M. Necmettin BARDAKÇI, M.Saffet SARIKAYA, Nejdet GÜRKAN

132129

XIV. Yüzyıl Rifâî Şeyhi İbnü’s-Serrâc’ın tasavvufî düşünceleri

İbnü’s-Serrâc, XIII. yüzyılın son yarısı ile XIV. yüzyılın ilk yarısında Şam’da ya- şamış bir Rifâî şeyhidir. Ömrünün bir kısmını kadı olarak görev yaptığı Güney Doğu Anadolu’da, Fırat havzasında geçirmiştir. Yaşadığı dönemde Şam bölgesi- ne bağlı olan Adıyaman, Besni, Kâhta, Urfa, Harran, Suruç, Birecik, Mardin ve Hakkâri gibi şehirlerde yaşayan tasavvuf şeyhleri ve zümreleri hakkında ver- diği bilgiler ilk elden olduğu için önemlidir. Onların menkıbelerine Tüffâhu’l- ervâh ve miftâhu’l-irbâh adlı eserinde geniş bir şekilde yer veren İbnü’s-Serrâc, tasavvufî düşüncelerini Teşvîku’l-ervâh ve’l-kulûb ilâ zikri Allâmi’l-guyûb adlı eserinde açıklamıştır. Bu makalede İbnü’s-Serrâc’ın hayatı, eserleri ve Teşvîku’l- ervâh adlı eserinden hareketle tasavvufî düşünceleri ele alınacaktır.

Mystical thoughts of the 14th century Rifai Sheikh Ibn al-Sarraj

Ibn al-Sarraj is a Rifai Sheikh, who lived in Damascus between the second half of the 13th century and the first half of the 14th century. He spent part of his life serving as a Muslim judge in the Euphrates river basin in the Southeastern Ana- tolian region. He is a significant figure because he gives first-hand information about Sûfî sheikhs and communities in Adıyaman, Besni, Kahta, Urfa, Harran, Suruç, Birecik, Mardin, and Hakkari which were under the administration of Damascus at the time. Ibn al-Sarraj, who related considerably sûfî sheikhs’ anecdotes and narrations in his Tuffâh al-arvâh and miftâh al-irbâh, explained their mystical views in his work Tashwîq al-arvâh va’l-qulûb ilâ zikri Allâm al- quyûb. In this paper, the works and life of Ibn al-Sarraj and his mystical tho- ughts with reference to his work Tashwîq al-arvâh will be presented.
PDF

___

  • Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ, I-II, tahk. A. Kallâş, Beyrut: Dâru İhyai’t- Türasi’l-Arabi, 1932.
  • Ali Müttakî, Ali b. Abdülmelik b. Kadı Han Müttakî el-Hindî, Kenzü’l-Ummâl fi Süneni’l- Akvâl ve’l- Efâl, I-XVIII, Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1993.
  • Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannıfîn, I-II, trc. R. Bilge, tahk. M. K. İnal-A. Aktuç, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1955.
  • Bağdatlı İsmail Paşa, Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-Zunûn, I-II, tahk. Ş.Yaltkaya-R. Bilge, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1945.
  • Bardakçı, M. Necmettin, Sosyo-Kültürel Hayatta Tasavvuf, II. Baskı, İstanbul: Rağbet Yay., 2005.
  • Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin, el-Câmi’u li-Şuabi’l-İman, I-XIV, tahk. A. A. Hâmid, Riyad: Mektebetu’r-Reşîd, 2003.
  • Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b, Kitâbu’z-Zühdi’l-kebîr, tahk. Â. A. Haydar, Beyrut 1987. Bezzâr, Müsned, tahk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullâh, Medîne: Mektebetu’l-Ulûm ve’l- Hikem, 1995.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîh-i Buhârî, I-VIII, İstanbul 1981.
  • Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, haz. M. Tatçı- C. Kurnaz, Ankara 2000.
  • Cevherî, İsmail b. Hammad, es-Sıhâh Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye, I-IV, Kahire 1982.
  • Cürcânî, S. Şerif, Kitabu’t-Ta’rifat, Kahire: Dâru’r-Reşâd, 1991.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as, Sünenu Ebî Dâvûd, I-II, tahk. K. Y. Hût, Beyrut: Daru’l- Cinân, 1988.
  • Elbânî, M. Nâsıruddin, Silsiletü’l-ehâdisi’d-daîfe ve’l-mevdûa, Riyad 1992.
  • Hakîm Tirmizî, M. b. Ali b. Hasan, Nevâdiru’l-usûl fi marifeti ehâdisi’r-Rasûl, I-II, tahk. M. A. Atâ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • Hakîm Tirmizî, Hatmü’l-evliyâ, tahk. O. Yahya, Beyrut: Ma’hadü’l-Âdâbi’ş-Şarkıyye, 1965.
  • Heysemî, Nureddin Ali b. Ebî Bekr, Mecmau’z-zevâid ve Menbei’l-fevâid, I-X, Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1412h.
  • Hucvîrî, Ali b. Osman Cüllâbî, Keşfu’l-mahcûb, Hakikat Bilgisi, haz. Süleyman Uludağ, İs- tanbul: Dergâh Yay., 1982.
  • Isfahânî, Ebû Nuaym, Hılyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ, I-X, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1988.
  • Isfahânî, Râgıb, el-Müfredât, tahk. S. A. Dâvûdî, Beyrut-Dımaşk 1997.
  • İbn Arrâk, Nureddin Ali b. Muhammed b. Ali Kinânî, Tenzîhü’ş-şeri’l-Merfûa ani’l-ahbâri’ş- şerîati’l-mevzûa, I-II, tahk. A. Abdullatif - A. M. es-Sıddık, Beyrut 1981.
  • İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim, el-Musannef, I-VIII, tahk. M. Avvame, Beyrut: Daru’l-Kurtuba, 2006.
  • İbn Ebi’d-Dünyâ, Muhâsebetu’n-nefs, tahk. Mecdî es-Seyyid İbrâhîm, Kâhire: Mektebetu’l- Kur’ân, ts.
  • İbn Fâris, Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ, Mu’cemu makâyısı’l-luga, I-VI, tahk. A. M. Hârun, Beyrut: Dârü’l-Cil, 1991.
  • İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî, ed-Dürerü’l-kâmine fi a’yâni’l-mieti’s- sâmine, I-VI, tahk. M. A. Dân, Hindistan: Meclisü Daireti’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1972.
  • İbn Hanbel, Ahmed, Müsned, I-XXXV, tahk. Ş. Arnavud vd., Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1999.
  • İbn Hişâm, es-Sîretü’n-Nebeviyye, tahk. M. es-Sekâ-İ. el-Ebyârî-A. Çelebi, Mısır 1955.
  • İbn Kâdî Şühbe, Ebu’s-Sıdk Takiyyüddin Ebû Bekir b. Ahmed, Târîhu İbn Kâdî Şühbe, I-IV, tahk. A. Derviş, Dımaşk: Institut Français de Damas, 1977-1994.
  • İbn Kesîr, Tefsîr, Kahire: Müesesetu Kurtuba, 2000.
  • İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, Sünen, İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
  • İbn Manzur, M. b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisânu’l-Arab, I-XV, Beyrut: Daru’s-Sadır, 1970.
  • İbn Sa’d, Tabakātü’l-Kübrâ, I-VIII, tahk. A. M. Ömer, Kahire: Mektebetü’l-Hancı, 2001.
  • İbnü’l-Arabî, Muhyiddin Muhammed b. Ali, el-Fütûhâtü’1-Mekkiyye, I-IV, Kahire 1293h.
  • İbnü’s-Serrâc, Teşvîkü’l-ervâh ve miftâhu’l-irbâh, Süleymaniye Ktp., Amcazade, no: 272, 316 vr. (1315a).
  • İbnü’s-Serrâc, Tüffâhu’l-ervâh ve miftâhu’l-irbâh, Princeton Üniversitesi Ktp., Robert Garret Bölümü, eski no: 97, yeni no: 1127Y, 226 vr.; Berlin Staatsbibliothek W. Ahl- wardt no: 8794.
  • Kelâbâzî, Ebû Bekir, Doğuş Devrinde Tasavvuf, Ta’arruf, haz. Süleyman Uludağ, II. Baskı, İstanbul: Dergâh Yay., 1992.
  • Kudâ’î, Muhammed b. Selame b. Ca’fer, Şihâbu’l-Ahbâr, trc. A. Yardım, İstanbul: Damla Yay., 1999.
  • Kuşeyrî, Abdulkerim, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fi İlmi’t-Tasavvuf, Beyrut-Dımaşk: Dâru’l- Hayr, 1995.
  • Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
  • Müslim, İbn Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, tahk. M. F. Abdulbaki, I-IV, Beyrut 1983; Riyad: Ferîku Beyti’l-Efkâri’d-Devletiyye, 1998; www. http://shamela.ws/.
  • Mütercim Asım Efendi, Okyanus, Kâmusu’l-Muhît Tercümesi, I-III, Dersaadet 1333 h.
  • Neseî, Kitâbu’s-Süneni’l-Kebîr, tahk. Hasen Abdu’l-Mun’im Şelebî, Beyrut: Müessesetu’r- Risâle, 2001.
  • Osmanzâde Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz, İstanbul 2006.
  • Öztürk, Eyüp, İbnü’s-Serrâc ve Müvelleh Dervişler (Teşvîku’l-ervâh ve’l-Kulûb ilâ Zikri Allâmi’l-Guyûb İsimli Eseri Bağlamında), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2011.
  • Râzî, Fahruddin, Mefâtîhu’l-Gayb Tefsiru’l-Kebîr, I-XXXII, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1981.
  • Serrâc, Ebû Nasr, el-Luma’ fi’t-Tasavvuf, Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1960.
  • Suâd el-Hakîm, el-Mu’cemü’s-Sûfî el-hikme fî hudûdi’l-kelime, Beyrut: Daru Nedre, 1981.
  • Sülemî, Ebû Abdurrahman, Tabakâtu’s-Sûfiyye, tahk. N. Şerîbe, Kahire 1986.
  • Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebir, I-XXV, tahk. H. A. Selefi, Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, t.y.
  • Taberî, İbn Cerir, Câmi’u’l-Beyân, tahk. Dr. Abdullah b. Abdu’l-Muhsin et-Turkî, Kâhire: Dâru Hicr, 2001.
  • Taşköprülüzâde, Ahmed b. Mustafa, eş-Şakâik-un-Nûmânîye fi Ulemâi’d-Devleti’l- Osmânîye, inceleme ve notlarla haz. A. S. Furat, İstanbul 1985; Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri, I-V, haz. A. Özcan, Istanbul: Çağrı Yay., 1989.
  • Tehânevî, M. Ali, Keşşâfu Istılahâtı’l-Fünûn, I-II, ed. R. el-Acem, Beyrut 1996.
  • Tirmizî, Ebû İsa Muhammed, Sünenü’t-Tirmizî, I-V, Kahire: el-Mektebetu’l-Islamiyye, 1937.
  • Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul 1960.
  • Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2000.
  • Zemahşeri, Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf an Hakāiki’t-Tenzîl ve Uyûnü’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, I-V, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1983/1403.
Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi-Cover
  • ISSN: 1302-3543
  • Yayın Aralığı: 3
  • Başlangıç: 1999
  • Yayıncı: İSTANBUL SABAHATTİN ZAİM ÜNİVERSİTESİ
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

XIV. Yüzyıl Rifâî Şeyhi İbnü’s-Serrâc’ın tasavvufî düşünceleri

M. Necmettin BARDAKÇI, M.Saffet SARIKAYA, Nejdet GÜRKAN

Abdullah Bosnevî’nin tecelliyâtü arâisi’n- nusûs’unda teşbih ve tenzihe dair görüşleri

Derya BAŞ ÇAKIR

İbnü’l-Arabî’ye göre ilâhî isimlerin âlemde tecellîsi: Allah-âlem münasebeti etrafında ortaya çıkan bazı problemler

M. Mustafa ÇAKMAKLIOĞLU

Hacı Bayrâm-ı Velî’nin isteğiyle yapılan bir tercüme: ince bedreddin ve tercüme-i lemaât’ı

ERCAN ALKAN