkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2006.
Kutub, Seyyid. Fî zilâli’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 32. Basım, 2003.
Lebîd b. Rabî‘a el-‘Âmirî. Şerḥu Dîvâni Lebîd b. Rabî‘a el-‘Âmirî. thk. İhsan Abbâs. Kuveyt: Mat-baatu Ḥukûmeti’l-Kuveyt, 1962.
Mahallî, Celaluddîn-Süyûti, Celâluddîn, Tefsîru’l-Celâleyn. thk. Fahreddîn Kabâve. Beyrut: Mek-tebetu Lübnân Nâşirûn, 2003.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhemmed b. Muhammed. Te’vîlâtu’l-Ḳur’ân. thk. Bekir Topaloğlu vd. 17 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. en-Nuket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdil-makṣûd b. Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye - Muessesetu’l-Kutubi’s̠-S̠ekâfiyye, ts.
Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-Târîhi’l-Arabî, 2002.
Muṣtafavî, Hasen. et-Tahkîk fî kelimâti’l-kurʾāni'l-Kerîm. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
Mücâhid b. Cebr. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselâm Ebu’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1989.
Müneccid, Muhammed Nureddin. el-İştirâku’l-lafzî fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Şam: Daru’l-Fikri, 1999.
Nâbiga ez-Zubyânî. Dîvânu’n-Nâbiga ez-Zubyânî. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1985.
Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Sa‘îdî, Abdulmuteâl. en-Nazmu’l-fennî fi’l-Kur’ân. b.y.: Matbaatun’n-Nemûzeciyye, ts.
Soysaldı, H. Mehmet. Kur’an Semantiği Açısından İnançla İlgili Temel Kavramlar. İzmir: Çağlayan Yayınları, 1997.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
Teebbeta Şerran. Dîvânu Teʾebbeta Şerran ve ahbârihi. nşr. Ali Zulfikâr Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Garbî’l-İslâmî, 1984.
Ûde, Ebû Halîl Ûde, et-Tatavvuru’d-delâlî beyne lugati’ş-şi‘ir’l-câhilî ve lugati’l-Kur’âni’l-Kerîm. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1985.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Alî b. Aḥmed. Esbâbu nüzûli’l-Ḳur’ân. thk. Kemâl Besyûnî Zeğlûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
Zemahşerî, Cârullâh Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân, 1998.
Zuheyr b. Eb Sulmâ. Şi‘ru Zuheyr b. Ebî Sulmâ. şrh. el-A‘lem eş-Şentemerî. nşr. Fahreddîn Ḳabâve. Beyrut: Dâru’l-Âfâḳi’l-Cedîde, 1980.