Vahdet-i vücûd üzerine yazılmış bir risâle: Erbilî'nin Mir’âtü’ş-şühûd fî beyâni Vahdeti’l-vücûd'u

Bu çalışmada, Kâdirî şeyhlerinden Abdülkadir b. Muhyiddin el-Erbilî'nin (ö.1897) vahdet-i vücûd risalesi çerçevesinde konu ile ilgili görüşleri ele alınmıştır. Tarikat mensuplarının vahdet-i vücûda yaklaşımlarını üç kategoride değerlendiren müellif, ilk grubu hulûl ve ittihat fikrine sahip oldukları için eleştirmekte; ikinci grupta yer alan ârif ve muvahhitleri istikamet ehli ve ledünni ilim sahibi oldukları için övmektedir. O'na göre ârifler, vahdet-i vücûd konusunu doğru anlamışlardır. Üçüncü gruptakiler ise ikincilere göre daha yüksek derecede olup hakikat denizine daldıkları halde ağızlarından dine aykırı söz çıkmayan kimselerdir. Müellif her bir grubun vahdet-i vücûda yaklaşımını kısa ve öz olarak açıklamakta ve kendi görüşlerini de ifade etmektedir. Makalenin sonunda risalenin tam metni yer almaktadır.

A treatise written on Wahdat al-wujūd: al-Arbilī's Mir’āt ash-shuhūd fī bayāni Wahdat al-wujūd

This article studies the opinions of 'Abd al-Qādir Ibn Muhyī al-Dīn al-Arbilī (d.1897) on Oneness of Being (wahdat al-wujud) through his Risale, called Mir’āt ash-shuhūd fī bayāni wahdat al-wujūd (Mirror of apparent world in explaining Oneness of Being). The author classifies the Sufis in three groups and criticizes the first one due to their upholding the idea of hulool (Divine Incarnation) and ittihaad (Divine Union). The second group of enlightened (ārif) and monotheist (muvahhid) Sufis are praised by al-Arbilī, for their straightforward and sound understanding regarding the Oneness of Being as well as for their being in possession of Divine knowledge (al-'ilm al-ladunnī). The third group is the highest level Sufis who plunge into the sea of Divine Reality (haqiqat), therefore do not utter words that goes against the Shari„a, that is, they do not couch ecstatic utterances. Al-Arbilī briefly explains the approach of each of these groups towards the Oneness of Being, and expresses his assessment on them as well as his views on the issue of Oneness of Being. The full text of al-Arbilī's Mir’āt al-Shuhūd is attached to the end of this article.

___

Abu Manneh, B., ‚The Vâli Nejib Pashâ And The Qâdirî Order in Iraqo‛, Journal of The History of Sufism, ed.: Zarcone, E. Işın, A. Buehler, Simurg Yay., İstanbul, 2000, ss. 115-122.
Bağdâdî, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn: Esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, trc. Kilisli Rifat Bilge ; tashih İbnülemin Mahmûd Kemal İnal-Avni Aktuç, MEB. Yay., İstanbul 1951.
Bağdâdî, İsmail Paşa, Îzâhu’l-meknûn fî zeylin ‘alâ Keşfi’z-zünûn ‘an esâmi’l- kütübi ve’l- fünun, tas.: Şerefettin Yaltkaya-Kilisli Rifat Bilge, MEB. Yay., 2. baskı, İstanbul 1972.
Bruinessen, M. V., ‚The Qâdiriyya And The lineages of Qadirî Shaykhs Among The Kurds‛, Journal of The History of Sufism, ed.: Zarcone, E. Işın, A. Buehler, Simurg Yay. İstanbul, 2000, ss. 131-149.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmi‘u’s-Sâhih, el-Mektebetü'l-İslâmiyye, İstan-bul 1979.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1333.
Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayınları, Ankara 1997.
Demirli, Ekrem Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık, İz Yayıncılık, İstanbul 2005.
Erbilî, Abdülkâdir b. Muhyiddin, Huccetü’z-zâkirîn ve Reddü’l-münkirîn, Matbaatu Cerîde, İsken-deriye 1299.
Erbilî, Abdülkâdir b. Muhyiddin, Mir’âtü’ş-şühûd fi beyâni vahdeti’l-vücûd, Süleymaniye Ktp. Nafiz Paşa, no: 447, vr. 94b-103b.
Hayderizâde İbrahim, ‚Terâcim-i Ahvâl-i Sûfiyye‛, Tasavvuf, 13 Rebîulâhir 1329-31/Mart 1337, sy. 4, s. 3-4.
İbn Kesir, Ebü'l-Fida İmâdüddin İsmail b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul 1985.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, Daru Sadr, Beyrut, ts.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, Ukletü’l-müstevfiz, E. J. Brill, Leiden 1919.
Kelâbâzî, Ebûbekir Muhammed b. İshâk, et-Te‘arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf, tahk.: Ahmed Şemseddin, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1413/1993.
Kılıç, Mahmut Erol, Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’de Varlık ve Mertebeleri: Vücûd ve Merâtibü’l-Vücûd, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1995.
Konevî, Sadreddin, Tasavvuf Metafiziği: Miftâhu gaybi’l-cem‘ ve’l-vücûd, çev.: Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 2004, s. 23.
Kuran, Ercüment, ‚Abdülkādir el-Cezâirî‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İs-tanbul 1988, c. 1, ss. 232-233.
Tahralı, Mustafa ‚Fusûsu’l-Hikemde Tezadlı İfâdeler ve Vahdet-i Vücûd‛, Fusûsu’l-Hikem Ter-cüme ve Şerhi, I-IV, haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, Marmara Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1989.
Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul 1991.
Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, haz.: Mehmet Akkuş – Ali Yılmaz, Kitapevi Yay., İstanbul 2006.
Vicdânî, Sâdık, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye’den Kâdiriye Silsilenâmesi, Evkaf-ı İslamiye Matbaası, Dâru’l-hilâfeti’l-Aliyye 1338-1340.
Yücer, Hür Mahmut, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf *19. Yüzyıl+, İnsan Yayınları, İstanbul 2003.