Abdullah Bosnevî’nin tecelliyâtü arâisi’n- nusûs’unda teşbih ve tenzihe dair görüşleri
Abdullah Bosnevî’nin (ö. 1054/1644) Tecelliyâtü arâisi’n-nusûs’u ilk Türkçe Fusûs şerhi olmak özelliğiyle önemini korumaktadır. Bu eser çerçevesinde İbnü’l-Arabî düşüncesinde yepyeni muhtevalar kazanmış olan “tenzih” ve “teşbih” mefhumla- rının izdüşümleri makalemize konu olacaktır. Bosnevî’nin şerhinin seçilmesi se- bepleri arasında; ilk Türkçe şerh olmak itibariyle Osmanlı ilim-kültür muhitlerini doğrudan etkilemesi ve İbnü’l-Arabî’nin görüşlerine sıkı sıkıya bağlı olan müellifin tenzih-teşbih hakkındaki mütâlaalarının yoruma mahal bırakmayacak ölçüde net, vâzıh ve delillendirilmiş olması sayılabilir. Bosnevî’nin şerhinde İbnü’l-Arabî’nin Fusûs’ta temas ettiği, bazen işaret edip geçtiği konular, kelâmî ve felsefî bakış açı- larına eleştiri olmaları bakımından vurgulanmış, tenzih ve teşbih gibi soyut ve spesifik bir konu daha somut bir zeminde ve işlevsel bir karaktere büründürülerek değerlendirilmiştir. Bu anlamda Bosnevî’nin tenzih ve teşbih hakkındaki hüküm- leri sûfîlerin eğilimlerini yansıtması bakımından da gayet elverişlidir.
Abdullah Bosnavi’s remarks on anthropomorphism (tashbih) and trans- cendentalism (tanzih) in his fusus al-hikam commentary
Abdullah Bosnavi’s work called Tajalliyâtu arâisi’n-nusûs maintains its importance as the first commentary written in Turkish on Fusûsu’l-Hikam. In our article we addressed the reflections of the concepts of anthropomorphism (tashbîh) and transcendentalism (tanzîh) in Bosnavi’s aforementioned work, which gained new dimensions through Ibn Arabi’s thought. Among the reasons for choosing Bosnavî’s commentary, the followings can be mentioned: in consequence of being the very first commentary of the Fusûs in Turkish, Tajalliyât had a direct impact on the Ot- toman intellectual and cultural circles; and as one of the most vigorous followers of Ibn Arabî, Bosnavi’s remarks on the concept of anthropomorphism (tashbih) and transcendentalism (tanzih) are quite clear and based on evidences. The subjects bri- efly mentioned in Fusûs by Ibn Arabi were emphasized in Bosnavi’s commentary because of their critical approaches to theological and philosophical viewpoints; moreover, an abstract and specific subject such as anthropomorphism and trans- cendentalism has been functionally dealt with on a concrete basis. When conside- red from this point of view, Bosnavi’s inferences concerning anthropomorphism and transcendentalism are noteworthy in reflecting sufi inclinations as well.
___
- Bosnevî, Abdullah, Tecelliyâtü arâisi’n-nusûs fî menassâti hikemi’l-Fusûs, Kahire, Bulak: Dârü’t-Tıbââti’l-âmire, 1252/1836-37.
- Bosnevî, Abdullah, Rûhu’l-mütâbaa fî beyâni şurûti’l-mübâyaa, Süleymaniye Ktp., Cârullah, no: 2129, vr. 84-88.
- Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı –Arap-İslam Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi–, trc. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli, İstanbul: Kitabevi, 2000.
- Chittick, William C., Varolmanın Boyutları, trc. Turan Koç, İstanbul: İnsan Yay., 1997.
- Chittick, William C, Hayâl Âlemleri –İbn Arabî ve Dinlerin Çeşitliliği Meselesi–, trc. Mehmet Demirkaya, İstanbul: Kaknüs Yay., 1999.
- Corbin, Henry, Bir’le Bir Olmak –İbn Arabî Tasavvufunda Yaratıcı Muhayyile–, trc. Zeynep Oktay, İstanbul: Pinhan Yay., 2013.
- Demirli, Ekrem, “İbnü’l-Arabî ve Takipçilerinin Tanrı Anlayışı: Tenzih ve Teşbih Hükümlerinin Birleştirilmesi”, İslam Araştırmaları Dergisi, sayı: 16, 2008, s. 25-44.
- Demirli, Ekrem, “İbnü’l-Arabî’nin Akıl Eleştirisi: Tenzih ve Teşbih Arasında Allah’ı Bilmek”, Doğu ve Batı Ortak Mânevî Değerler, Bilimsel-Kültürel İlişkiler, Aida İmanguliyeva’nın Doğumunun 70. Yılı Anısına Düzenlenen Uluslararası İbn Arabî Sempozyumu (Bakü 2009), İstanbul: İnsan Yay., 2010, s. 363-371.
- Gemuhluoğlu, Zeynep, “Metaforların Kognitif İçeriklerinin Felsefe ve Şiir Dili Açısından İncelenmesi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 34, 2008/1, s. 121- 144.
- Gemuhluoğlu, Zeynep, “İslâm Düşüncesine Özgü Bir Poetikadan Söz Edilebilir mi? İlk Dönem Kelâm ve Din Âlimlerinde Din Dili-Mecâz/Şiir-Mecâz İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 36, 2009/1, s. 109-134.
- İbnü’l-Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, I-IV, Bey- rut: Dâru Sadır, ts.
- İbnü’l-Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, I-IVX, tahk. Osman Yahya, Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1981.
- İbnü’l-Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye, I-XVIII, trc. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yay., 2006-2012.
- İbnü’l-Arabî, Fusûsu’l-Hikem, çeviri ve şerh: Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yay., 2006.
- İzutsu, Toshihiko, İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar-Kavramlar, trc. Ahmed Yüksel Özemre, İstanbul: Kaknüs Yay., 1998.
- Kartal, Abdullah, “Türkçe İlk Fusûsü’l-Hikem Şerhi, Tecelliyât-ı Arâisi’n-Nusûs fî Manassâti Hikemi’l-Fusûs”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII, sayı: 8, 1999, s. 305-316.
- Kartal, Abdullah, “Bursa’da Bosnalı Bir Melâmî, Hayâtı, Eserleri ve Bir Kasîdesi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI, sayı: 6, 1994, s. 297-312.
- Kartal, Abdullah, Abdullah Bosnevî ve Merâtib-i Vücûd İle İlgili Bir Risâlesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
- Kâşânî, Abdürrezzâk, Letâifü’l-a‘lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm –Tasavvuf Sözlüğü–, trc. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yay., 2004.
- Koç, Turan, Din Dili, İstanbul: İz Yay., 1998.
- Tahralı, Mustafa, “Vahdet-i Vücûd ve Gölge Varlık”, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi içinde, İstanbul: MİFAV, 1990, III, 9-63.
- ISSN: 1302-3543
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Başlangıç: 1999
- Yayıncı: İSTANBUL SABAHATTİN ZAİM ÜNİVERSİTESİ
Sayıdaki Diğer Makaleler
XIV. Yüzyıl Rifâî Şeyhi İbnü’s-Serrâc’ın tasavvufî düşünceleri
M. Necmettin BARDAKÇI, M.Saffet SARIKAYA, Nejdet GÜRKAN
Hacı Bayrâm-ı Velî’nin isteğiyle yapılan bir tercüme: ince bedreddin ve tercüme-i lemaât’ı
Abdullah Bosnevî’nin tecelliyâtü arâisi’n- nusûs’unda teşbih ve tenzihe dair görüşleri