Ömeru'l-Fuâdî'nin Menâkıbnâmesine Göre Şeyh Şâbân-ı Velî'nin Tasavvufî Şahsiyetine Bir Bakış

Tasavvuf tarihinde bir sûfînin hayatı veya tasavvufî görüşleri söz konusu olduğunda, hakkında yazılmış menâkıbnâmeler kendi eserlerinden sonra önemli bir kaynak olma özelliğine sahiptir. Burada tasavvufî kişiliğinden bahsedeceğimiz Şeyh Şâbân-ı Velî, XVI. yüzyılda Anadoluda Osmanlı coğrafyasında yaşamış, Halvetiyye tarîkatı gibi yaygın bir tasavvuf ekolüne mensup, kendi adıyla bilinen özgün bir kolun kurucusudur. Şâbân-ı Velî (v. 976/1569) hakkında kendi mensuplarından Ömerul-Fuâdî (v. 1046/1636), Menâkıb-ı Şeyh Şâbân-ı Velî adında geniş bir menâkıbnâme yazmıştır. Burada ilmî ve akademik kriterler içinde bu menâkıbnâmeye dayalı olarak Şâbân-ı Velînin hayatı ve dolayısıyla tasavvufî kişiliği ele alınacaktır

From an Academic Consideration of Menāqibnāme Literature, An Overview of the Mystical Personality of the Sheikh Sha’bān Valī, as Recorded in the Menāqibnāme by Omar Fuādī

Menāqibnāme literature holds a special importance in studies on the history of Sufism. This genre documents the lives and thoughts of influential historical Sufi figures and comes right after their own works in terms of providing reliable scholarly materials regarding their legacy. In this article, we focus on the mystical personality of Sheikh Sha’bān Valī (d. 976/1569), a 16 th century Ottoman Sufi figure lived in Anatolia. The Sheikh was a noteworthy member of the Khalwatiyya Sufi order. At the same time, he is considered to be the founder of the Sha’bāniyya, a branch of the Khalwatiyya named after him. Omer Fuādī (d. 1046/1636), a member of this Sufi order, wrote a comprehensive Menāqibnāme about the Sheikh and entitled it Menāqib-i Sheikh Sha’bān Valī. On the basis of this work, in this article, we analyze the life and thoughts of the Sheikh Sha’bān Valī.

___

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim, Halvetîlik’in Şa’bâniyye Kolu - Şeyh Şa’bân-ı Velî ve Külliyyesi, Ankara 1991.

Abdulkerimoğlu, Abdulkadir - Özsoy, Ülkü Ayan, Taşköprü Vakfiyeleri, Ankara 2005.

Ahmet Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, trc. Tahsin Yazıcı, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., I, 1995.

Altıntaş, Hayrani,“Tasavvuf ”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXI, Ankara 1989.

Araz, Nezihe, Anadolu Evliyâları, İstanbul: Atlas Kitabevi, 1984.

Aşkar, Mustafa, “Son Dönem Tekke Mecmûalarından Mehmed Sâlih Efendi’nin Rehber-i Tekâyâ’sı”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 1, sayı: 3, Nisan 2001, s. 153-154.

_____,Niyâzî-i Mısrî ve Tasavvuf Anlayışı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1998.

_____,Tasavvuf Tarihi Literatürü, İstanbul: İz Yay., 2006.

Ateş, Ahmet,“Menâkıb”,İA, İstanbul: MEB Yay., 1972, VII, 701.

Attâr, Ferîdüddîn,Tezkiretü’l-Evliyâ, haz. Muhammed İsti’lâmî, Tahran: İntişârât-ı Züvvâr, 1374.

Bandırmalızâde Ahmed Münib,Mir’âtu’t-turuk, Dersaâdet: Cemal Efendi Matbaası, 1306.

Beypazarî, İbrahim Lutfi,el-Âsâru’l-mecîdiyye fî menâkıbi’l-Hâlidiyye,İstanbul 1257

Bursalı Mehmed Tahir,Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333, I, 118-119.

Cebecioğlu, Ethem,Hacı Bayram Velî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1991.

Cihangir, Musa Seyfi,Şeyh Şa’bân-ı Velî Hazretleri’nin Hayatı ve Manevî Silsilesi, Kastamonu1997.

Clayer, Nathalie, “Sha’bâniyya”,EI, Leiden: Brill, 1997, IX, 155-156.

Çiftçi, Fazıl,Gönüller Sultanı Hakikat İlminin Üstadı Şa’bân-ı Velî, Kastamonu: Şa’bân-ı Velî Kültür Vakfı Yay., 2011.

_____,Kastamonu Camileri, Türbeleri - Diğer Tarihî Eserler, Kastamonu: Kastamonu Belediye Başkanlığı Yay., 2006. Demircioğlu,Ziya, Kastamonu Evliyaları, Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1957.

_____,Kastamonu Valileri, Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1973.

_____,Şeyh Şa’bân-ı Velî ve Postnişînleri, Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1983.

Deylemî, Abdülmelik, Mühimmâtü’l-vâsılîn, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Ktp.,Yazmalar Bölümü, no: 36909, vr. 119b-153b.

Eyüpgiller, Kemal Kutgün, “Şâbân-ı Velî Külliyesi”, DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 210-211.

Faruqî, Süreyya, “The Life Story of An Urban Saint in The Ottoman Empire; Pirî Baba of Merzifon”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul 1979, sayı: 32, s.653-678.

Fürûanfer, Bedîuzzamân, Zindegî-yi Mevlânâ Celâleddîn-i Muhammed Belhî, Tahran: İntişârât-ı Zevvâr, 1382.

Göktaş, Vahit, Üsküdarî Muhammed Nasûhî ve Tasavvufî Görüşleri, Ankara: Yayınevi, 2010.

Gündüz, İrfan, “Bekriyye”, DİA, İstanbul 1992, V, 371.

Harîrîzâde Muhammed Kemâleddin, Risâle-i kenzü’l-feyz, Süleymaniye Ktp., H. Mahmud Efendi, no: 2621, vr. 1a -104b.

_____,Tibyânu vesâili’l-hakâik fî beyâni selâsili’t-tarâik, Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi, no: 431, II, vr. 191b.

Hüseyin Vassâf, “Sâhib-i Tarîkat Hazret-i Pîr Şâbân-ı Velî”, Cerîde-i Sûfiyye, sayı: 81, III,348.

_____,Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr fî Şerh-i Esmâr-ı Esrâr, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, no:2307, III, 386.

İbrahim Has, Tezkiretü’l-Hâs, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, no: 4543, vr. 2a-3a;66a-67b; 103a-104b; 136a-137b; 266a-267b.

Kara, Kerim,Karabaş Velî - Hayatı, Fikirleri, Risâleleri, İstanbul: İnsan Yay., 2003.

Kârî, Abdülhâfız bin Osman, Cilâü’l-kulûb ve keşfü’l-kürûb bi menâkıbi Ebî Eyyûb , İstanbul: Mihran Matbaası, 1298.

Kehhâle, Ömer, Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn, VII-VIII, Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.

Kırımî, Yusuf Ziya, Menâkıb-ı Çehâr Yâr-i Güzîn, Dersaadet 1325.

Kissling, Hans Joachim, “Halvetî Tarîkatı-I”, trc. M. Serhan Tayşi, Bülten Bilim Sanat Vakfı,Kasım-Aralık-Ocak 1993-1994, sayı: 32, s. 36-37.

Köprülü, Fuat, “Anadolu Selçuklularının Yerli Kaynakları”, Belleten, 1943, VII, 421-425.

Köprülü, Orhan, Tarihi Kaynak Olarak XIV. ve XV. Asırlardaki Bazı Türk Menâkıbnâmeleri,(Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Semineri Ktp., no: 512, İstanbul 1953.

Kut, Günay, Tercüman Gazetesi Kütüphanesindeki Türkçe Yazmalar Katalogu, İstanbul 1989.

Mehmed Behçet, Kastamonu Âsâr-ı Kadîmesi, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1341.

Muslu, Ramazan, Mustafa Kemâleddin Bekrî ve Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: Erkam Yay.,2005.

Ocak, Ahmed Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler, Ankara: TTK Basımevi,1992.

Oğuz, M. İhsan, Hazret-i Şa’bân-ı Velî ve Mustafa Çerkeşî, İstanbul: Oğuz Yayınları, 1995.

Okumuş, Ali, Menâkıb-ı Şeyh Şa’ban-ı Velî, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998.

Ozanoğlu, İhsan, Kastamonu Kütüğü, İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Basımevi, 1952.

_____, Şa’bân-ı Velî Hayatı, Eserleri ve Külliyyesi, Kastamonu 1966.

_____,Türk Büyüklerinden Ünlü Bilgin ve Mutasavvıf Şaban-ı Veli Hayatı, Eserleri ,Külliyesi, Kastamonu: Yenises Matbaası, 1966.

Ömeru’l-Fuâdî, Hazret-i Pîr Şâbân-ı Velî Menkıbeleri, sad. Muhammed Bedirhan, İstanbul:Nefes Yay., 2011.

_____,Menâkıb-ı Şerîf-i Pîr-i Halvetî Hazret-i Şâbân-ı Velî, Kastamonu: Kastamonu Vilâyet Matbaası, 1294.

_____,Menâkıb-ı Şeyh Şa’ban-ı Veli ve Türbenâme, haz. Muhammed Safi, Kastamonu: Hamle Yay., 1998.

_____,Menâkıb-ı Şeyh Şâbân-ı Velî, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, no: 478/1.

_____,Menâkıbnâme, Kastamonu: Kastamonu Vilâyet Matbaası, 1294.

_____,Mi’yâr-ı tarîkat, Milli Ktp. Yazmalar, No: A 951, 140b-144b.

_____,Türbenâme, Kastamonu: Kastamonu Vilâyet Matbaası, 1294.

_____,Türbenâme, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, no: 478, vr. 91a-121b.

Öngören, Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf: Anadolu’da Sufiler, Devlet ve Ulema (XVI. Yüzyıl),İstanbul: İz Yay., 2000.

Rıhtım, Mehmet, Seyyid Yahya Bakuvî ve Halvetîlik, Bakü: Kısmet, 2005.

Sâdık Vicdânî,Tomar-ı Turuk-ı Aliyyeden: Halvetiyye, İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 1338-1341.

Serin, Rahmi, İslâm Tasavvufunda Halvetîlik ve Halvetîler, İstanbul: Petek Yay., 1984.

Sühreverdî, Şihâbüddîn Ömer bin Muhammed, İrşâdü’l-mürîdîn ve incâdü’t-tâlibîn, Amasya Bayezid Ktp., no: 05 BA 1074, 104a-128a.

Sünbülî, Mehmed Sâmî,Esmâr-ı Esrâr, Dersaadet: Cemal Efendi Matbaası, 1316.

Şahin, Haşim, “Menâkıbnâme”,DİA, Ankara 2004, XXIX, 112.

Şemseddin SivasîMenâkıb-ı Çeharyâr-i Güzîn, İstanbul: Takvimhâne-i Âmire, 1278.

Tatcı, Mustafa, “Kastamonulu Eren Şabân-ı Velî ile İlgili Yeni Bilgiler”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara 2007, s. 309-318.

_____, Kurnaz, Cemal, Karabaş-ı Velî - Mi’yâr-ı Tarîkat, Ankara: Alperen Yay.,2002

_____, Kurnaz, Cemal - Kasap, İsmail,Hüseyin Vassâf - Hayatı, Eserleri ve Şiirlerinden Seçmeler, Ankara: Akçağ Yay., 1999.

_____, Kurnaz, Cemal, “Şâbân-ı Velî”,DİA, XXXVIII, 209.Togan, A. Zeki Velidî, Tarihte Usûl, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1985.

Yazar, İlyas, “Osmanlı Kültür Şehirlerinden Kastamonu’da Yetişmiş Bir Şâir, Ömeru’l-Fuâdî”, Folklor/Edebiyat, sayı: 20, 1999/4, s. 112-114.

____, “Ömer Fuâdî”,DİA, İstanbul 2007, XXXIV, 61-63.

Yazar, L. Nihal, Halvetîliğin Şa’bâniyye Kolu Menâkıb-ı Şa’bân-ı Velî ve Türbenâme, Ankara 1985.

Yılmaz, Ali, “Şeyh Şâbân-ı Velî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları içinde, XVIII, İstanbul: Şule Yay., 1995.

Yılmaz, Hasan Kamil, Azîz Mahmûd Hüdâyî - Hayatı, Eserleri, Tarîkatı, İstanbul: Erkam Yay.,1990.

Yılmaz, Necdet,Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: Sûfîler, Devlet ve Ulema (XVII. Yüzyıl), İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., 2001.

Zengin, Ahmet Yaşar, Kastamonu Evliyâları, İstanbul: Kas-Der Yay., 2000.