Osmanlı Sûfîlerinin İran Safevîlerine Yaklaşımında Azîz Mahmûd Hüdâyî Örneği

Başlangıçta Ehl-i sünnet çizgisinde tasavvufî bir ekol olan Safevîlik, zamanla çizgi değişikliğine uğrayıp Şiîleşmiştir. Öyle ki temsilcileri tarîkat şeyhliğinden devlet şahlığına yürüyerek İranın yönetiminde etkin rol oynamışlardır. Osmanlı sûfîleri arasında Safevîleri yakından tanıyan ve onlar hakkında fikir beyan edenlerden birisi de Azîz Mahmûd Hüdâyîdir. Hüdâyî, yaşadığı dönemin Ehl-i sünnet çizgisindeki önemli sûfîlerinden olup Celvetiyye tarîkatının şeyhidir ve Osmanlı pâdişâhları ile de yakın ilişkiler içerisinde bulunmuştur. Onun tarîkat silsilesinde Safevîler de yer alır. Bu açıdan Hüdâyî, Osmanlı sûfîlerinin Safevîlere yaklaşımını gösteren güzel bir örnek olarak değerlendirilebilir. Safevîlerin Osmanlı Devleti ile karşılıklı ve uzun mücadeleleri sırasında Azîz Mahmûd Hüdâyînin pâdişahlara Safevîler ile ilgili ilettiği bazı fikir ve görüşleri bulunmaktadır. Bu makalede Hüdâyînin Safevîler hakkındaki düşünceleri tarih bilgileri ışığında ele alınmıştır.

Ottoman Sufis Approach towards Iranian Safawids: The Case of Aziz Mah - mud Hudayi

Safawism, which was originally a sufi school within Ahli sunnah, in time changed its line of thinking and converted to Shiism. So much so that, its earliest representatives worked their ways from the sheikhs of Sufi order up to the shahs of the state and played a crucial role in the government of Iran. Aziz Mahmud Hudayi was one of the Ottoman Sufis who knew the Safawids well and expressed his opinions about them. Hüdayi who was among the Ahli Sunnah Sufis of his time, was a sheikh of Jalwatiyya order. Moreover, he had close relationship with Ottoman sultans. There were Safawids within the chain of his Sufi order. In this respect, Hudayi can be regarded as a good example of the Ottoman Sufis approach towards the Safawids. During the long fights and battles between the Ottoman Empire and the Safawids, Aziz Mahmud Hudayi conveyed some of his opinions about the Safawids to the sultans of Ottoman Empire. In this article, Hüdayis opinions about Safawids are studied under the light of historical information.

PDF

___

Abdurrahman Hibrî, Enisül-müsâmirîn, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, no: 615.
Akşemseddin, Risâletün-nûriyye, haz. Ali İhsan Yurt, Fatih Sultan Mehmedin Hocası Akşemseddîn içinde, İstanbul 1972.
Âşıkpaşazâde Derviş Ahmed, Tevârih-i Âl-i Osmândan Âşıkpaşazâde Tarihi, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
Ayas, M. Rami, Türkiyede İlk Tarîkat Zümreleşmeleri Üzerine Din Sosyolojisi Açısından Bir Araştırma, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1991.
Ayverdi, Sâmiha, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, İstanbul: Damla Yay., 1978.
Azîz Mahmûd Hüdâyî, Tezâkir-i Hüdâyî, Hacı Selimağa Ktp., no: 251; Süleymaniye Ktp., Fatih, no: 2572; Ayrıca H. Kâmil Yılmaz hususi kütüphanesindeki Özbekler Tekkesi nüshası.
_____,Vâkıât,Hacı Selimağa Ktp., Hüdâyî, no: 249.
Barkan, Ömer Lütfi, İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler, Vakıflar Dergisi, sayı: 2, Ankara 1942.
Başar, Fehâmeddin, Safevîler, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi,İstanbul: Çağ Yay., X, 1992.
Bilal Dindar, Bedreddin Simâvî, DİA, V, 331-334.
Bursalı Mehmed Tahir,Osmanlı Müellifleri, sad. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen, İstanbul: Meral Yay., 1972.
Büncher, V. F., Sâsânîler, İA, X. Cebecioğlu, Ethem, İbn Bezzâz,DİA, IXX, 378-379.
Erdebîlî, Safiyüddin, Makâlât - Şeyh Safi Buyruğu, haz. Kutlu Sönmez-Parlak Nizâmettin, İstanbul 2008.
Evliya Çelebi, Seyahatname, İstanbul, 1314.
Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikâdî İslâm Mezhepleri, İstanbul: Selçuk Yay., 1986.
Fuat Bayramoğlu-Nihat Azamat, Bayramiyye, DİA,V.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Bayramiye,İA, II.
_____,Celvetiyye,İA, III.
_____, Abdülbaki, Kızılbaş,İA, VI.
Harîrîzâde M. Kemaleddin, Tibyânu vesâilil-hakâyık fî beyâni selâsilit-tarâik, Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi, no: 430-432.
Hulvî, Mahmûd Cemâleddin, Lemezât-ı Hulviyye, haz. M. Serhan Tayşî, İstanbul: İFAV 1993.
Hüseyin Vassâf,Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul: Kitabevi Yay., 2006.
İlgürel, Mücteba, III. Murad, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul: Çağ Yay., X, 1992.
İstanbulî, Yahyâ b. Sâlih, Tarîkat Kıyâfetleri, haz. M. Serhan Tayşî-Mustafa Aşkar, İstanbul: Sufî Kitap Yay., 2006.
Komisyon, Türk Ansiklopedisi, XIIV.
Konukçu, Enver, Hindistandaki Türk Devletleri, Doğuştan günümüze Büyük İslam Tarihi IX, İstanbul: Çağ Yay., 1992.
Kurnaz, Cemal-Mustafa Tatcı, Karabaş Velî, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı VI, Mayıs 2001.
Öz, Mustafa, Başlangıçtan Günümüze Mezhepler Tarihi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
Özata, Şenel, İran, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul: Çağ Yay., XIII, 1993.
Öztuna, Yılmaz, Osmanlı Devleti Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1986.
Sâmî, Şemseddin,Kâmûsul-Alâm, İstanbul 1306.
Tevekkülî, İbn Bezzâz, Safvetüs-safâ, Ayasofya Ktp., no: 3099.
Topaloğlu, Bekir, Zındık, DİA, XIII, 558-561.
Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yay., 1991.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1945.
_____,Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarihi Kurumu, III, 1977.
Ünlü, Nuri, Anahatlarıyla İslam Tarihi, İstanbul, 1984. Yaltkaya, Şerâfettin, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, İstanbul 1924.
Yazıcı, Tahsin, Gîlân, DİA, XIV.
_____, Safevîler, İA, X.
Yılmaz, H. Kâmil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1994.
_____,Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı, İstanbul: Erkam Yay., 1982.