Kur’ân’ın Secili Söz Dizgelerinin 7. Yüzyıl Arapların Lügavî Örf ve Âdetleriyle Diyalektik İlişkisi

Kur’ân’ın en temel üslup özelliklerinden biri, âyet sonlarında tekrarlanan ve aynı ahengi veren hece, ses, seci ve kafiye uyumlarıdır. Kulağa hoş gelen melodik yapıdaki üstün sanatlı bu söz yapıları, 7. yüzyıl Hicaz bölgesi Arapların bilmedikleri, aşina olmadıkları ve duymadıkları şeyler midir yoksa günlük kelamlarında şifahî ve yazınsal türlerinde mevcut ve maruf lügavî örf ve âdetleri, edebî zevkleri çerçevesinde teşekkül ve tecessüm etmiş ifade kalıpları mıdır? sorusu/sorunu işte bu makalede ele alınmaktadır. Bu amaçla, işte bu çalışma, cahiliye Arapların şifâhî, edebî söylemlerinde secili, uyak ve kafiyeli söz yapılarını tetkik etmekte; ardından kadim İslâmî literatürdeki verilerden hareketle Kur’ân’ın âyet sonlarındaki melodik yapıların, cahiliye Arap şairlerin şiirlerindeki secili, uyaklı edebî ürünlerin özellikleriyle diyalektik ilişkisini ve o dönem Arap toplumunun kelam sonlarında gözetmeyi âdet ve alışkanlık haline getirdikleri seci için, dilin birtakım kıyasî kurallarının terkedilip edilmediğini irdelemektedir. Elbette Kur’ân’ın secili ifade yapılarının o dönem Arapların edebî zevkleriyle diyalektik ilişkisine kadim literatürde satır aralarında zayıf ve cılız bir sesle değinilmiş olsa da ne yazık ki modern dönem çalışmalarında bu konu, henüz irdelenmiş değildir. Bu yüzden özgün ve otantik olduğunu düşündüğümüz bu çalışmanın, alanına katkı sunacağını ümit etmekteyiz. Dolayısıyla literatür taraması yöntemini kullandığımız bu araştırma neticesinde, Kur’ân’ın âyet sonlarındaki birbiriyle uyumlu, ritmik, melodik ses ve vezinli yapılarının 7. yüzyıl Arapların edebî zevkleriyle, lügavî örf ve âdetleriyle ilişkili olup olmadığı, daha doğrusu, bu ifadelerin o günkü Arapların bilmedikleri, aşina olmadıkları harikulâde, tarih üstü, aşkın/müteâl bir dil ve üslupta mı yoksa onların zevk ve beklentilerine muvafık ve mutabık, yerel, mahalli, bölgesel, kültürel antropolojik bir tabiatta mı varlık bulduğu ortaya çıkacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsîr, Kur’ân, Seci, Yedinci Yüzyıl, Arapların Lügavî Örf ve Âdetleri

The Dialectical Relationship of the Syntax of the Qur’ān with the Lexical Customs and Traditions of the 7th Century Arabs

One of the most basic stylistic characteristics of the Qur’ān is the agree-ment between syllables, sounds, lines and rhymes repeated at the end of the verses and give the same harmony. The question/problem “Are these words that have pleasant melodic structures and superior arts something that the Arabs of the 7th century Hejaz Region did not know, were not familiar with and did not hear, or are they expressions that existed in oral and literary types in their daily vocabulary formed and embodied within the framework of well-known lexical customs and literary tastes?” is discussed in this article. For this purpose, the study examines the seciʿ and rhyming word structures in the verbal and literary discourses of the Jahiliya period Arabs. Then, based on the data in the ancient Islamic Literature, it examines the dialectical relationship of the melodic structures at the end of the verses of the Qur’ān with the characteristics of the seciʿ and rhyming literary products in the poems of the Arab poets of ignorance, and for the choice that the Arab society made it a custom and habit at that time to observe at the end of the words, and whether some rules of comparison of the language were abandoned or not. Of course, although the dialectical relationship between the seciʿ expression structures of the Qur’ān and the literary tastes of the Arabs of that period was addressed in the former literature with a weak and feeble voice between the lines, unfortunately, this has not been examined in modern studies yet. For this reason, we hope that the present study, which we think is original and authentic, will contribute to this field and as a result of the study, in which the literature review method was used, whether the harmonious, rhythmic, melodic sound and meter structures of the Qur’ān at the end of the verses are related to the literary tastes, lexical customs and traditions of the 7th century Arabs, or rather, these expressions were unknown to the Arabs of that day, will be uncovered along with the question whether it existed in a wonderful, transcendent and transcendent language and style that they were not familiar with, or in a local, regional, cultural anthropological nature that was compatible and agreeable with their tastes and expectations in that time.

Keywords:

Commentary, Qur’ān, Seciʿ, Seventh Century, Arabic Language Customs and Traditions,

PDF

___

Alûsî, Şihâbuddîn Mahmûd b. Abdillâh el-Huseynî. Rûhü’l-me‘ânî. thk. Alî Abdulbârî Atiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1415.
Avtebî, Seleme b. Müslim es-Suhârâ. el-İbâne fi’l-lüġati’l-‘Arabiyye. thk. Abdulkerîm Halîfe vd. 4 Cilt. Saltanatu Ammân: Vizâretu’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe,1. Basım, 1999.
Bâkillânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib. İ‘câzü’l-Ḳur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Mısır: Dârü’l-Me‘ârif, 5. Basım, 1997.
Bikâ‘î, İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Ribât b. Alî b. Ebî Bekr. Maṣra‘ü’t-taṣavvuf. thk. Abdurrahmân el-Vekîl. Mekke: Abbâs Ahmed el-Bâs, ts.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap İslam Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Burhan Köroğlu vd. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2. Basım, 2000.
Câhız, Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî Ebû Osmân. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l- Hilâl, 1423.
Cürcânî, Ebû Bekr Abdilkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Fârisî. Delâilü’l-i‘câz fî ‘ilmi’l-me‘ânî. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir Ebû Fehr. Cidde: Matba‘atu’l-Müdünî, Kâhire-Dârü’l-Müdünî, 3. Basım, 1992.
Çakıl, Zöhre. Kur’ân’ı Kerim’de Seci’ Sanatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Çimen, Abdullah Emin. “Kur’ân’da Ritmik Yapı: Fâsıla ve Uslûp Açısından Bir Deneme”. Dinî Araştırmalar 10/29 (2007), 189-236.
Dayf, Şevkî. Târîḫu’l-edebi’l-‘Arabiyyi’l-‘asri’l-câhiliyye. Kâhire: Dârü’l-Meârif, 10. Basım, 1119.
Ebû Hafs Sirâcuddîn, Ömer b. Alî b. Âdil el-Hanbelî ed-Dımeşkî en-Nu’mânî. el-Lübâb fî ‘ulûmi’-l-kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvez. 20 Cilt. Beyrut-Lübnân: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1998.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân Esîrüddîn el-Endülüsî. el-Baḥrü’l-muḥîd. thk. Sıtkı Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
Ebû Saîd es-Sîrâfî, el-Hasen b. Abdillâh b. el-Merzübân. Şerḥu Kitâbi Sîbeveyh. thk. Ahmed Hasen Mehdelî-Alî Seyyid Alî. 5 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2008.
Ebu’l-Bekâ el-Hanefî. el-Külliyyât mü’cem fi’l-müṣṭalahâti ve’l-furûḳi’l-lüġaviyye. thk. Adnân Dervîş-Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, ts.
Ferâhidî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Ömer b. Temîm. el-Cümel fi’n-naḥv. thk. Fahruddîn Kabâve. b.y.: y.y., 5. Basım, 1995.
Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh b. Manzûr ed-Deylemî. Me‘âni’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en- Necâtî vd. 3 Cilt. Mısır: Dârü’l-Mısriyye, 1. Basım, ts.
Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Yakûb. Beṣâirü zevi’t-temyîz fî leṭâifi kitâbi’l-‘azîz. thk. Muhammed Alî en-Neccâr. 6 Cilt. Kâhire: el-Meclisu’l-E’lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1996.
Gündüzöz, Soner. Kur’an’ın Eşsiz Dili Kur’an’da Gramer Yanlışı İddialarına Cevap. Samsun: Etüt Yayınları 1. Basım, 2011.
Hatîb eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. es-Sirâcü’l-münîr. 4 Cilt. Kâhire: Matba‘atu Bûlâk el- Emîriyye, 1285.
İbn Ebi’l-İsba’ el-Advânî, Abdu’l-Azîm b. el-Vâhid b. Zâfir. Taḥrîrü’t-taḫbîr fî ṣinâ‘ati’ş-şi’ri ve’n-nesri ve beyânî i‘câzi’l-Ḳur’ân. thk. Hanefî Muhammed Şeref. el-Cumhûriyyetu’l-‘Arabiyyetu’l-Muttehide: el-Meclisu’l-A’lâ li- Şuûni’l-İslâmiyye-Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, ts.
İbn Sinân el-Hafâcî, Ebû Muhammed Abdillâh b. Muhammed b. Saîd. Sırrü’l-feṣâha. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, ts.
İbn Usfûr, Alî b. Mümin b. Muhammed el-Hadremî el-İşbilî Ebu’l-Hasen. el-Mümti’ el-kebîr fi’t-taṣrîf. b.y.: Mektebetu Lübnân, 1. Basım, 1996.
İbnu’l-Esîr, Nasrullâh b. Muhammed Ziyâuddîn. el-Mes̱elu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir. thk. Ahmet el-Hûfî- Bedevî Tibâne. 2 Cilt. Kâhire: Dâru Nahdati Mısır, ts.
İbnu’l-Verrâk, Muhammed b. Abdillâh b. el-Abbâs Ebu’l-Hasen. ‘İlelü’n-naḥv. thk. Mahmûd Câsim Muhammed ed-Dervîş. er-Riyâd-es-Suûdiyye: Mektebetu’r-Rüşd, 1. Basım, 1999.
İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl en-Nahvî. el-Uṣûl fi’n-naḥv. thk. Abdu’l-Huseyn el-Fetlâ. 3 Cilt. Lübnan-Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, ts.
Kabakçılı, Osman. “Razi’ye Göre Kur’an’da Seci Sanatının Olmamasının Sebepleri”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2021), 133-149.
Kalkaşendî, Ahmed b. Alî b. Ahmed el-Fezârî. Ṣubhü’l-a’şâ fî ṣınâ‘ati’l-inşâ. 15 Cilt. Beyrut: Dârul’-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
Kirmânî, Muhammed b. Hamza b. Nasr Ebu’l-Kâsım Burhâneddîn. Esrârü’t-tekrâr fi’l-Ḳur’ân. thk. Abdulkâdir Ahmed Atâ. b.y.: Dârü’l-Fadîle, ts.
Nahhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed İsmâîl b. Yûnus el-Murâdî. İ‘râbü’l-Ḳur’ân. haş. Abdulmun‘im Halîl İbrâhîm. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1421.
Râğıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed. Tefsîrü’r-Râġıb el-İsfahânî. thk. Muhammed Abdulazîz Besyûnî. 5 Cilt. b.y.: Külliyetu’l-Âdâb-Câmi‘atu Tantâ, 1. Basım, 1999.
Rümmânî, Alî b. İsâ b. Alî b. Abdillâh Ebu’l-Hasen el-Mu’tezilî. en-Nüket fî i‘câzi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Halefullâh-Muhammed Zağlûl Selâm. Mısır: Dârü’l-Me‘ârif, 3. Basım, 1976.
Semîn el-Halebî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Yûsuf b. Abdi’d-Dâim. ed-Dürrü’l-meṣûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l- meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrâd. 11 Cilt. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, ts.
Sîbeveyh, Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî Ebû Bişr. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetu’l-Hânecî, 3. Basım, 1988.
Sultanov, Eleddin. “Qurani-Kerim’in Ecazkarlığında “Seci” Üslubunun Yeri”. Bakı Devlet Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi'nin Elmi Mecmuasi 29 (2018), 273-286.
Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn. Mu‘terekü’l-aḳrân fî i‘câzi’l-Ḳur’ân. 3 Cilt. Beyrut-Lübnân: Dârü’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1988.
Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn. el-İtḳân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: el-Hey’etu’l-Mısriyye el-‘Âmme li’l-Kitâb, 1974.
Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr Ğâlib el-Âmilî Ebû Cafer. Câmi‘ü’l-beyân fî te’vîli’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetu’r-Risâle, 1. Basım, 2000.
Tahânevî, Muhammed b. Alî b. el-Kâdî Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbır el-Fârûkî el-Hanefî. Mevsû‘ati keşşâfi ıṣṭılâhâti’l-funûn ve’l-‘ulûm. thk. Alî Duhrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnân, 1. Basım, 1996.
Yahyâ b. Hamza, İbn Alî b. İbrâhîm el-Hüseynî el-Alevî. et-Ṭırâzu li-esrâri’l-belâġa ve ‘ulûmi ḥaḳâiḳi’l-i‘câz. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Unsuriyye, 1. Basım, 1423.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Me‘âni’l-Ḳur’ân ve i‘râbuhu. thk. Abdulcelîl Abduh Şelbî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1. Basım, 1988.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Mufaṣṣal fî ṣan‘ati’l-i‘râb. thk. Alî Ebû Mulahham. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1. Basım, 1993.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Bahâdır. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1. Basım, 1957.