Tefsîru'l-Ceylânî'nin Abdülkadir Geylânî'ye Nisbeti Meselesi

Bu makalenin gâyesi Abdülkadir Geylânî'ye nispet edilerek Tefsîru'l-Ceylânî adı altında 2009 senesinde İstanbul ve Beyrut'ta iki farklı yayınevi ve iki farklı muhakkik tarafından neşri yapılan eserin Abdülkadir Geylânî'ye (ö. 561/1166) âit olup olmadığını tespit etmektir. Adı geçen tefsirin üslup ve muhtevâsı, Geylânî'ye âidiyeti konusunda şüpheler uyandırmıştır. Bunun üzerine yapılan incelemede, eserin ilk sayfalarında müellifin bu tefsire el-Fevâtihu'l-ilâhiyye ve'l-mefâtihu'l-gaybiyye ismini verdiği görülmüştür. Bu isimdeki tefsirin de Baba Ni'metullah Nahçıvânî'ye (ö. 920/1514) âit olduğu, Kâtib Çelebi'den (ö. 1067/1657) itibaren konunun uzmanları tarafından bilinmektedir. Geylânî'ye nisbet edilen bu tefsirde İbnü'l-Arabî'nin Fusûsu'l-hikem isimli eserinden bazı nakiller yapılmış olması da eserin Geylânî'ye âidiyetini imkânsız hâle getirmektedir. Çünkü İbnü'l-Arabî, Geylânî'den sonra yaşamıştır. Her şeyden önemlisi, asıl adı el-Fevâtihu'l-ilâhiyye olan bu Arapça tefsirin, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki müellifin kendi el yazısıyla olan 901 (1496) tarihli orijinal nüshasının sonunda müellif kendi adını Ni'metullah b. Mahmud en-Nahcıvânî olarak açıkça zikretmiştir. Yapılan araştırmalar sonunda Tefsîru'l-Ceylânî adıyla basılan bu eserin Abdülkadir Geylânî'ye değil, Baba Ni'metullah Nahçıvânî'ye âit olduğu anlaşılmıştır

The Problem of the Attribution of Tafsir al-Jailani to Abdulqadir Jailani

The object of this article is to find out whether or not the book known as Tafsir al-Jailani which is attributed to Abdulqadir Jailani (d. 561/1166) and published in 2009 by two different publishing houses in Istanbul and Beirut really belongs to him. The literary style and the contents of the aforementioned book exegesis raise some question marks about its attribution to Jailani. Upon its examination, it is seen that the author named his book as al-Fawatih al-Ilahiyya wa al-Mafatih al-Ghaybiyya. It is also known by the expert of the field since Haji Khalifa (d. 1067/1657) that an exegesis under this title belongs to Baba Ni'matullah Nahchiwani (d. 920/1514). Moreover, the existence of quotations from Ibn al-Arabi's Fusus al-Hikam in this exegesis makes it impossible to attribute it to Jailani, because Ibn al-Arabi lived after Jailani. Most importantly, at the end of the original author copy of this Arabic exegesis with the title alFawatih al-Ilahiyya dated 901 (1496), the author clearly mentioned his name as Ni'matullah b. Mahmud Nahchiwani. As a result of the researches, it is concluded that this book published by the title Tafsir al-Jailani does not belong to Abdulqadir Jailani, but to Baba Ni'matullah Nahchiwani

___

Abdülkadir Ceylânî (Geylânî), Tefsîru'l-Ceylânî, tahk. M. Fâdıl Ceylânî, İstanbul: Merkezu Ceylânî li'l-buhûsi'l-ilmiyye, 2009, VI cilt.
_____, Tefsîru'l-Cîlânî, nşr. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 2009, V cilt.
Aydın, Mehmet S., "İnsân-ı Kâmil", DİA, XXII, 330-331.
Bilgin, Orhan, "Ferağ Kaydı", DİA, XII, 354-356.
Bilmen, Ömer Nasûhi, Büyük Tefsir Târihi: Tabakatu'l-Müfessirîn, İstanbul: Bilmen Yay., 1974.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, I, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333/1915.
Ertuğrul, İsmail Fennî, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, haz. Mustafa Kara, İstanbul: İnsan Yay., 2008.
Gürer, Dilaver, Abdülkadir Geylânî, Hayâtı, Eserleri, Görüşleri, İstanbul: İnsan Yay., 2009.
Hayreddîn Ziriklî, el-A'lâm, Kâmusu terâcim li'eşheri'r-ricâli ve'n-nisâi ve'l-musta'rebîn ve'l- müsteşrikîn, Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 2002.
İbnü'l-Arabî, Fusûsu'l-Hikem, haz. E. Afîfî, Beyrut: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1946.
_____, Hakikat Yolcularına Rehber-Tuhfetu's-Sefere, trc. Hüseyin Şemsi Ergüneş, haz. M. Nedim Tan, İstanbul: İz Yay., 2010.
_____, Nefsini Bilen Rabbini Bilir, Tercüme ve şerh: M. Esad Erbîlî, haz. Ercan Alkan, İstan- bul: Hayy Kitap, 2011.
_____, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Kerîm, tahk. Mustafa Gâlib, Beyrut: Dâru'l-Endelüs, 1981.
_____, Varlık Ağacı-Şeceretü'l-Kevn, trc. Hüseyin Şemsi Ergüneş, haz. Ercan Alkan-Osman Sacid Arı-M. Nedim Tan), İstanbul: İz Yay., 2010.
İsmâil Paşa, Hediyyetü'l-ârifîn, Esmâu'l-müellifîn ve âsâru'l-musannifîn, İstanbul 1951.
Kâtib Çelebî, Keşfu'z-zünûn, haz. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1971.
Kılıç, Ayşenur, Abdülkadir Geylânî ve Tefsir Metodu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2012.
Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu'l-Hikem Tercüme ve Şerhi, haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın, İstanbul: MÜİFV Yay., 1987-1992.
Musakhanov, Orkhan, Ni'metullah Nahçıvânî'nin Hidâyetü'l-İhvân'ı - Metin, Tercüme ve İnce- leme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), MÜSBE, İstanbul 2011.
Ni'metullah Nahçıvânî, el-Fevâtihul-İlâhiyye vel-Mefâtihul-Gaybiyye, İstanbul: el-Matbaatü'l- Osmâniyye, 1325/1907.
_____, Hidâyetü'l-İhvân, Nuruosmaniye Ktp., no: 2386.
_____, Hidâyetü'l-İhvan-Sûfîlerin Kelamcıları ve Felsefecileri Eleştirisi, trc. Orkhan Musakha- nov, İstanbul: İlk Harf Yay., 2012.
Ömer Rıza Kehhâle, Mu'cemü'l-müellifîn terâcimu musannifi'l-kütübi'l-Arabiyye, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1993.
Saîd b. Musfir b. Muferrih el-Kahtânî, eş-Şeyh Abdülkadir el-Ceylânî ve ârâuhu'l-i'tikâdiyye ve's-sûfiyye, Dubey 1998.
Suâd el-Hakîm, İbnü'l-Arabî Sözlüğü, trc. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yay., 2005.
Tahralı, Mustafa, "Fusûsu'l-Hikem, Şerhi ve Vahdet-i Vücûd ile Alâkalı Bâzı Mes'eleler", Ahmed Avni Konuk, Fusûsu'l-Hikem Tercüme ve Şerhi içinde, haz. Mustafa Tahralı- Selçuk Eraydın, İstanbul: Dergâh Yay., 1987.
Taşköprîzâde, eş-Şekaiku'un-Nu'mâniyye fî ulemâi'd-devleti'l-Osmaniyye, tahk. Ahmed Subhî Furat, İstanbul 1405/1985.
Tosun, Necdet, "Osmanlı Dönemi Sûfîlerinin Fars Dili ve Literatürüne Katkıları ve Bir Ör- nek Olarak Baba Ni'metullâh Nahçıvânî'nin Şerh-i Gülşen-i Râz'ı," EKEV Akademi Dergisi, sayı: 22, 2005, s. 103-110.
Uludağ, Süleyman, "Abdülkadir Geylânî", DİA, I, 234-239.