Belgeler Işığında Gülnuş Emetullah Sultan’ın Galata'da Yaptırdığı Çeşmeler

Gayrimüslimlerin çoğunlukta oluşuyla bilinen Galata semti 1696’daki büyük yangının ardından demografik ve dini yapısında önemli bir değişiklik geçirdi. Semtin en önemli Katolik yapısı olan San Francesco Kilisesi’nin yeniden yapımına izin verilmedi. Yerine, II. Mustafa’nın annesi Gülnuş Valide Sultan tarafından Galata’nın ilk ve tek saltanat camisiyle bir çeşme inşa edildi. Gülnuş Sultan sonraki yıllarda, küçük oğlu III. Ahmed’in saltanatı sırasında, camisinin çevresine yerleşen semtin yeni Müslüman sakinleri ve geri kalan Hıristiyan ve Yahudi tebaa için daimi tatlı su kaynağı arayışını sürdürdü. Bu sayede üç yeni çeşme yaptırdı, iki çeşmenin onarımını üstlendi ve hepsine yeni su yollarıyla su sağladı. Bu, Galata halkı için sıcak yaz aylarında büyük bir nimetti. Bu makalede söz konusu çeşmeler ve su yolları vasıtasıyla Gülnuş Sultan’ın semti yeniden “fethi” ele alınacaktır. Yeni yaptırılan çeşmelerden biri, bugüne kadar yanlış bir adlandırmayla gelmiş ve asıl banisi unutulmuştur; onarılan çeşmelerden ikisiyse mahallelerinin adlarıyla birlikte tarihe karışmıştır. Burada bu çeşmeler ve modern İstanbul’un altında kalan su yolları, arşiv belgelerinden elde edilen yapım masraflarıyla birlikte gün yüzüne çıkarılacaktır. Gülnuş Sultan’ın finanse ettiği bu hayrat, Galata’nın gayrimüslim kimliğinin değişmesi ve İslamlaştırılması politikasının tamamlayıcısı olmuş ve bu bağlamda bir fetih aracı olarak kullanılmıştır. Dolayısıyla bu makale, Gülnuş Sultan’ın giriştiği bu imar faaliyetlerinin nasıl gerçekleştiğini aydınlatırken, bunun en az inşa ettirdiği cami kadar önemli olduğunu da ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Gülnuş Emetullah Sultan, Galata, su yolları, çeşmeler, İslamlaştırma

After the fire of 1696, Galata, the reputed district of Istanbul for its dominantly nonMuslim dwellers, has seen a spectacular change in its social and religious structure. San Francisco Church was not allowed to be rebuilt and Gülnufl Valide Sultan built her mosque together with a fountain for public use. In the following years, Gülnufl Sultan continued the quest for abundant running sweat water for the new Muslim inhabitants populating the surroundings of her mosque as well as existing nonmuslim dwellers. In total, she financed the building of three new fountains, two repairs and new water supply systems, which saved the people of Galata during hot summers. In this paper, in the light of unpublished archival documents, the construction process of these fountains and water supply systems will be investigated. These pious endowments of Gülnufl Sultan also served as a tool of demographic change. Therefore this paper reveals both the materialization of these buildings and their significance.

Keywords:

Gülnuş Emetullah Sultan, Galata, Water Supply Systems, Fountains, Islamization,

PDF

___

Anonim. 1994. Piyale Pafla Bulvarı. İçinde: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, c.6, s. 254.
Anonim. 2000. Anonim Osmanlı Tarihi. (Haz. Özcan, A.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Aynur, H. ve Karateke, H. 1995.III. Ahmed Devri İstanbul Çeflmeleri (1703-1730). İstanbul: İBB Kültür İ flleri Baflkanlığı Yayınları.
Ayverdi, Ekrem Hakkı. 1958. Fâtih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, fiehrin İskânı ve Nüfusu. Ankara: Doğufl Yayınları.
Barıflta, H. Ö. 1993. Emetullah Valide Sultan Çeflmesi. İçinde: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, c. III, s. 157.
Bates, Ü. 1979. Women as Patrons of Architecture in Turkey. İçinde: Women in the Muslim World. London: Harvard University Press, s. 245-260.
Belin, F. A. 1894.Histoire de la Latinité de Constantinople. Paris: A. Picard et fils.
Çeçen, Kazım. 1991. Taksim ve Hamidiye Suları. İstanbul: İSKİ.
Defterdar Sarı Mehmed Pafla. 1977. Zübde-i Vekaiyat (Olayların Özü) I, (Sadelefltiren Özcan, A.), İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayını.
Egemen, A. 1993. İstanbul’un Çeflme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi.
Eremya Çelebi Kömürciyan. 1988. İstanbul Tarihi: 17. Asırda İstanbul. İstanbul: Eren Yayıncılık.
Evliya Çelebi. 2008. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Eyice, Semavi. 2006. Eski İstanbul’dan Notlar. İstanbul: Küre Yayınları.
Galitekin, A. N. 2003.Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul: Câmi, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütübhâne, Matbaa, Mahalle ve Selâtîn İmâretleri. İstanbul: İflaret Yayınları.
Galland, A. 1987. İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar (1672- 1673). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Grelot, J. 1998. İstanbul Seyahatnamesi. İstanbul: Pera Yayıncılık.
Hambly, G. ed. 1998. Women in the Medieval Islamic World: Power, Patronage, Piety. New York: St. Martin’s Press.
İnalcık, Halil. 1994. Galata. İçinde: Dünden Bugüne. İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, c. III, s. 349-354.
İnalcık, H. ve Quataert D. ed. 2004. Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. İstanbul: Eren Yayıncılık.
Karakafl, D. 2013. Clay Pipes, Marble Surfaces: The Topographies of Water Supply In Late Seventeenth-and Early Eighteenth-Century Ottoman Istanbul. Yayınlanmamıfl Doktora Tezi, Binghamton University, State University of New York.
Marmara, R. 2006. Bizans’tan Günümüze İstanbul Latin Cemaati ve Kilisesi. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Motraye, A. de la. 1730. Travels through Europe, Asia, and into part of Africa. Mr. Round, Londra.
Peirce, L. P. 1993. The Imperial Harem, Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford: Oxford University Press.
Peirce, L. P. 2010. Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Raflid Mehmed Efendi, Çelebizade İsmail Asım Efendi. 2013. Tarih-i Raflid ve Zeyli, İstanbul: Klasik Yayınları.
Ruggles, D. F. ed. 2000. Women, Patronage, and Self- Representation in Islamic Societies. New York: State Universtiy of New York Press.
Sakaoğlu, Necdet. 1999. Emetullah Gülnufl Sultan. İçinde: Osmanlılar Ansiklopedisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 399-400.
Sakaoğlu, Necdet. 2008. Bu Mülkün Kadın Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları.
Schneider, A. M. 1944. Galata, Topographisch- Archaologischer Plan Mit Erlauterndem Text. İstanbul.
Silahdar Fındıklılı Mehmet Ağa, 1962. Nusretname. Sadelefltiren: İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Sümertafl, Firüzan Melike. 2006. Female Patronage in Classical Ottoman Architecture: Five Case Studies in Istanbul. Yayınlanmamıfl yüksek lisans tezi, ODTÜ, Mimarlık Tarihi Bölümü.
Tanıflık, İ. H. 1945. İstanbul Çeflmeleri II: Beyoğlu ve Üsküdar Cihetleri. Istanbul.
Thevenot, J. 2009. Thevenot Seyahatnamesi. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Thys-fienocak, L. 2009. Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler; Hadice Turhan Sultan. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Tournefort, J. P. De. 2005.Tournefort Seyahatnamesi. İstanbul: Kitap Yayınları.
Uluçay, M. Ç. 2001. Padiflahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Zilfi, M. C. ed. 1997. Women in the Ottoman Empire: Middle Eastern Women in the Early Modern Era. Leiden: Brill. BOA İE.EV.. 26 3019
TSMA E. 0101 0002 021
TSMA E. 0101 0002 022
TSMA E. 0101 0002 023
TSMA E. 0101 0002 024
TSMA E. 0101 0002 026
TSMA E. 0101 0002 027
TSMA E. 0101 0002 029
TSMA E. 0101 0002 030
TSMA E. 0101 0002 032
TSMA E. 0101 0002 035
TSMA E. 0101 0002 037
VGMA, defter no: 1640, sayfa: 22-23.