Galata Mevlevîhânesi Örneğinde İstanbul Mevlevîliğinin Kültürel Hayata Etkisi

Mevlevîlik, tasavvuf târihinde ortaya çıkmış önemli tarîkatlardan biridir. Tarîkat, ilk dönemlerinde Konya merkezli iken XV. yüzyıl sonundan îtibâren, özellikle İstanbul'un fethinden sonra Osmanlı coğrafyası ölçeğinde merkez şehirleri kültürel açıdan kapsamına almıştır. Diğer tarîkatlara nisbetle geniş halk tabanına yayılmak ve toplumu bir ağ gibi sarmak yerine edebiyat ve sanatla içiçe bir mâhiyet arzeden Mevlevîlik, yüksek kültürde farklı bir temsil sahası bulmuş, dolayısıyla edebiyat, mûsikî, âdâb ve erkân yönüyle bulunduğu toplumun daha çok seçkinlerine hitap etmiştir. Biz bu makalede Mevlevîliğin İstanbul ölçeğindeki yerine ve kültürel hayâtı şekillendirişine ilişkin görüşleri ele aldık. Bir örnek olması açısından tarîkatın İstanbul'daki dikkat çekici merkezlerinden olan Galata Mevlevîhânesi'ni, içinde yetişmiş önemli şahsiyetleri öne çıkararak yaşadıkları çevre ve döneme etkileri çerçevesinde değerlendirdik

Istanbul Mawlawi Order's Influence on Cultural Life: The Case of Galata Mawlawi Lodge

Mawlawiyyah is one of the important Sufi orders which were born in Anatolia. Although it was first centered in Konya, it later spread through other important cities of Ottoman State after the 15th century, especially in the period following the conquest of Istanbul. Unlike other Sufi orders which spread among the general public, Mawlawi order that presented a character intertwined with poetry, literature and art addressed to distinguished members of society. In this article, we have tried to find the place of Mawlawi order in the scale of Istanbul and deal with the views about how it shaped the culture life. As a case, we have examined Galata Mawlawi lodge which has been one of the attention grabbing centers of the Mawlawi order in Istanbul from the perspective of significant figures who were trained in that lodge and their effects on the environment and the era that they lived in

___

Açık, Nilgün, Divan Edebiyatı'nda Mevlevîlik Etkisi ve Mevlevî Şâirler, (Yayınlanmamış Dok- tora Tezi), Gazi Üniversitesi SBE, 2002.
Ambrosio, Alberto Fabio, Bir Mevlevînin Hayatı-17. Yüzyılda Sûfîlik Öğretisi ve Âyinleri, trc. Ayşe Meral, İstanbul: Kitap Yay., 2012.
Ankaravî, İsmail Rusûhî, Minhâcü'l-Fukara, haz. Safi Arpaguş, İstanbul: Vefa Yay., 2008.
Artam, Goncagül, Osmanlı Devleti'nde Mevlevî Tarikatının Klasik Öncesi Dönemi-15 ve 17. Yüzyıllar, İstanbul: Tarih Encümeni Yay., 2007.
Ayvazoğlu, Beşir, Kuğunun Son Şarkısı, İstanbul: Kapı Yay., 2006.
Azamat, Nihat, "Divane Mehmed Çelebi", DİA, IX, 435-437.
Ceyhan, Semih, İsmâil Ankaravî ve Mesnevî Şerhi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), UÜSBE, 2005.
Dayıoğlu, Server, Galata Mevlevîhânesi, İstanbul: Yeni Avrasya Yay., 2003.
Dilçin, Cem, Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, İstanbul: Kabalcı Yay., 2011.
Duru, Necip Fazıl, Mevlevî Şâirlerin Şiirlerinde Mevlevîlik Unsurları, (Yayınlanmamış Dokto- ra Tezi), Gazi Üniversitesi SBE, 1999.
Ergun, Sâdeddin Nüzhet, Şeyh Galib, İstanbul: Bozkurd Matbaası, 1935.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul: İnkılap ve Aka Yay., 1983.
Göyünç, Nejat, "Kalenderhâne Câmii", İÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sayı: 34, 1983-84, s. 485-494.
Holbrook, Victoria R., Aşkın Okunmaz Kıyıları, trc. Erol Köroğlu-Engin Kılıç, İstanbul: İle- tişim Yay., 1998.
Işın, Ekrem, İstanbul'da Gündelik Hayat, İstanbul: İletişim Yay., 1995.
_____, "İstanbul'da Mevlevîlik: Bir İmparatorluk Tarikatı Üzerine Toplumsal Tarih Notla- rı", Saltanatın Dervişleri Dervişlerin Saltanatı, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Ensti- tüsü Yay., 2010, s. 12-41.
_____, "Mevlevîliğin Toplumsal Tarihi", Aşk Ocağında Can Olmak -İnsanlığın Mirası: Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 2007, s. 49-65.
_____, "Mevlevîlik", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul: Tarih Vakfı Yay., 1993, V, 422-430.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2003.
İnançer, Ömer Tuğrul, "Mevlevî Musikisi ve Sema", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul: Tarih Vakfı Yay., 1993, V, 420-422.
Kalkışım, Muhsin, "Şeyh Galib", DİA, XXXIX, 54-57.
Kerâmetli, Can, Galata Mevlevîhânesi Divan Edebiyatı Müzesi, İstanbul 1977.
Kılıç, Mahmud Erol, "Yedi Tepeli Şehrin Tekkeleri ve Muhyiddin Efendi'nin Tomâr-ı Tekâyâ'sı", İstanbul Armağanı-Gündelik Hayatın Renkleri, İstanbul: Büyükşehir Bele- diyesi Kültür Yay., s. 259-274.
Küçük, Sezai, Mevleviliğin Son Yüzyılı, İstanbul: Simurg Yay., 2003.
Lewis, Franklin, Mevlânâ-Geçmiş ve Şimdi, Doğu ve Batı, trc. G. Çağalı Güven-H. Koyukan, İstanbul: Kabalcı Yay., 2010.
Mehmet Ziyâ Bey, Yenikapı Mevlevîhânesi, haz. Murat A. Karavelioğlu, İstanbul: Yeditepe Yay., 2005.
Mum, Cafer, "Sebk-i Hindî", Türk Edebiyatı Tarihi, ed. Talat Halman vd., Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 2007, II, 371-394.
Öngören, Reşat, Osmanlılar'da Tasavvuf-Anadolu'da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVI. yüzyıl), İstanbul: İz Yay., 2000.
Özdemir, Yavuz, Galata Mevlevîhânesi Müzesi Koleksiyonlarının Çağdaş Müzecilik Anlayışı İçinde Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), YTÜ SBE, 2010.
Öztürk, Şeyda, Şem'î Efendi ve Mesnevî Şerhi, İstanbul: İSAM Yay., 2011.
Sarı, Mehmet-Mustafa Eravcı vd., Sultan Dîvânî ve Afyonkarahisar'da Mevlevîlik, Afyonkara- hisar: Afyon Kocatepe Ünv. Yay., 2003.
Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk, haz. M. Nur Doğan, İstanbul: Ötüken Yay., 2002.
_____, Dîvân, haz. Naci Okçu, Ankara: Diyânet İşleri Başkanlığı Yay., 2013.
_____, Şerh-i Cezîre-i Mesnevî, haz. Mehmet Atalay-Turgut Karabey, Konya: Büyükşehir Belediyesi Yay., 2007.
Tanman, Baha, "Âbid Çelebi Tekkesi", DİA, I, 308.
_____, "Galata Mevlevîhânesi", DİA, XIII, 317-321.
_____, "İstanbul Mevlevîhâneleri", Osmanlı Araştırmaları, sayı: 16, 1994, s. 177-183.
Tanpınar, Ahmed Hamdi, On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh Yay., 2012.
_____, Beş Şehir, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1969.
Tanrıkorur, Bârihüdâ, Türkiye Mevlevîhânelerinin Mimârî Özellikleri I-III (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Seçluk Ü. SBE, 2000.
_____, "Mevleviyye", DİA, IXXX, 468-475.
_____, "Türk Kültür ve Mimarlık Tarihinde Mevlevîhâne'nin Yeri ve Önemi", III. Millî Mevlânâ Kongresi, Konya, 1988, s. 61-72.
Tanrıkorur, Çinuçen, "Osmanlı Mûsikisinde Mevlevî Âyîni Besteciliği", Osmanlı-Kültür ve Sanat, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 1999, X, 707-721.
Tanyıldız, Ahmet, İsmâil Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmûatü'l-letâyif ve Matmûratü'l-maârif) (I. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Ü. SBE, 2010.
Temizel, Ali, Mevlânâ, Çevresindekiler, Mevlevîlik ve Eserleriyle İlgili Eski Harfli Türkçe Eserler, Konya: Selçuk Ünv. Mevlânâ Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2009.
Trabzonlu Köseç Ahmed Dede, et-Tuhfetü'l-behiyye fi't-tarîkati'l-Mevleviyye Tercümesi- Zâviye-i Fukarâ, haz. Ali Üremiş, Konya: Serander 2008.
Türinay, Necmettin, "Klasik Hikâyenin Son Merhalesi: Hüsn ü Aşk", Şeyh Galib Kitabı, haz. Beşir Ayvazoğlu, İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Yay., 1995, s. 87-122.
Uzluk, Şahabettin, Mevlevîlikte Resim Resimde Mevlevîler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1957.
Ünver, İsmâil, "Galata Mevlevîhânesi Şeyhleri", Osmanlı Araştırmaları, sayı: 14, 1994, s. 195-219.
Üstüner, Kaplan, "Klasik Türk Şiirinde Mevlevîlik ve Mevlevîlik Etkisi (14. ve 15. yy. Divan- larına Göre)", Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 18, 2007, s. 141-152.
Yetik, Erhan, İsmâil-i Ankaravî-Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: İşaret Yay., 1992.
Zarcone, Thierry, "Şeyh Mehmed Atâullah Dede ve Galata Mevlevîhânesi: Doğu-Batı Ara- sında Entelektüel ve Tinsel Bir Köprü", Saltanatın Dervişleri Dervişlerin Saltanatı, İs- tanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay., 2010, s. 58-75.