Tecvîd Eğitim-Öğretiminde Manzûm Eser Yazma Geleneğine Bir Örnek: Şeyhî’nin Nazmu’l-Ehemm’i (Tenkitli Metin)

İslamî ilimlerin eğitim-öğretiminde şiir kullanımının Türk İslam Edebiyatında bir geleneği temsil ettiği söylenebilir. Nitekim ta‘lîm için siyer, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf vb. İslamî ilimlerin konularına dair mensûr olduğu gibi manzûm eserler de telif edilmiştir. Bu durum ise Türk Edebiyatında el-esmâü’l-hüsnâ, siyer, kırk hadîs, akâidnâme gibi bazı manzûm türlerin doğmasını sağlamıştır. Bilinebilen eser sayısı itibariyle Türkçe manzûm tecvîdler de bu türler arasına girmeye aday niteliktedir. Bu bağlamda çalışma; Türkçe manzûm tecvîd müelliflerinden biri olan Şeyhî’nin (Şeyhülkurrâ Hâfız Mehmed Efendi v. 1235/1819-1820) hayatını ve “Nazmu’l-Ehem fî İlmi’t-Tecvîdi’l-Elzem” adlı eserini konu edinmektedir. Eser; Türkçe manzûm tecvîd yazma geleneğini devam ettirmesi ve türünün başarılı örneklerinden biri olması hasebiyle ayrı bir öneme sahiptir. Çalışma, Nazmu’l-Ehemm’in tenkitli metin neşrinin yanı sıra eğitim-öğretim faaliyetlerinde yararlanıldığı düşünülen Türkçe manzûm tecvîdlerin işlevini yazar-eser özelinde gün yüzüne çıkarmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, Tecvîd, Türk İslam Edebiyatı, Türkçe Manzûm Tecvîd, Şeyhî, Nazmu’l-Ehem

An Example of Werse Work Writing Tradition in Tajwid Education: Shayki’s Nazm al-Ehem (Criticized Text)

It can be said that the use of poetry in the education-teaching of Islamic sciences presents a tradition in Turkish Islamic Literature. Thus for education the verse works about Islamic sciences such as sirah, hadith, fiqh, kalam and mysticism/sufism are compiled like the prose works. This situation also supply to the emergence of some verse types such as al-asma al-husna, sirah, forty hadiths, akaidname in Turkish literature. In number of known works, Turkish verse tajwids are also become a candidate among these types. In this context; the work focuses on the life of Shaykì (Shayk al-qurrÀ ÓÀfiô Meómed Efendi d. 1235 / 1819-1820), who is one of the Turkish verse tajwid authors, and his work titled “Naôm al-Ehem fi ‘İlm at-Tajwìd al-Elzem”. This work has a special importance because it continues the tradition of writing verse tajwid in Turkish and is one of the successful examples of its types. The aim of this work is to reveal the function of Turkish verse tajwid which are thought to be utilized in educational activities in specific to author-work as well as Nazm al-Ehemm's criticized text publication.

Keywords:

Quran, Tajwid, Turkish Islamic Literature, Turkish Verse Tajwid, Shayki, Nazm al-Ehem,

PDF

___

Ahmed Cevdet Paşa-Ali Muhammed ed-Dabbâ. Kur’ân Tarihi ve Kur’ân Okuma Edepleri. Nşr. Ali Osman Yüksel. İstanbul: Kültür Basın Yayın Birliği, 1989.
Ak, Murat. Şair ve Peygamber Na‘t Geleneğinde Hz. Peygamber. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018.
Akakuş, Recep. “Reîsülkurrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 545-546. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Ali Emîrî. el-Esâmî-i Şu‘arâ-yı Âmid. AETrh 781/1. Millet Kütüphanesi.
Beysanoğlu, Şevket. Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. 3 cilt. Diyarbakır: Diyarbakır’ı Tanıtma Derneği Yayınları, 1957.
Birgivî, Takiyyüddin Mehmed. ed-Dürrü’l-Yetim. Thk. Muhammed Abdülkadir Halef. Bağdad: Câmi‘atü Bağdâd, t.s.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Çağmar, Mehmet Edip. “Molla Halîl el-İs’irdî’nin “Risâletun fî İlmi’t-Tecvîd” Adlı Eseri”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 2 (2009):153-161.
Çetin, Abdurrahman. “Kırâat ve Tecvîd Bibliyografyası”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1987): 309-317.
Çetin, Abdurrahman. Kırâatlerin Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
Çetin, Abdurrahman. Kur’ân Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2012.
Demir, Cansu Umut. Tuhfe-i Şerîfî. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, 2019.
Koyuncu, Recep. “Kur’ân Eğitiminde Manzûm Tecvîd Geleneği: Cemzûrî ve Tuhfetü’l-Etfâl Adlı Manzûm Eseri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/3 (Aralık 2017): 1497-1533.
el-Kudât, Muhammed İsâm. el-Vâzih fî ‘İlmi’t-Tecvîd. Ürdün: Dâru’n-Nefâis, t.s.
el-Mar‘aşî, Muhammed b. Ebi Bekir. Cühdü’l-Mukil. Thk. Sâlim Kaddûrî el-Hamed. Ammân: Dâru Ammâr, 1429/2008.
el-Mekkî, Ebû Tâlib. er-Ri‘âye. Thk. Ahmed Hasan Ferhad. Ammân: Dâru Ammâr, 1417/1996.
es-Serahsî, Şemsüleimme. Mebsût. ed. Mustafa Cevat Akşit. 31 cilt. İstanbul: Gümüşev Yayınları, 2011.
es-Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-İtkân. Thk. Ahmed Alî. 2. Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
Hâfız Mehmed Efendi. Tenbîhât. Nadir Eserler Koleksiyonu 11572/US0064/1. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
Hâfız Mehmed Efendi. Nazmu’l-Ehem fî ‘İlmi’t-Tecvîdi’l-Elzem. Nadir Eserler Koleksiyonu 11572/US0064/4. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Ali b. Yusûf. en-Neşr fî Kırâati’l-‘Aşr. thk. Ali Muhammed Ziyâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.s.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Ali b. Yusûf. et-Temhîd fî ‘İlmi’t-Tecvîd. thk. Alî Hüseyin el-Bevvâb. Riyad: Mektebetü’l-Ma‘ârif, 1405/1985.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Ali b. Yusûf. Mukaddime. O6 Mil Yz A 4215/1. Milli Kütüphane.
İpek, Ali - Nuhoğlu, Güller. “Eski Harflerle Basılmış Türkçe Tecvîd, Usul-i Fıkıh ve Kıraat Eserleri”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2015): 147-157.
İzmirli, İsmail Hakkı. “Resm-i Mushaf-ı Osmânî Meselesi”. Mahfil 3/26 (1340): 22-29.
Kamhâvî, Muhammed es-Sâdık. el-Burhân fî Tecvîdi’-l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetü’s-Sikâfiyye, t.s.
Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okuma Kaideleri. İstanbul: İFAV, 1991.
Maşalı, Mehmet Emin. Resmü’l-Mushaf ve Tarihsel Değeri. Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi, 2003.
Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2004.
Öz, Selahaddin. “İbnü’l-Cezerî’nin Mukadddimesi’nin Mehmed Emin Tokadî’ye Ait Manzûm Tercümesi ve Değerlendirilmesi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2015/1): 147-181.
Özel, Mustafa. “Kur’ân’ı Kerîm’i Okuma ve Adabı”. Diyanet İlmî Dergi 43/2 (2007): 75-90.
Sarı, Mehmet Ali. Kur’ân’ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları, İstanbul: İFAV, 2000.
Söylemez, İdris. “Kur’ân Sûrelerine Dair Yazılmış Manzum Bir Örnek: Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin Tertîb-i Süveri’l-Kur’ân’ı. Universal Journal of Theology 4/1 (Eylül 2019): 1- 14.
Sülün, Murat - Abay, Muhammet. “Kırâat Bibliyografyası”. Kur’ân ve Tefsîr Araştırmaları 4 (Kırâat İlmi ve Problemleri) Tartışmalı İlmi Toplantı Kitabı. ed. Bedrettin Çetiner. 477- 540. İstanbul: Ensar Yayınları, 2002.
Şentürk, Ahmet Atilla - Kartal, Ahmet. Üniversite Öğrencileri İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah, 2005.
Temel, Nihat. “Kırâat ve Tecvîd İlmine Ait Eserlerin Sistematiği.”. Kur’ân ve Tefsîr Araştırmaları 4 (Kırâat İlmi ve Problemleri) Tartışmalı İlmi Toplantı Kitabı. ed. Bedrettin Çetiner. 242-281. İstanbul: Ensar Yayınları, 2002.
Ünal, Mehmet. “Kur’ân’ın Fonetik Naklinin Tarihi”. Tefsir El Kitabı. ed. Mehmet Akif Koç. 61-103. Ankara: Grafiker, 2012.
Yıldız, Alim. “Kur’ân-ı Kerîm’deki Vakıf İşaretleri Secâvend”. Somuncu Baba Dergisi 125 (2011): 56-58.
Yılmaz, Oğuz. “Türk İslam Edebiyatı’nda Manzûm Tecvîdler”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı (Kütahya, 14-17 Mayıs 2015). 5 cilt. 3: 81-100. İstanbul: İLEM, 2015.
Yılmaz, Oğuz. “Diyarbakırlı Şeyhülkurrâ Hâfız Mehmed Efendi ve “Nazmu’l-Ehemm fî İlm-i Tecvîdi’l-Elzem” Adlı Türkçe Manzûm Tecvîd Eseri. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 3 cilt. 2: 1311-1334. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, 2017.