ABDULMECİT İSLAMOĞLU

Mudurnulu Dâvûd-ı Halvetî ve Gülsen-i Tevhîd ü Tahkîk adlı eserindeki dil ve ifâde özellikleri

Dâvûd-ı Halvetî XV. yüzyılın ikinci yarısı ve XVI. yüzyılın başlarında yaşamış Mudurnulu mutasavvıf bir şâirdir. Halvetî tarîkatı şeyhi olan Dâvûd-ı Mudurnî’nin günümüze ulaşan yegâne eseri Gülsen-i Tevhîd ü Tahkîk’tir. 913/1508’de Mudurnu’da yazılan bu mesnevî, “dinî-tasavvufî ve ahlâkî” bir eserdir. Eser, dil açısından “Eski Anadolu Türkçesi” özellikleri göstermekle beraber Arapça-Farsça kelime ve terkiplerin de sayıca artmaya başladığı bir dönemde yazıldığından “geçis dönemi” eseri görünümündedir. Gülsen-i Tevhîd ü Tahkîk’te, dînî-tasavvufî edebiyat ürünlerinde kullanılan anlatım şekillerinden “nasihat ve hitap yoluyla, doğrudan doğruya, tahkiye, mükâleme ve soru yoluyla, delîl ve ispat yoluyla anlatım”ın çeşitli örnekleri görülmektedir.

Davud-i Khalwatī of Mudurnu and stylistic forms in his Gulshen-i Tevhīd u Tahkīk

Dāvūd-i Khalwatī or Mudurnī is a Sufi poet from Mudurnu who lived between the second half of the 15th century and the beginning of the 16th century. Mudurnī was a sheikh of the Khalwatī Sufi order. The Gulshen-i Tevhīd u Tahkīk, a work of his which has reached us, is a unique work in the mathnawi form. This mathnawi is a religious, mystical, and ethical text and was written in 913/1508. Even though it presents linguistic peculiarities of “Ancient Anatolian Turkish”, it also shows the characteristics of a “Transition Period” work, on the basis of the fact that it was composed during a period when Arabic and Persian words and phrases became more and more visible in literary works. The Gulshen-i Tevhīd u Tahkīk presents various examples of stylistic forms, such as giving advice, direct speech, story-telling, conversation and question-answer , attestations and proofs from the Quran, Hadith and other Islamic references.

PDF

___

Ahmed Rif’at Efendi, Lugat-i Târîhiyye ve Coğrafiyye I-VII, İstanbul: Mahmûd Bey Matbaası, 1300/1883.

Akkus, Mehmet “Seyyid Yahyâ-yı Sirvânî”, Sahabeden Günümüze Allâh Dostları, c.VII, İstanbul: Sule, 1995.

Asım Efendi, el-Okyanûsu’l-Basît fî-Tercümeti’l-Kâmûsı’l-Muhît, ty. Askar, Mustafa, “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelisimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, A.Ü.Đ.F.D., c.XXXIX, Ankara, 1999.

Atâî, Nev’î-zâde, Hadâikü’l-Hakâik fî-Tekmileti’s-Sakâik (haz. Abdülkadir Özcan), Đstanbul: Çağrı, 1989.

Ates, Ahmed, “Mesnevî”, İA, VIII, İstanbul, 1960.

Abdülvehhâb Tarzî, Farsça Grameri, İstanbul: MEB, 1976.

Aykut, Said, “Dâvûd-ı Halvetî”, Sahabeden Günümüze Allâh Dostları, c. VIII, Sule Yayınları, İstanbul, 1995.

Bağdatlı Đsmail Pasa, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâru’l- Musannifîn, (I-II), Đstanbul: MEB, 1951.

Bandırmalızâde Ahmed Münîb, Mir’âtu’t-Turuk, Đstanbul: Cemâl Efendi Matbaası, 1306/1889.

Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri I-III, Đstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333/1915.

Canım, Rıdvan, Latîfî Tezkiretü’s-Suarâ ve Tabsıratu’n-Nuzamâ –Đnceleme- Metin–, Ankara: AKM Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000.

Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri&Deyimleri Sözlüğü, Đstanbul: Anka, 2004.

Cunbur, Müjgan, “Dâvûd-ı Halvetî”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, c. III, Ankara: AKM, 2003.

Cürcânî, Ali b. Muhammed, et-Ta’rîfât, Kostantiniyye, ty. Çelebioğlu, Âmil, Muhammediyye I-II, Đstanbul: MEB, 1996.

Elgin, Necati, “Dâvûd-ı Halvetî’nin ‘Gülsen-i Tevhîd’i”, Đ.Ü.E.F. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. XIII, Đstanbul, 1965.

Erdem, Sadık, Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı –Đnceleme-Tenkidli Metin, Đndeks- Sözlük–, Ankara: AKM, 1994.

Evliyâ Çelebi, Seyâhatnâme, İkdâm Matbaası, 1314/1897.

Genç, İlhan, Esrâr Dede Tezkire-i Suarâ-yı Mevleviyye, Ankara: AKM, 2000.

Gölcük, Serafeddin, Kelam Tarihi –Kişiler, Görüşler, Eserler–, Konya: Esra, 1992.

Gölpınarlı, Abdülbâkî, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu I-IV, Ankara: TTK, 1972.

“Halvetiye”, Türk Ansiklopedisi, c. XVIII, Ankara, 1970.

Gülsen-i Tevhîd -Tevhîdler Güldestesi-, (haz. Ahmet Özalp), İstanbul: Kitabevi, 1995.

Gümüshânevî, Ahmed Ziyâeddîn, Câmiu’l-Usûl, Kahire: Matbaatü’l-Vehbiyye, 1298.

Güzel, Abdurrahman, “Tekke Siiri”, Türk Dili-Türk Siiri Özel Sayısı (Halk Siiri), (sayı: 445, 450), 1989.

Harîrîzâde, Kemâleddîn, Tibyânu Vesâili’l-Hakâik fî-Beyâni Selâsili’t-Tarâik I-III, Süleymaniye Kütüphanesi, Đbrahim Efendi Bl., nr. 430-432.

Hoca Sadettin Efendi, Tâcü’t-Tevârîh (Yalınlastıran: Đsmet Parmaksızoğlu) IV, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Hulvîzâde, Mahmûd Cemâleddîn, Lemezât-ı Hulviyye ez-Leme’ât-ı Ulviyye – Büyük Velîlerin Tatlı Halleri– (haz. Mehmet Serhan Taysi), İstanbul: İFAV, 1993.

Hüseyin Vassâf, Osmân-zâde, Sefîne-i Evliyâ I-V (haz. Mehmet Akkus, Ali Yılmaz), Đstanbul: Kitabevi, 2006.

İpekten, Haluk, vd., Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.

Kâtip Çelebi, Kesfü’z-Zünûn an-Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn I-II, İstanbul: MEB, 1971.

Kâsânî, Abdürrezzak, Mu’cemü Istılâhâtı’s-Sûfiyye (thk. Abdülâl Sâhîn), Kahire: Dârü’l-Menâr, 1992.

Köprülü, M. Fuad, Eski Sâirlerimiz Divan Edebiyatı Antolojisi, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, 1931.

Köstendilli Süleymân Seyhî, Bahrü’l-Velâye, Berlin Devlet Kütüphanesi, nr. 1683.

Lâmi’î Çelebi, Tercüme-i Nefahâti’l-Üns, İstanbul, 1289.

Mazıoğlu, Hasibe, “Türk Edebiyatı, Eski”, Türk Ansiklopedisi, c. XXXII, Ankara: MEB, 1983.

Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku’s-Sakâik (haz. Abdülkadir Özcan), Đstanbul: Çağrı, 1989.

Mehmed Salâhî, Kâmûs-ı Osmânî, İstanbul: Mahmûd Bey Matbaası, 1313/1896.

Mehmed Sâmi’, Esmâr-ı Esrâr, İstanbul: Cemâl Efendi Matbaası, 1316/1899.

Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî –Tezkire-i Mesâhîr-i Osmaniyye– I-IV, Đstanbul: Matbaa-i Âmire, 1311/1894.

Öngören, Resat, Osmanlılarda Tasavvuf –Anadolu’da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl)–, Đstanbul: Đz, 2003.

Özkırımlı, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi I-V, İstanbul: Cem, 1987.

Öztürk, Ali, XVI. Yüzyıl Halvetî Siirinde Din ve Tasavvuf (Doktora Tezi), (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2003).

Pala, Đskender, Ansiklopedik Divan Siiri Sözlüğü, Đstanbul: Ötüken, 2000.

Serin, Rahmi, Halvetîlik ve Halvetîler, İstanbul: Petek, 1984.

Sahin, Kamil, “Habîb Karamânî”, DĐA, XIV, İstanbul, 1996.

Sarkâvî, Hasan, Mu’cemü Elfâzi’s-Sûfiyye, Kahire: Müessesetü Muhtâr, 1987.

Semseddîn Sâmî, Kâmûsu’l-A’lâm I-VI, İstanbul: Mihrân Matbaası, 1316/1899.

Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Đkdâm Matbaası, 1317/1900.

Sükûn, Ziyâ, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ I-III, İstanbul: MEB, 1996.

Tancî, Muhammed, “Sehristânî”, ĐA, XI, İstanbul, 1970.

Tasköprülüzâde Đsâmeddîn Ebu’l-Hayr Ahmed Efendi, es-Sakâiku’n- Nu’mâniyye fî-Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l- Arabî, 1975.

Tolasa, Harun, Sehî, Latifî ve Âsık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Arastırma ve Elestirisi, Ankara: Akçağ, 2002.

“15. yy. Türk Edebiyatı Anadolu Sahası Mesnevîleri”, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Arastırmaları Dergisi, c. I, 1982.

Türk Ansiklopedisi, “Davut Halvetî”, c. XII, Ankara: MEB, 1964.

“Kâsifî”, c. XXI, Ankara: MEB, 1974.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, “Dâvud Halvetî”, c. II, Đstanbul: Dergâh, 1977.

“Kâsifî”, c. V, Đstanbul: Dergâh, 1982.Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı, 2005.

“Halvetiyye”, DĐA, XV, İstanbul, 1997.

Uslu, Recep, “Dâvûd-ı Halvetî”, DĐA, IX, İstanbul, 1994.

Ünver, Đsmail, “Mesnevî”, Türk Dili-Türk Siiri Özel Sayısı (Divan Siiri), (sayı: 415, 416, 417), 1986.

Vicdânî, Sadık, Tomar-ı Turuk-ı Aliyyeden Halvetiyye Silsile-nâmesi, İstanbul: Evkâf-ı Đslâmiyye Matbaası, 1338/1920-1341/1923.

Yazıcı, Tahsin, “Fetihten Sonra Đstanbul’da Đlk Halvetî Seyhleri: Çelebi Muhammed Cemâleddîn, Sünbül Sinân ve Merkez Efendi”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, c. II, Đstanbul Matbaası, Đstanbul, 1956.

Yurt Ansiklopedisi, “Bolu (Davud Halvetî)”, c. III, İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982.

Yûsuf Sinâneddîn, Menâkıb-ı Serîf ve Tarîkat-nâme-i Pîrân ve Mesâyih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetiyye, İstanbul, 1290/1873