İslam Hukukunda Cehâletin Alışveriş Akdine Etkisi Bağlamında TOKİ’nin İlk Evim Sosyal Konut Projesinin Değerlendirilmesi

Fıkhî bir terim olarak hukuki işlemlerdeki belirsizlikleri ifade eden cehâlet kavramı, İslam hukukunda akitlerin meşruiyetine olumsuz etkisi bulunan bir durum olarak kabul edilmektedir. Alım satım işlemlerinde karşılıklı rıza esasının zedelenmemesi ve taraflar arasında çekişme yaşanmaması için satılan mal, karşılığında ödenecek bedel, satış vadeli ise bedelin teslim zamanı, taksit sayısı vb. hususların akit sırasında netleştirilmesi yapılan alışverişlerin sıhhati için şart görülmektedir. Bununla birlikte her belirsizlik akdin sıhhatine engel sayılmamakta, çekişmeye götürecek boyutta olmayan küçük belirsizlikler müsamahayla karşılanmaktadır. Dört mezhebin de fıkıh kaynaklarında bu duruma örnek teşkil eden çok sayıda mesele yer almaktadır. Bu çalışmada öncelikle İslam hukukunda cehâletin alışveriş akitlerinin sıhhatine etkisi klasik fıkıh kaynaklarında yer verilen meseleler üzerinden incelenmekte, daha sonra bu bağlamda TOKİ’nin ilk evim sosyal konut projesinin içerdiği konut satış sözleşmesi fıkhî yönden analiz edilmektedir. Ayrıca projenin toplumun önemli bir ihtiyacını karşılama ve maslahatı gerçekleştirme yönü dikkate alınarak söz konusu konut satış sözleşmesi istihsan yöntemi açısından da analiz edilmekte, mesele fıkhî açıdan değerlendirilirken kamu yararı göz ardı edilerek “cehâlet akdi fâsid kılar” kuralının mutlak ve katı biçimde yorumlanmasının isabetli sonuçlar doğurmayacağı üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Akit, Alışveriş, Cehâlet, TOKİ

Evaluation of TOKI’s ‘my First House Social Housing Project’ Within the Context of the Effect of Ignorance on the Contract of Purchase in Islamic Law

As a fiqh (Islamic jurisprudence) term, the concept of “ignorance” ex-presses uncertainties in legal transactions and, in Islamic law, is accepted as a situation that negatively impacts the legitimacy of contracts. If the sale is deferred, clarification of the delivery time of the price to be paid for the goods sold, the number of installments, etc. during the contract is considered essential for the validity of the transactions in order not to damage the principle of mutual consent in purchase and sale transactions and to avoid conflicts between the parties. However, not every uncertainty is considered an obstacle to the validity of the contract, and minor uncertainties that do not lead to disputes are tolerated. The fiqh sources of four Islamic sects contain many examples of these uncertainties. This study firstly examines the effect of ignorance on the validity of purchasing contracts in Islamic law using the issues in classical fiqh sources and then analyses the housing sales contract of TOKI’s (housing development administration of Turkey) “my first house social housing project” in this context from a fiqh perspective. In addition, the study addresses the related housing sales contract in terms of the juristic preference method by considering the aspect of meeting an important need of society and realizing the purpose of this project. Then, while evaluating the issue from a juris-prudential point of view, the study discusses that the absolute and strict interpretation of the rule of “ignorance renders the contract void,” which is adopted by ignoring the public interest, does not produce favorable results.

Keywords:

Contract, Ignorance, Islamic Law, Purchase, TOKI,

PDF

___

Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Fehmî el-Hüseynî. 4 Cilt. b.y.: Dârü’l-Cîl, 1411/1991.
Aslan, Bedri. “İslam Borçlar Hukukunda Cehâletin Sözleşmelere Etkisi (Borsa, Sigorta ve İnternet Üzerinden Yapılan Alım-Satım Örneği)”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/3 (2018), 1100-1101.
Aslan, Bedri. İslam Hukukunun Esnekliği. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
Bardakoğlu, Ali. “İstihsan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/339-347. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Bereketî, Muhammed Amîmü’l-İhsân el-Müceddidî. et-Ta’rîfâtü’l-fıkhiyye. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâ’ ‘an metni’l-İknâ’. 6 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.s.
“Cehâlet”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. 16/167-179. Kuveyt: Dârü’s-Selâsil, 1404-1427/1986-2006.
Cündî, Ziyâüddîn Ebü’l-Mevedde Halil b. İshak. el-Muhtasar. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1426/2005.
Çubukçu, Asri. “Halîme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/338. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Dönmez, İbrahim Kâfi. “Cehâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/219-222. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Dönmez, İbrahim Kâfi. “Maslahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/79-94. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Duman, Soner. “TOKİ’nin Sosyal Konut Projesi Bağlamında Vadeli Satım Bedeli Belli Olmayan Konut Satımının Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi”. İslam İktisadı Net. Erişim 3 Kasım 2022. https://islamiktisadi.net/2022/09/19/tokinin-sosyal-konut-projesi-baglaminda-vadeli-satim-bedeli-belli- olmayan-konut-satiminin-fikhi-acidan-degerlendirilmesi
Ebû Ceyb, Sa’dî. el-Kâmûsü’l-fıkhî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1413/1993.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2010.
Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Misbâhu’l-münîr. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. b.y.: el- Mektebetü’l-Mısriyye, t.s.
Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Mektebü Tahkîkı’t-Türâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005.
Güney, Necmeddin. “İslam Borçlar Hukukunda Satım Akdinin Konusuna Dair Cehâlet ve Akde Etkisi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 16 (2010), 491-502.
Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed. el-Cevheretü’n-neyyire. 2 Cilt. b.y.: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1322/1904.
Hallâf, Abdülvehhâb. ‘İlmü usûli’l-fıkh. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1423/2003.
Hamevî, Üsâme. Nazariyyetü’l-istihsân inde’l-usûliyyîn. İstanbul: Mektebetü’l-Üsreti’l-Arabiyye, 1443/2021.
Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân er-Ruaynî. Mevâhibü’l-celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl. 6 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 3. Basım, 1412/1992.
İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. el-Kavânînü’l-fıkhiyye. b.y.: y.y., t.s.
İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî-Mahmûd Muhammed et-Tınnâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1399/1979.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el- Muğnî. 10 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968).
İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Minehu’l-celîl şerhu Muhtasari Halîl. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1409/1989.
Kal’acî, Muhammed Revvâs - Kanîbî, Hâmid Sâdık. Mu’cemu lügati’l-fukahâ. b.y.: Dâru’n-Nefâis, 1408/1988.
Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. el-Furûk. 4 Cilt. b.y.: Âlemü’l-Kütüb, t.s.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâ’i’u’s-sanâ’i’ fî tertîbi’ş-şerâ’i’. 7 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1406/1986.
Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Muhtasar. thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyza. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
Kurtubî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1425/2004.
Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye.
Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. Bidâyetü’l-mübtedî. Kahire: Matbaatü Muhammed Ali Subh, t.s.
Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye. thk. Tallâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.s.
Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1356/1937.
Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmurz b. Ali. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Ğureri’l-ahkâm. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l- Kütübi’l-Arabiyye, t.s.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcü’t-tâlibîn. thk. İvaz Kâsım Ahmed İvaz. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1425/2005.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müttakîn. thk. Züheyr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1412/1991.
“Selem”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. 25/191-230. Kuveyt: Dârü’s-Selâsil, 1404-1427/1986-2006.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ’. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2. Basım, 1414/1994.
Serahsî, Ebû Bekir Şemsüleimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1414/1993.
Shamshiyev, Ozat. Hanefî Mezhebinde Tashîhu’l-Ukûd Teorisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
Şâbân, Zekiyyüddin. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanîfiyye, t.s.
Şahin, Osman. “İstihsan Yönteminin Aklî Gerekçeleri ve Bazı Uygulama Şekilleri”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/4 (2008), 41-75.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-İ‘tisâm. 2 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t- Ticâriyyetü’l-Kübrâ, t.s.
Şeyhîzâde, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman Damad Efendi. Mecma’u’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.s.
Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrahim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfi’î. 3 Cilt. b.y.: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, t.s.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti me’ânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
TGRT Haber. “Cayma, Satma, Kiraya Verme Hakkı Var mı? Bakan Kurum Sosyal Konutta Merak Edilenleri Cevapladı”. Erişim 20 Mart 2023. https://www.tgrthaber.com.tr/ekonomi/sosyal-konut-projesinin-merak- edilenleri-2846941
TOKİ. Toplu Konut İdaresi Başkanlığı. “250 Bin Sosyal Konut Projesi”. Erişim 7 Kasım 2022.
https://www.toki.gov.tr/Ba%C5%9Fvuru%20Bilgilendirme%20Formu.pdf
TOKİ. Toplu Konut İdaresi Başkanlığı. “İlk Evim”. Erişim 27 Ekim 2022. https://www.toki.gov.tr/sosyal-konut.html
Yaran, Rahmi. “İhtiyaç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/573-574. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Yılmaz, Orhan. “TOKİ ve Tasarrufa Dayalı Finansman Şirketlerindeki Konut Finansmanının Fıkhî Boyutu”. Kilitbahir Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (Mart 2023), 207-228.
Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osman b. Ali b. Mihcen b. Yûnus. Tebyînü’l-hakâ’ik. 6 Cilt. Bulak: el- Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313/1895.
Zühaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 10 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, t.s.
Zühaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1426/2005.