Mehmet Ali SAKIN, Ahmet YILDIRIM, Sabri GÖKMEN

Makarnalık buğday mutantlarının $M_4 ve M_5$ kuşaklarında verim ve verim öğelerinin incelenmesi

Buğdayda elde edilen mutantların yalnız melezleme ıslahında değil aynı zamanda doğrudan çeşit olarak kullanılma potansiyelleri de vardır, istenen mutantların değişim aralığı ve sıklığı uygulanan mutagen ve genotipe göre farklılık göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, makarnalık buğdayda $M_4 ve M_5$ kuşaklarında verim, verim unsurları ve bazı tarımsal özellikleri yönünden kontrole göre üstünlük gösteren mutant hatları belirlemektir. Çalışmada, gama ışını uygulanmış makarnalık buğday çeşitlerinin (Sofu ve Gediz-75) mutant populasyonlarından seçilen hatlar kullanılmıştır. Denemeler tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak kurulmuştur. İncelen özellikler bakımından kontrolden düşük veya yüksek ortalamalara sahip mutantların bulunması mutasyon ıslahının potansiyelini göstermektedir. M5 kuşağında genellikle mutant hatların ortalamalarının kontrol ortalamalarına yaklaştığı görülmüştür. Her iki kuşakta da tane verimleri yüksek olan mutantların farklı özellikler bakımından da kontrole göre üstünlük gösterdikleri saptanmıştır. Bu tip mutant hatlar $M_6$ ve sonraki kuşaklar ve genetik araştırmalar için ıslah materyalini oluşturur.

Investigation of yield and yield components of durum wheat mutants in the $M_4 and M_5$ generations

The mutants induced in wheat have potential not only for cross-breeding but also for direct release. The range and frequency of desirable mutants may differ with the mutagen and the genotype. The aims of the study were to determine mutant lines with good yielding properties compared to control for yield, yield components and some agronomic characters in the $M_4 and M_5$ generations. The lines used in the experiment were selected from mutant populations of durum wheat varieties (Sofu and Gediz-75) treated with gamma rays. The experiments were organized as a randomized complete blocks design with three replications. The mutants which have lower or higher means than control for investigated characters showed the potential of mutation breeding. The mutant means generally were at the mean level of the control in the Ms generation. Some mutants with the high grain yield in the both generations were determined to be better than the control for different characters. Such induced mutants also provide the breeding material for the $M_6$ and subsequent generations and for genetic investigations.

PDF

___

Akbay, G. 1977. EMS (Ethyl Methane Sulfonate) uygulanmış iki arpa çeşidinin M4 ve M5 hatlarında verim ve verimle ilgili başlıca karakterler üzerinde araştırmalar. Doçentlik Tezi. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 776, Ankara
Al-Ubaidi, M. O., I. F. İbrahim and A. G. Al-Hadithi, 2002. Induction of mutants in durum wheat. Dirasat, Agricultural Sciences, 29: 1, 44-50.
Anonymous, 1994. Mutation Breeding Newsletter. IAEA, Nos, 1-41, Vienna.
Aydın, N., M. E. Tugay, M. A. Sakin ve S. Gökmen, 1999. Tokat-Kazova koşullarında makarnalık buğday çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran 1999, 621-625, Konya.
Ayoub, M., S. Guertin, S. Lussier, and D. L. Smith, 1994. Timing and level of nitrogen fertility effects on spring wheat yield in Eastern Canada. Crop Sci. 34:748-756.
Borojevic, K. and S. Borojevic, 1969. Stabilization of induced genetic variability in irradiated populations of vulgare wheat, Induced Mutations In Plants, p. 399-432, IAEA, Vienna.
Borojevic, K. 1991. Induced mutations and their genetic aspects in wheat (Triticum aestivum vulgare), IAEA, V.2. p. 317-326.
Bozzini A., D. Bagnara, C. Mosconi, L. Rossi and G. T. Scarascia-Mugnozza, 1973. Trends and results of durum wheat mutation breeding at Casaccia. Proc. Of the Symp. on Genetics and Breeding Durum Wheat, Univ. di Bari, 14-18 Maggio, 339-347.
Çağırgan, I-. M. 1989. Arpa mutant populasyonlarındaki genotipik varyasyonun belirlenmesi ve seleksiyon yoluyla değerlendirilmesi üzerinde araştırmalar. Ege Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 167 S.
Çiftçi, C. Y., G. Akbay ve S. Ünver, 1988. Kunduru-1149 (Triticum durum L) makarnalık buğday çeşidine uygulanan farklı EMS (Ethyl Methane Sulphonate) dozlarının Mı bitkilerinin bazı özellikleri üzerine etkileri-l, Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yıllığı 39 (1-2): 337-342.
Crowley, C, P. Jones and O. Byrne, 1991. Use of grain characters as indirect selection criteria in the mutation breeding of cereals. IAEA, V.1. pp. 65-71.
Demir, I. ve M. Tosun, 1991. Ekmeklik ve makarnalık buğdaylarda verim ve bazı verim komponentlerinin korelasyonu ve path analizi. Ege Üniv. Ziraat Fak. Dergisi 28 (1): 1-47.
Dofing, S. M. and O W. Knight, 1994. Yield component compensation in uniculm barley lines. Agron. J. 86: 273-276.
Doğan, R. ve N. Yürür, 1992. Bursa yöresinde yetiştirilen buğday çeşitlerinin verim komponentleri yönünden değerlendirilmesi. Uludağ Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 9: 37-46.
Düzgüneş, O., T. Kesici, O. Kavuncu ve F. Gürbüz, 1987. Araştırma ve Deneme Metodları (istatistiki Metodlar II), Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları: 1021, Ders Kitabı: 295, Ankara.
Gaul, H. 1965. The concept of macro-and micro-mutations and results on induced micro-mutations in barley. In. The Use of Induced Mutations in Plant Breeding, IAEA, Pergamon Press, Oxford, pp. 407-428.
Gaul, H. and E, Ulonska, 1967. Züchterische bedeutung von kleinmutationen II. Durch röntgenstrahlen induzierte variabilitaet von kornertrag, korngrösse und vegatationslaenge bei der gerste Volla und Wissa. Z. Pflanzenzüchtung. 58: 343-368.
Gaul, H., E. Ulonska, C. Zum Winkel and G. Braker, 1969. Micro-mutations influencing yield in barley- Studies over nine generations. Induced Mutations in Plants, pp.375-398, IAEA, Vienna.
Gebeyehou, G., D. R. Knott and R. J. Baker, 1982. Relations among durations of vegetative and grain filling phases, yield Components and grain yield in durum wheat cultivars. Crop Sci. 22: 287-290.
Genç, I., M. Koç ve C. Barutçular, 1993. Bazı yerel ve ıslah edilmiş makarnalık buğday çeşitlerinde biyolojik verim ve tane verimimin tane dolumu döneminde ortaya çıkabilecek kurak koşullardan etkilenişi. Makarnalık buğday ve Mamulleri Simp. 30 Kasım-3 Aralık, 453-459, Ankara.
Gottschalk, W. and G. Wolff, 1983. Induced mutations in plant breeding. Monographs On Theoretical and Applied Genetics 7, Berlin Heidelberg New York Tokyo, pp.10-14.
Ibrahim, A. F. and A. N. Sharaan, 1974. Studies on certain early barley mutants in M3 - and - M4 generations after seed irradiation with gamma rays. Z.Pflanzenzüchtg. 73: 44-57.
Kaul, A. K. 1973. Mutation breeding and crop protein improvement. Nuclear Techniques for seed protein improvement. IAEA, Vienna, S. 1-106.
Kırtok, Y., i. Genç, T. Yağbasanlar ve M. Çölkesen, 1988. Tescilli Ekmeklik ve Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Çukurova Koşullarında Başlıca Tarımsal Karakterleri Üzerine Araştırmalar. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(3). 98-106.
Klatt, A. R., N. Dinçer and K. Yakar, 1973. Problems associated with breeding spring and winter durums in Turkey. Proc. Of the Symp. On Genetics and Breeding Durum Wheat, Univ.di Bari, 14-18 Maggio, 327-335.
Knott, D. R. and G. Gebeyehou, 1987. Relationship between the lengths of the vegetative and grain filling periods and agronomic characters in three durum wheat crosses. Crop Sci. 27: 857-860.
Knott, D. R. 1991. What determines the success of mutation breeding?. IAEA, V.1. p. 111-118.
Konzak, C .F. 1984. Role of induced mutations.. In P.B. Vose and S.BIixt (ed.) Crop breeding, a contemporary basis, p.216-292, Pergamon Press, New York.
Konzak, C. F. 1987. Mutations and Mutation Breeding. In: E.G. Heyne (ed.), Wheat and Wheat Improvement, Second Edition, 428-443, ASA. CSSA. SSSA. Inc. Press, Madison, Wisconsin, USA.
Korkut, K. Z., I. Baser ve S. Bilir, 1993. Makarnalık buğdaylarda korelasyon ve path katsayıları üzerine çalışmalar. Makarnalık buğday ve Mamulleri Simp. 30 Kasım-3 Aralık, 183-187, Ankara.
Larik, A. S., K. A. Siddiqui, H. M. I. Hafız and M. H. Arain, 1984. Evaluation of wheat mutants for days to maturity. Wheat Inf. Serv. 58: 22-24.
Major, D. J., H. H. Janzen, R. S. Sadasivalah and J. M. Carefoot, 1992. Morphological characteristics of wheat associated with high productivity. Can. J. of Plant Sci., 72; 689-698.
Minocha, J. L, R. G. Saini and J. S. Sidhu, 1979. Mutations induced by ethylmethanesulfonate in three wheat cultivars. Plant Breeding Abstracts, 49 (1): 14.
Micke, A., M. Maluszynski and B. Donini, 1985. Plant cultivars derived from mutation induction or the use of induced mutants in cross breeding. Mutation Breeding Review No.3, IAEA, Vienna.
Prasad G., S. N. Singh, D. P. Dwivedi and H. Pal, 1980. Evaluation of gamma ray induced mutants and correlation studies in barley {Hordeum vulgare L). Barley Gen. Newsletter. 10: 58-61.
Rahman, M. S. and J. H. Wilson, 1978. Determination of spikelet number in wheat. III. Effect of varying temperature on ear development. Aust. J. Agric. Res. 29: 459-467.
Scarascia-Mugnozza, G. T., F. D'amato, S. Avanzi, D. Bagnara, M.L. Belli, A. Bozzini, A. Brunori, T. Cervigni, M. Devreux, B. Donini, B. Giorgi, G. Martini, L.M. Monti, E. Moschini, C. Mosconi, G. Porreca and L. Rossi, 1991. Mutation breeding programme for durum wheat (Triticum turgidum ssp. durum Desf.) improvement in Italy. IAEA, 1: 95-109.
Sencar, Ö., S. Gökmen ve M. A. Sakin, 1998. Tokat Artova koşullarında triticale, buğday, ve çavdarın verim ve verim unsurları üzerinde bir araştırma. Gaziosmanpaşa Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 15 (1): 187-199.
Sharma, S. K., A. S. Randhawa and H. S. Duahwal, 1989. Field association analysis under spaced and dense sowings in wheat. Indian Journal of Genetics and Plant Breeding, 49 (3): 423-426.
Sharma, R. C. 1994. Early generation selection for grain-filling period in wheat. Crop Sci. 34: 945-948.
Trijillo, R. F. 1987. indirekte frühselektion auf induzierte genetische variabilitaet in ertrasmerkmalen nach EMS bheandlug von weizen. Z. Pflanzenzüchtung. 60: 327-348.
Walter, R. F., L. F. Elinor and J. J. Holly, 1987.. Mutation Breeding Principles of Cultivar Development, Theory and Technique Macmillan Publishing Company A Dision of Macmillan, Inc, 287-303, New York.
Yıldırım, M. B. 1980. Buğday mutant populasyonları üzerinde seleksiyon çalışmaları. Ege Üniv. Ziraat Fak. Yayınları No: 427. Bornova.
Yıldırım, M. B. 1982. Buğday mutant hatlarının tarımsal ve fizyolojik özellikler bakımından değerlendirilmesi. Ege Üniv. Ziraat Fak. Yayınları. No: 477, Bornova.