Fiilin Çatısına İlişkin Arapça ve Türkçe Kavramların Karşılaştırılması

Çatı, eylemin özne veya nesneyle ilişkisinin niteliğini açıklayan bir kavramdır. Türkçede çatıya ilişkin kavramlar, özne ve nesne esas alınarak oldukça işlevsel bir biçimde sınıflandırılmıştır. Türkçedeki çatı kavramlarının Arapçadaki karşılıkları ise fiil kalıplarının anlamları başlığı altında yer alır. Bu anlamların ve ilgili kavramların Arapçada kendine özgü bir sistematiği ve mantığı vardır. Anadili Arapça olanlar için bu sistematik, tutarlı ve anlamlı bir yapı arz eder. Ancak anadili Türkçe olanların, Arapçada fiil kalıplarının anlamlarını ve çatı kavramlarını anlama ve anlamlandırmalarına katkı sunacak bir sınıflandırmaya ve yaklaşıma da ihtiyaç vardır. Fiil kalıplarının anlamları çeşitli çalışmalara konu edilmiştir. Ancak çatı kavramları iki dilde karşılaştırılmamıştır. Bu çalışmanın amacı, Arapçadaki çatı kavramlarını, Türkçedeki çatı tasnifi üzerinden sınıflandırarak, onları Türkçeleriyle karşılaştırmaktır. Ayrıca Arapçadaki fiil kalıplarının çatı dışındaki anlam ve işlevlerine, Türkçe dilbilgisi kavramları perspektifinden bir yaklaşım geliştirmektir. Bu çalışmada, Arapçada çatı karşılığında kullanılan bina kavramının, Türkçedeki çatı kavramını da içeren daha geniş bir kavram olduğu, müteaddî teriminin, Türkçedeki geçişli, oldurgan ve ettirgen kavramlarının karşılığı olarak kullanıldığı, dönüşlülük olgusunun ise iki dildeki tarifinin farklı yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Türkçedeki çatı tasnifinin esas alınarak Arapçadaki çatı kavramlarını sınıflandırmanın Arapça çatı kavramlarını anlama ve anlamlandırma açısından da işlevsel olduğu değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Fiil çatısı, morfem, mutâva‘at, müşâreket, müte‘addî, lâzım

A Comparison of Arabic and Turkish Terms Related Voice of Verbs

Voice is a concept which explains the quality of the verb’s relation to the subject or the object. In Turkish, concepts related to voice of verbs are classified in a quite functional way with respect to subject and object. The Arabic equivalents of the terms related to voice of verbs in Turkish are under the title the meanings of verb patterns. These meanings and related terms have a unique systematic and logic in Arabic. For native speakers of Arabic, this systematic forms a coherent and meaningful structure. However, native speakers of Turkish need a classification and approach that would help them understand and make sense of the verbs patterns in Arabic and the voice of verb terms. The meanings of verb patterns have been the subject of various studies. However, the terms related to voice of verbs have not been compared in two languages. The aim of this article is to classify the voice of verbs terms in Arabic over the voice of verbs classification made in Turkish and to compare them to their Turkish equivalents. Furthermore, another aim is to develop an approach to verb patterns, except for their meanings and functions in voice of verbs, from the perspective of Turkish grammar concepts. In this study, the conclusions have been reached that the term bināʾ, which is used for voice of verb in Arabic is a wider concept which includes the voice of verb in Turkish as well, that the term muteaddi is used as the equivalent of transitive, transitivized and causative forms, and that the concept of reflexive verb is defined in different ways in both languages. It is seen that classifying the Arabic voice of verb with reference to the voice of verb classification in Turkish is functional in terms of understanding and making sense of Arabic voice of verbs terms, as well.

Keywords:

Voice of verbs, morpheme, mutaawaat, musharakah, muteaddi, laazim,

PDF

___

Abdulhamîd, Muhammed Muhyiddîn. Dürûs fi’t-tasrîf. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1995.
Ahmed, Cemâl Abdulazîz. Kavâ‘idü’s-sarf. Ummân: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’d-Dînîyye, 2012.
Akçakoca, Yusuf. Arap Dili Sözdiziminin Anlambilim Boyutu. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
‘Amâyire, Hannân İsmâîl. “Meâni’z-ziyâde fî’l-fi‘li’s-sülâsî fi’l-lügati’l-‘Arabiyye”, Mecelletü Câmi‘âti’l-İslâmîyye li’l-Bühûsi’l-İslâmiyye 20/2 (2012): 295-326.
Aronoff, Mark - Fudeman Kırsten. What is Morphology. Blackwell Puplishing, Tsz.
Bilgegil, M. Kaya. Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1984.
Cerâdât, Half ‘Âyid. “et-Terâdüfü’d-delâlî beyne sîğatey ifte‘ale ve tefa‘‘ale”. el-Mecelletü’l-Ürdüniyye fi’l-Lügati’l-‘Arabiyye ve Âdâbihâ 9/4 (Aralık 1434/2013): 115-132.
Cevherî, İsmaîl b. Hammâd. es-Sıhâh. nşr: Ahmed Abdulğafûr Attâr, Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1979.
Dâvut, Muhammed Muhammed. el-‘Arabiyye ve ‘ilmü’l-lugati’l-hadîs. Kahire: Dâru Garîb, 2001.
Emîn, Lütfî Azîze. el-Morfîm l’il-ef‘âli’s-sülâsiyyeti’l-mücerrede ve’l-mezîde fî mecmû‘a kısasiyye “ez-Zevcetü’l-Ezrâ” li Kumâşe el-‘Ulyân. Yüksek Lisans Tezi, Mevlânâ Mâlik İbrahâm Devlet Üniversitesi, 2010.
Enîs, İbrâhîm. Min esrari’l-lüga, Kahire: Mektebetü’l-Enceli’l-Mısriyye, 1978.
Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 2013.
Esterâbâdî, Radiyyüddîn Muhammed. Şerhu şâfiyeti İbni’l-Hâcib. nşr: Muhammed Nûr el-Hasan - Muhammed ez-Zekrâf - Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye 1982.
Fîfî, İbrâhîm Hüseyin Dayfullâh. el-Hulâsetü’l-mustahlasa min mutavvelâti’n-nuhât. Mekke: 1458.
Fîruzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakup. el-Kâmûsu’l-muhîd, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
Güler, İsmâil. “Arapçada Sözcük ve Biçimbirim”. Uludağ Üni. İlh. Fak. Der. 14/1 (2015): 111-121.
Gündüzöz, Soner. Arapçanın Söz Varlığı. Ankara: Grafiker Yay., 2015.
Ğalâyînî, Mustafa. Câmi‘u’d-durûsi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Menşûrat’l-Mektebeti’l-‘Asriyye 1914.
Hacbâr, Râdiye. el-Elfâzü’l-hadâriyye ve hasâisu tevlîdihâ fi’l-Mu‘cemi’l-‘Arabiyyi’l-esâsî. B.y. Câmi‘atü Mevlûd Ma‘merî, 2014.
Hadîsî, Hadîce. Ebniyetü’s-sarf fî Kitâbi Sîbeveyh. Bağdat: Mektebetü’n-Nahde, 1965.
Hasan, Abbâs. en-Nahvü’l-vâfî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, Ts.
Hemlâvî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Şeza’l-‘arf, nşr: Muhammed Abdulmutî‘. Dâru’l-Kiyân, Tsz.
Hepçilingirler, Feyza. Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Everest Yayınları, 2013.
Hicâzî, Mahmut Fehmî. Medhal ilâ ‘ilmi’l-lüga. Kâhire: Dâru Kubâ, Tsz.
Hilâl, Abdulgaffâr Hamîd. Aslu’l-‘Arab ve lügatühüm beyne’l-hakâik ve’l-ebâdil, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arab, 1996.
İbn ‘Akîl, Bahâüddîn Abdullah. Şerhu ibn ‘Akîl. nşr: Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 1980.
İbn Hişâm, el-Ensârî. Muğni’l-lebîb ‘an kütübi’l-e‘ârib. 4 cilt, nşr. Abdullatîf Muhammed el-Hatîp, Kuveyt: 2000.
İbn Mâlik, Cemâlüddîn Muhammed b. Abdullah. Şerhu’t-teshîl. nşr: Abdurrahman es-Seyyid, Muhammed Bedevî el-Mahtûn, Cîze: Matba‘atu Hacer, 1990.
İbn Yaîş, el Mevsilî. Şerhu’l-mufassal. nşr: İmîl Bedî Ya‘kûb, 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
İshâk, Rahmâni. “el-Murfîm beyne’l-‘Arabiyye ve’l-Fârisiyye”, Mecelletü ‘Ulûmu’l-Lugati’l-‘Arabiyye ve Âdâbihâ 2/13 (2018): 157-178.
Kızılkaya, Yakup. “Türk ve Arap Dilinde Tasğir (Küçültme)”. Turkish Studıes 12/7 (2017): 215-232.
Komisyon. Mecmûatu’s-Sarf. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2013.
Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri. 3. Baskı Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
Kûfî, Muhammed. Şerhu’l-binâ. Mekke: Mektebetü Mekke, 1301.
Kûfî, Necât Abdulazîm. Ebniyetü’l-ef‘âl: Dirâse lügaviyye Kur’âniyye. Beyrut: Dârü’s-Sekâfe, 1989.
Lâfî, İmâd Yûnus. “Vakfe ‘inde me‘ânî Evzâni’l-ef‘âli’l-mezîde”. Mecelletü Külliyyeti’t-Terbiye li’l-Benât 21/2 (2010): 428-442.
Özmen, Mehmet. “Türkçede İşteşlik”. Discussions on Turkology. (Warsav 2014). Ed. Öztürk Emiroğlu v.dğr., 714-729,
Sîbeveyh. el-Kitâb. 4 cilt, nşr: Abdusselâm Muhammed Hârûn, Kahire: Mektebetü’l-Hâcî, 1982.
Şâhîn, Abdussabûr. el-Menhecü’s-savtî li’l-bünyeti’l-‘Arab. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle,1980.
Şelâş, Hâşim Tâhâ. Evzânü’l-ef‘âl ve me‘ânîhâ. Necef: Matba‘atü’l-Âdâb, 1971.
Şemsân, Ebû Evs İbrâhîm. Kadâya’t-te‘addî ve’l-luzûm fi’d-dersi’n-nahv, Medîne: Mektebetü’l-Hâncı, 1987.
Şemsân, Ebû Evs İbrâhîm. Ebniyetü’l-fi‘l Delâlâtühâ ve ‘alâkâtühâ. Cidde: Dâru’l-Medenî 1987.
Ukmedân, Muhammed. Tetavvuru’l-ebniyeti’s-sarfiyye ve devruhâ fî iğnâi’l-lügati’l-‘Arabiyye. Erişim: 24.07.2019. http://www.m-a-arabia.com/vb/showthread.php?t=21365.
Üstünova, Kerime. “Geçişlilik-Geçişsizlik Nitelikleri Değişken Olabilir mi?”. Turkish Studies 7/2 (İlkbahar 2012): 7-14
Vüheybî, Sâlih b. Süleymân. “el-Mutâva’a Ma’nâhâ ve evzânüha”. Mecelletü Câmi‘ati’l-Melik Suûd, 6/2 (1414/ 1994): 513-531.
Vüheybî, Sâlih b. Süleymân. “Zâhiretü’l-ilhâk fi’s-sarfi’l-‘Arabî”. Mecelletü Câmi‘ati’l-Melik Suûd, 2/2 (1410/1990): 479-501.
Yılmaz, Engin. “Türkiye Türkçesinde İkili Çatı Sorunu ve Bunun Öğretimi ile İlgili Meseleler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. 2001.
Yıldırım, Kadri. “Sülasi Mücerred Fiillerin Mezid Olmakla Kazandıkları Yeni Anlamlar”. Fır. Üni. İlh. Fak. Dergisi 2 (2000): 210-248.
Yusuf, Hâlid Osmân – Ömer, Zekeriyyâ. “Morfîmâtü’l-lügati’l-‘Arabiyye: Tertîbuhâ ve tanzîmuhâ fi’d-dersi’l-lügaviyyi’l-‘Arabî”. Mecelletü’l-‘Arabiyye Li’n-Natikîne bi Gayrihâ 5/6 (2018): 343-397.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmût b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl., 4 cilt, nşr: Âdil Ahmed Abdulmevcud, Ali Muhammed Muavvad, Riyâd: Mektebetü’l Ubeykân, 1998.