Sevakin: Osmanlı İmparatorluğu’nda Kuzeydoğu Afrika Limanı

Osmanlı eyaleti olan Habeş'in merkezlerinden biri varsayılan ve Afrika içleri ile Hicaz, HintOkyanusu ve Mısır arasındaki ticarete büyük bir antrepo olan Sevakin'in zirve dönemi, on altıncıyüzyılın ortaları ile on dokuzuncu yüzyılın başları arasında Osmanlılar tarafından doğrudan yönetildiği döneme denk gelir. Her ne kadar Sevakin tarihinin birkaç dizi kısa çalışmaları bulunsa da,bunlar nadiren Osmanlıca kaynaklarda yer almaktadır. Daha derinine bakılacak olursa bu limanınAfrika'nın iç kesimlerinde sadece bir Osmanlı denetim karakolu olduğu varsayılmakla birlikte,1Sevakin Hadriba elitinin şehir hayatında ki rolüne daha fazla önem veren araştırmalar, kontrolündeoldukları Osmanlı bağlamına daha az dikkat etmiştir.2 Bu yazıda Osmanlı bulgularına dayananOsmanlı yönetimi altında ki Sevakin'in gelişmesine genel bir bakış açısı sunuyorum.3 Bunların elbette kendi riskleri vardır, çünkü Osmanlı arşiv belgeleri büyük oranda İstanbul'dan görevlilerin, askeri durumun ve takviye taleplerinin atanması ile ilgili rapor veya emirlerden oluşmaktadır.Limanda yada ilde ki Osmanlı mali kayıtlarının hiç biri gün ışığına çıkmadığından belgelerde ticaret nadiren belirgindir. 1655 yılında Sevakin'de ki ayaklanma raporları ve gezgin Evliya Çelebi'nin 20 yıl sonra yaptığı ziyaretin ifadesi olan edebi kaynaklar, en az 17. Yüzyıl boyunca sosyal veekonomik tarihe daha fazla ışık tuttu. Osmanlı delilleri, Akdeniz dünyasında varlığını sürdürebilenkısıtlı sayıdakilerle karşılaştırılabilir olmasına rağmen Sevakin tarihi için temel kaynağımızdır.

Anahtar Kelimeler:

Sudan, Sevakin Adası, Habeş Eyaleti, Afrika, Osmanlı İmparatorluğu

Suakin: A Northeast African Port in the Ottoman Empire

Capital of the Ottoman province of Habeş and major entrepot for trade between the Africaninterior and the Hijaz, the Indian Ocean, and Egypt, Suakin’s apogee largely coincided with itsdirect rule by the Ottmans between the early to mid sixteenth century and the early nineteenthcentury. Although a number of short studies of the history of Sualin have been written, these haverarely referred to the pertinent Ottoman language sources. Older scholarship thus tended to assumethe port was merely a remote Ottoman outpost, cut off from its African hinterland, while researchthat has given more prominence to the role of Suakin’s Hadariba elite in the life of the city haspaid less attention to the Ottoman context in which they operated. In this essay, I offer an overviewof Suakin’s development under Ottoman rule drawing on the Ottoman materials. These of coursehave their own perils fort he Ottoman archival documents largely consist of reports to or ordersfrom Istanbul, usually concerning the appointment of officals, the military situation, and requestsfor reinforcements. Trade is rarely prominent in the documents, as none of the Ottoman financialrecords of the port or province have come to light. Literary sources, in the form of reports of revolt in Sualin in 1655 and the traveler Evliya Çelebi’s account of his visit some two decades later,shed more light on social and economic history, at least fort he seventeenth century. The Ottomanevidence, scant thought it may be compared to that surviving for the Mediterranean world, is ourprime source fort he history of Suakin.

Keywords:

Suakin Island, Sudan, Province of Abyssinian, Africa, Ottoman Emprie,

PDF

___

‘Awaḍ ‘Abd al-Hādī al-‘Atā, “Sawākin wa-Maṣṣawa‘ fī ‘ahd al-ḥukm al-Turkī al-Miṣrī,” in Ta’rīkh al-Dawla al-‘Uthmāniyya: Malāmiḥ min al-‘alāqāt al-Sūdāniyya al-Turkiyya, ed. Yūsuf Faḍl Ḥasan, Jāmi‘at al-Khartūm, Khartoum 2004.
Baybars al-Manṣūrī, Zubdat al-Fikra fi Ta’rīkh al-Hijra, ed. D. S. Richards, Das Arabische Buch, Beirut and Berlin, 1998.
ÁLVARES, Francisco, The Prester John of the Indies, trans. Lord Stanley Hakluyt Society, Cambridge, 1961.
BACQUE-GRAMMONT J. L. and Anne Krœll, Mamlouks, Ottomans et Portugais en Mer Rouge: L’affaire de Djedda en 1517, IFAO, Cairo 1988.
BARKAN, Ömer Lutfi,“H.933–934 (M. 1527–1528) Mali Yılına Ait Bir Bütçe Örneği,” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Sayı: 15,1953.
BEĞ, Feridun, Münşeat ül-Selatin, Tophane-i Amire, İstanbul, 1274/1855.
BRUCE, James, Travels to Discover the Source of the Nile, Edinburgh: J. Ruthven, 1790.
BRUCKHARDT, J. L., Travels in Nubia, John Murray, London, 1822.
CRAWFORD, O. G. S., The Fung Kingdom of Sennar, Gloucester, UK: John Bellows, 1951.
COATES, T. J., “João de Castro’s 1541 Red Sea Voyage in the Greater Context of the Sixteenth Century,” in Decision Making and Change in the Ottoman Empire, ed. Caesar E. Farah Kirksville, Thomas Jefferson University Press, 1993.
GOITEIN, S. D. Goitein and Mordechai A. Friedman, “India Traders of the Middle Ages: Documents from the Cairo Geniza:” India Book, Part 1, Brill, Leiden, 2008
S. D. Goitein, “New Light on the Beginnings of the Kārimi Merchants,” Journal of the Economic and Social History of the Orient 1, no. 2 (1958), 178.
Ethiopian Itineraries ca. 1400–1524, ed. O.G.S Crawford, Hakluyt Society, Cambridge, 1958.
Evliya Çelebi, Seyahatnamesi, 10: Kitap, ed. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, and R. Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul, 2007.
HASAN, Yūsuf Faḍl, The Arabs and the Sudan, Edinburgh University Press, Edinburgh 1967.
HOFHEİNZ, Albrecht , “Sawākin,” Encyclopedia of Islam, Brill, Leiden,1997.
__________________; “Transcending the Madhhab—in Practice: The Case of the Sudanese Muhammad Majdhūb (1795/6–1831),” Islamic Law and Society, 10 no. 2 2003.
Ibn Baṭṭūṭa, The Travels of Ibn Baṭṭūṭa, trans. H. A. R. Gibb, Hakluyt Society, London, 1956.
KAMMERER, Albert, Le routier de Dom Joam de Castro: L’exploration de la Mer Rouge par les Portugais en 1541, P. Geuthner, Paris, 1936.
MALLİNSON, Michael et al., “Ottoman Suakin, 1541–1865: Lost and Found,” in The Frontiers of the Ottoman World, ed. A. C. S. Peacock Oxford University Press, London, 2002.
Naîmâ Mustafa Efendi, Târîh-i Na‘îmâ, ed. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2007.
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti: Habeş Eyaleti Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul, 1974.
PEACOCK, David and Andrew Peacock, “The Enigma of ‘Aydhab: A Medieval Islamic Port on the Red Sea Coast,” International Journal of Nautical Archaeology , 37, no. 1, 2008.
SANCEAU, E., “Uma narrativa da expedição portuguesa de 1541 ao Mar Roxo,” Studia 9, 1962.
SERJEANT, R. B., The Portuguese off the South Arabian Coast, Oxford University Press, London, 1974.
Shihāb al-Dīn Aḥmad b. al-Wahhāb al-Nuwayrī, Nihāyat al-Arab fī Funūn al- Adab, ed. M. Qumayḥa and I. Shams al-Dīn, Dār al-Kutub al-‘Ilmiyya, Beirut, 2004.
Silahdar Mehmed Ağa, Silahdar Tarihi, Devlet Matbaası, Istanbul, 1928.
Abdurrahman Abdi Paşa, Vekâyi‘- Namesi (Osmanlı Tarihi [1648–1682]), ed. Fahri Ç. Derin, Istanbul, 2008.
SPAULDING, Jay and Muhammad Ibrāhīm Abū Salīm, Public Documents from Sinnār, Michigan State University Press, East Lansing, 1989.
Suma Oriental of Tomé Pires: An Account of the East, from the Red Sea to China, Written in Malacca and India in 1512–1515 and the Book of Francisco Rodrigues, Pilot Major of the Armada That Discovered Banda and the Moluccas, Hakluyt Society, Armanda Cortesao, ed. and trans., London, 1944.
The Red Sea and Adjacent Countries at the Close of the Seventeenth Century, William Foster, ed., Hakluyt Society, London, 1949.
The Itinerary of Jerónimo Lobo, trans. Donald M. Lockhart Hakluyt Society, London, 1984.
TIBBETS, Cf. G. R. Tibbets, “Arab Navigation in the Red Sea,” Geographical Journal, 127, no. 3, 1961.
Topkapı Sarayı Arşivi H. 951–952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, Halil Sahilloğlu, ed., IRCICA, Istanbul 2002. O’FAHEY, R. S. and J. L. Spaulding, Kingdoms of the Sudan Methuen, London, 1974.
ÖZBARAN, Salih Özbaran, “An Ottoman Report on the Red Sea and the Portuguese in the Indian Ocean (1525),” in The Ottoman Response to European Expansion: Studies on OttomanPortuguese Relations in the Indian Ocean and Ottoman Administration in the Arab Lands during the Sixteenth Century, Isis, Istanbul, 1994.
Quṭb al-Dīn al-Nahrawālī, al-Barq al-Yamānī fī 1-Fatḥ al-‘Uthmānī, ed. Ḥamad Jāsir Dār al-Yamāma, Riyadh 1967.