Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi ve Arûsiyye Tarîkatı

Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde yetişmiş aydınlarından birisidir. Resmî öğrenimini tamamladıktan sonra Osmanlı devlet teşkilâtında memurluk ve idarecilik görevlerinde bulunan Filibeli Ahmed Hilmi, gençlik yıllarındaki siyâsî tercihinden dolayı sürgün yaşamış, sürgünde iken kendisini geliştirip yetiştirmiş ve büyük bir değişim geçirmiştir. Sürgün sonrası neşrettiği gazete ve dergilerle, kaleme aldığı makale ve kitaplarla önemli bir fikir adamı olduğunu ortaya koymuş ve haklı bir şöhret kazanmıştır. Onun yaşadığı değişimde pek çok sebebin yanı sıra sürgünde iken tanıyıp ilgilendiği ve daha sonra intisap ettiği Arûsiyye tarîkatının da etkisinin bulunduğu söylenebilir. Daha çok tarih, felsefe ve siyaset alanlarındaki fikirleriyle bilinen, yazarlık ve yayıncılık faaliyetleriyle tanınan Filibeli'nin tasavvuf ve tarîkat yönü pek incelenmemiştir. Bu makalede kendi verdiği bilgilerden hareketle Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi'nin Arûsîliği ve Arûsiyye'nin İstanbul'a girişi ele alınmakta, başka kaynaklardan da yararlanılarak bu tarîkatın silsilesi, Şâziliyye ve Çiştiyye ile olan irtibatı belirtilmekte, ana hatlarıyla tarihine ve esaslarına değinilerek Filibeli'den sonraki durumdan bahsedilmektedir

Shebenderzade Filibeli Ahmed Hilmi and Arusiyya Sufı Order

One of the distinguished intellectuals of the late period Ottoman Empire was Sehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi who was employed in the civil service as well as administration in the Ottoman bureaucracy after completing his formal education. Banished due to his political views during his youth, Filibeli Ahmed Hilmi spent his time in exile engaged in self-development and underwent great change and transformation. With the newspapers and magazines he published following his exile, as well as the articles and works he penned, he demonstrated his role as an influential thinker and earned due repute. There were many reasons for his change, one of which can be identified as the influence of the Arusiyya Order to which he was introduced during his exile and with which he later became affiliated. While known for his views in the fields of history, philosophy, politics and authorship and publishing, his Sufi aspect has not been the subject of any significant examination. In this article, Sehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi's Arusiyya and coming of this order into Istanbul are studied in the light of information he himself provided. Moreover, the spiritual chain of Arusiyya order and its connection with the Shadhiliyya and Cishtiyya orders are examined based on the information provided by other sources, in addition to a brief discussion of the state of Arusiyya order after Filibeli by examining its history and basic principles.

___

Abdurraûf Münâvî, el-Kevâkibü'd-dürriyye, Kahire: el-Mektebetü'l-Ezheriyyeli't-türâs, [ts.].
Abdüsselâm el-Esmer, Resâil, tahk. Mustafa İmrân Râbia, Beyrut: Dâru'l-medârisi'l-İslâmî, 2003.
Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî, Câmiu'l-usûl, İstanbul 1276.
Aksun, Ziya Nur, "Darülfünun Müderrislerinden Filibeli Şehbenderzâde Ahmed Hilmi ve Eseri Hakkında Birkaç Söz", İslâm Tarihi içinde, I-III, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2010.
Âmir en-Neccâr, et-Turuku's-Sûfiyye fî-Mısr, Kahire: Dâru'l-maârif, 1992.
Araz, Nezihe, Anadolu Evliyaları, İstanbul: Atlas Yay., 1980.
Arık, Şahmurat, "Şehbenderzâde'nin Hayatına Dair Yeni Bilgiler ve Osmanlı Sultanına İt- haf Edilen Tek Türk Romanı", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2008, XI/1, s. 93-101.
Arûsî (Şehbenderzâde), "Şiir", Hikmet, 10 Şevval 330 (9 Eylül 1328/22 Eylül 1912), nr. 76.
Atâullah İskenderî, Letâifü'l-minen, Kahire: Dârü'l-maârif, 1992.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, II, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber Basın Yayın, 1997.
Demirci, Mehmet, "Arûsiyye", DİA, III/424.
Ebu'l-Vefâ Taftazânî, et-Turuku's-Sûfiyye fî-Mısr, Mısır: Matbaatü'l-emâniyye, 1991.
Ekici, Mehmet Zeki, II. Meşrûtiyet Devri Fikir Adamı Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, Ha- yatı ve Eserleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1997.
Erbil, Mehmet Faik, "Takdim", Gavs-ı Âzam Hz. Pîr Seyyid Abdüsselâm içinde, İstanbul: İr- fan Yay., 2000, s. 5-23.
_____, "Şerh", Gavs-ı Âzam Hz. Pîr Seyyid Abdüsselâm, İstanbul: İrfan Yay., 2000, s. 287- 312.
_____, Gerçek Tanrı Erenleri, İstanbul: İrfan Yay., 2. Baskı, 2005.
_____, Mir'âtü'l-hakaik, İstanbul: İrfan Yay., 2. Baskı, 2006.
F.A.H. (Filibeli Ahmed Hilmi), "Elvâh-ı Hayat: Sefaletler İçinde Bile (Çocukluk Hâtırâtımdan)", Hikmet (günlük), 9 Şevval 1330 (8 Eylül 1328/21 Eylül 1912), nr. 50, s. 2-3.
_____, "Elvâh-ı Hayat: Türklerin Elemli Mukadderâtından Bir Yaprak (Çocukluk Hâtırâtımdan)", Hikmet (günlük), 16 Ramazan 1330 (16 Ağustos 1327/29 Ağustos 1912), nr. 29, s. 1-2.
_____, "Tasavvuf-i İslâmî ve Funûn-ı Cedîde ve Felsefe", Hikmet, Muhtelif sayılar [10 Cemâziyelevvel 328 (6 Mayıs 1326/19 Mayıs 1910), nr. 5, s. 2-3; 24 Cemâziyelevvel 328 (20 Mayıs 1326/2 Haziran 1910), nr. 7, s. 2; 16 Cemâziyelahir 328 (10 Haziran 1326/23 Haziran 1910), nr. 10, s. 3; 23 Cemâziyelahir 328 (17 Haziran 1326/30 Ha- ziran 1910), nr. 11, s. 2; 29 Şaban 329 (11 Ağustos 1327/24 Ağustos 1911), nr. 71, s. 2-3; 6 Ramazan 329 (18 Ağustos 1327/31 Ağustos 1911), nr. 72, s. 2-3.].
Fâruk Ahmed Mustafa, el-Binâu'l-içtimâî li't-tarîkati'ş-Şâzilîyye fî-Mısr, İskenderiye: el- Heyetü'l-Mısriyyetü'l-âmmetü li'l-kitâb, 1980.
Fazıl, "Mürşid-i Kemâlâtperver Şeyh Mihr-i Dîn Hazretlerine Bir Tuhfe-i Hakîrânemdir", Hikmet, 1 Rebiulevvel 329 (17 Şubat 1326/2 Mart 1911), nr. 46, s. 3-4.
Gündüz, İrfan, "Abdüsselâm el-Esmer", DİA, I/301.
_____, "Abdüsselâm el-Esmer", Sahabeden Günümüze Allah Dostları, İstanbul: Şûle Yay., 1995, VIII/144-146.
Güven, M. Salim, Ebu'l-Hasan Şâzilî ve Şâziliyye, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1999.
Harîrîzâde M. Kemaleddîn, Tıbyânu vesâili'l-hakayık fî beyâni selâsili't-tarâik, Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi, no: 430-432.
Hocazâde Ahmed Hilmi, Hadîkatü'l-evliyâ, İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye Matbbası, 1318.
Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul: Kitabevi Yay., 2006.
Hüseyin Vedat, Gülzâr-ı Ma'rifet, İstanbul: Seçil Ofset Matbaacılık, 1432/2011.
K. A. Nizami, "Çiştiyye", DİA, VIII/343-346.
Kalyoncu, Cemal A., "Minik Kuşun Hikayesi", Aksiyon, sayı: 286, 27. 05. 2000.
_____, Paranın Efendileri, İstanbul: Zaman Kitap, 2006.
Kara, İsmail, "Osmanlı-İslâm Dünyasında Yeni Tarih Telakkileri: Şehbenderzâde Örneği", Din ile Modernleşme Arasında-Çağdaş Türk Düşüncesi'nin Meseleleri içinde, İstanbul: Dergâh Yay., 2003.
_____, İslâmcıların Siyasî Görüşleri I: Hilafet ve Meşrutiyet, İstanbul: Dergâh Yay., 2001.
Koçak, Ahmet, Hikmet Yazıları, İstanbul: İnsan Yay., 2009.
M. Mahir, "Vahdet-i Mevcûd", Hikmet, 21 Rebiullahir 329 (7 Nisan 1327/20 Nisan 1911), nr. 53, s. 5-7; 28 Rebiulahir 329 (14 Nisan 1327/27 Nisan 1911), nr. 54, s. 3; 5 Ce- maziyelevvel 329 (21 Nisan 1327/4 Mayıs 1911), nr. 55, s. 3; 12 Cemaziyelevvel 329 (28 Nisan 1327/11 Mayıs 1911), nr. 56, s. 5-6; 26 Cemaziyelevvel 329 (12 Mayıs 1327/25 Mayıs 1911), nr. 58, s. 6-7.
Meral, Arzu, "Önsöz", İki Gavs-ı Enâm içinde, İstanbul: Revak Kitabevi, 2012.
Mihr-i Dîn Arûsî (Şehbenderzâde), İki Gavs-ı Enâm: Abdulkadir ve Abdüsselâm, İstanbul: Hikmet Matbaası, 1331.
Muhammed Ahmed Dernîka, et-Tarîkatü'ş-Şâziliyye ve a'lâmuhâ, Lübnan: el-Müessesetü'l- câmiatü li'd-dirâseti ve'n-neşr, 1410/1990.
Muhammed İbn Ömer b. Sâlim Mahlûf, Mevâhibü'r- Rahîm fî menâkıbi Mevlânâ eş-Şeyh Sey- yid Abdüsselâm İbn Selîm, Kahire: el-Matbaatü'l-Halebiyye, 1378/1958; trc. Mehmet Faik Erbil, Gavs-ı Âzam Hazret-i Pîr Seyyid Abdüsselâm, İstanbul: İrfan Yay., 2000.
Muhammed İbn Ömer b. Sâlim Mahlûf, Şeceretü'n-nûri'z-zekiyye fî tabakati'l-Mâlikiyye, Dâru'l-fikr, [ts.].
Muhyiddîn Tu'mî, Tabakatü'ş-Şâziliyyeti'l-kübrâ, Beyrut: Dâru'l-cîl, 1996.
Mustafa İmrân Râbia, "ed-Dirâse", Resâilü'l-Esmer ilâ Mürîdîhi, Beyrut: Dâru'l-medârisi'l- İslâmî, 2003, s. 11-125.
Öke, M. Kemal, Ömer Fevzi Mardin: Gazi ve Sûfî, İstanbul: İrfan Yay., 2009.
Ömer Rıza Kehhâle, Mu'cemü'l-müellifîn, Beyrut, [ts.].
Özbilgen, Erol, "II. Abdülhamid'e Muhalefet", II. Abdülhamid ve Dönemi Sempozyum Bildiri- leri içinde, İstanbul: Seha Neşriyat, 1992.
Özköse, Kadir, Muhammed Senûsî Hayatı, Eserleri, Hareketi, İstanbul: İnsan Yay., 2000.
Pekmen, Mahir Said, Fizan Hatıraları, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
Revnakoğlu, Cemalettin Server, "Yunus'un Bestelenmiş İlâhîleri Nerede ve Nasıl Okunur- du?", Türk Yurdu, V/319, 1966.
Satan, Ali, "Hizmet Hilâfetli Şeyh: Gazeteci ve Müzisyen Nezih Uzel, Yakın Tasavvuf Tarihi'nin Canlı Şahidi", Chronicle, 2009.
Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, "Elvâh-ı Hayat: Felsefe ve Solucan Yahnisi", Hikmet, 24 Receb 329 (7 Temmuz 1327/20 Temmuz 1911), nr. 66, s. 5-6.
_____, "Elvâh-ı Hayât: İnsanla Devenin Farkı Var", Hikmet, 22 Şaban 329 (4 Ağustos 1327/17 Ağustos 1911), nr. 70, s. 7.
_____, "Elvâh-ı Hayât: Peştamal Giyen Mutasarrıf", Hikmet, 28 Rebiulahir 329 (14 Nisan 1327/27 Nisan 1911), nr. 54, s. 7, 5 Cemâziyelevvel 329 (21 Nisan 1327/4 Mayıs 1911), nr. 55, s. 7-8.
_____, "İntikadât: İttihad Terakkî'nin Dostu Kim? Düşmanı Kim?" Hikmet, 18 Cemaziyela- hir 329 (2 Haziran 1327/15 Haziran 1911), nr. 61, s. 1-2.
_____, Allah'ı İnkâr Mümkün müdür? Yahut Huzû-ı Fende Mesâlik-i Küfr: Felsefe-i Mâba'det'- tabîa Mebâhisi, İstanbul: Hikmet Matbaası, 1327.
_____, Senûsîler ve Sultan Abdülhamid, haz. İsmail Cömert, İstanbul: Ses Yay., 1992.
_____, Huzûr-ı Akl ü Fende Maddiyyûn Meslek-i Dalâleti, Dâru'l-Hilâfe: Matbaa-i İslâmiyye, 1332.
_____, Târîh-i İslâm, I-II, Kostantiniyye: Hikmet Matbaası, 1327.
Şeyh Hüsnü (Şehbendezâde), "Sahâif-i İslâmiyye'den Âsâr ve Ahvâl-i Meşâhir: Yûnus", Hik- met, 8 Şaban 329 (21 Temmuz 1327/3 Ağustos 1911), nr. 68, s. 5-6.
Şeyh Mihr-i Dîn Arûsî (Şehbenderzâde), "Hutbelerimiz: Bir Millet Nasıl Muzmahil Olur?", Hikmet, 12 Zilhicce 328 (2 Kanunuevvel 1326/15 Aralık 1910), nr. 35, s. 5.
_____, "Hutbelerimiz: Yeter Kıyl ü Kal Biraz da Hâl", Hikmet, 7 Receb 328 (1 Temmuz 1326/14 Temmuz 1910), nr. 13, s. 2-3.
Talay, Aydın, Eserleri ve Hizmetleriyle Sultan Abdülhamid, İstanbul: Risale Yay., 1991.
Trimingham, J. S., The Sufi Orders in Islam, Oxford 1971.
Uludağ, Zekeriya, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi ve Spiritüalizm, Ankara: Akçağ Yay., 1996.
Ünlü, Nuri, Anahatlarıyla İslam Tarihi, İstanbul: İFAV Yay., 1984.
Yalçınkaya, Alâeddin, Sultan II. Abdülhamid Han'ın Notları, İstanbul: Sebil Yay., 1996.
Yiğit, İsmail, "Endülüs Benî Ahmer Devleti ve Kuzey Afrika İslâm Devletleri", İslâm Târihi, IX, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1995.