YETİMÜ’Ş-ŞÜRUH’TA AYETLERDEN İKTİBASLAR

Edebiyattaki anlamı bir ifadeyi bir metinden alıp başka bir metinde kullanma olan iktibas, birinin ilminden istifade etmek anlamında da kullanılmaktadır. Bu noktada, kastedilen Allah veya Hz. Muhammed olunca inandırıcılık açısından iktibas, söylenenleri ispatlamak için bir delil aracı olmaktadır. Edebiyatımızda ayetlerden iktibas yapma genelde şiirde kullanılmıştır ancak düz yazılarda da ayetlerden iktibas yapılmıştır. Özellikle metinde ayetlerden iktibas yapmak, o metnin geçerliliğini daha da artırabilmektedir. Bu nedenle Türk edebiyatında metinlerde bolca ayetlerden iktibas yapılmıştır. Kaynaklara göre, genelde, hutbede, hitabede vb. iktibas makbuldür; gazel, risale ve kıssalarda Kur’an’dan iktibas mubahtır; ciddiyetten uzak şiirlerde, müstehcen nazımlarda vb. Kur’an’dan iktibas uygun değildir. Diğer taraftan iktibaslar sınıflandırılırken şeriata ve İslam adabına uygun olup olmaması, iktibas yapılan ayetin tamamının veya bir kısmının alınması ve ilgili ayetin anlamının verilmesi veya ilgili ayetin Arapçasıyla verilmesi durumuna göre sınıflandırılmaktadır. Ayetlerden iktibasın şerhte nasıl kullanıldığının gösterilmeye çalışıldığı bu makalede, Mevlana’nın Mesnevi’sinin üçüncü cildinin şerhi olan “Talibi Hasan Dede Yetimü’ş-Şüruh (İnceleme-Metin-Sözlük)” isimli doktora tezindeki beyitlerde geçen ayetler ele alınmıştır. Önce “iktibas” kelimesinin anlamı ve işlevi üzerinde durulmuş, sonra çeşitli kaynaklardan yararlanılarak iktibas’ı tasnifleme yoluna gidilmiştir. Bu tasniflemeleri yaparken de Yetimü’ş-Şüruh’ta ayetlerden yapılan iktibasların hangi sınıf içeresinde yer aldığını göstermek için örnekler verilmiştir. Bir sonraki aşamada, Yetimü’ş-Şüruh’ta beyitler içerisinde iktibas yapılan ayetler tespit edilmiş ve bu ayetlerin şerhte nasıl kullanıldığı gösterilmiştir. Son olarak da Yetimü’ş-Şüruh’taki ayetlerden iktibas üzerine bir değerlendirmemiz bulunmaktadır.

The Quotations From The Verses in Yetimü’ş-Şüruh

In the literature, quotation, whose meaning is to take an expression from a text and use it in another text, is also used to take advantage of one’s knowledge. At this point, as Allah or Hz. Muhammad is refered, in terms of credibility, quotation becomes a means of evidence to prove what is said. In our literature, quoting from the verses is often used in poetry however prose writings have also been quoted from verses. Particularly quoting from the verses in the text can increase the validity of that text even more. For this reason, Turkish literature has been quoted abundantly in the texts. According to the sources, in general, it is appropriate to quote of the Qur’an in sermon, address, etc.; to quote the Qur’an in ghazal, risale and parables is allowable; to quote the Qur’an in non-solemn poems, obscene verses, etc. is not appropriate. On the other hand, when the quotas are classified, they are classified according to whether they are in conformity with the Sharia and the Islamic manners, taking all or part of the quoted verse and giving the meaning of the relevant verse or giving the relevant verse in Arabic. In this article it is tried to show how verse is used in commentary, it has been handle verses passing in couplets in the doctorate thesis titled “Talibi Hasan Dede Yetimü’ş-Şüruh (Analysis-Text-Glossary)” which is the commentary of the third volume of Mevlana’s Mesnevi. Firstly, the meaning and function of the word “quotation” has been emphasized, and then various sources have been used to classify quotation. While making these classifications, examples has been given to show the class of the quotas which were made from verses in Yetimü’ş-Şüruh. In the next stage, the verses quoted in the couplet in Yetimü’ş-Şüruh have been identified and shown how these verses were used in the commentary. Finally, we have an evaluation on quotation from the verses in Yetimü’ş-Şüruh.

PDF

___

Atabek, F. (2019). Talibi Hasan Dede Yetimü’ş-Şüruh (İnceleme-Metin-Sözlük). Yayımlanmamış doktora tezi, niğde ömer halisdemir üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Aytekin, Ü. (2002). Sarı Abdullah Efendi ve Mesnevî-i Şerif Şerhi, Yayımlanmamış doktora tezi, marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Dağlar, A. (2009). Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Yayımlanmamış doktora tezi, erciyes üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 15. Baskı, Aydın Kitabevi.
Dilperîpûr, A. (1995). Türkçe-Farsça Ortak Kelimeler Sözlüğü. İran kültür müsteşarlığı yayınları.
Durmuş, İ. (2000). İktibas. DİA, 33, 52.
Erkul, R. (2017). Birrî Mehmed Dede Divânı’nda ayetlerden iktibaslar. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 15(3), 97-104.
Farhat, K. (2019). Arap Dili ve Edebiyatında Kur’an’dan İktibas. Yayımlanmamış doktora tezi, yıldırım beyazıt üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Güngör, Ö. (2019). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmûatu’l- Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (VI. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük). Yayımlanmamış doktora tezi, niğde ömer halisdemir üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Kanar, M. (2015). Farsça-Türkçe Sözlük (4. baskı). Say yayınları.
Karagöz, İ. (2015). Dini Kavramlar Sözlüğü (6. baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Keleş, R. (2013). Divan Şiirinde Ayet ve Hadis İktibasları. Yayımlanmış doktora tezi, Atatürk üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Koçoğlu, T. (2009). Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî (II. Cilt) (İnceleme- Tenkitli Metin-Sözlük). Yayımlanmamış doktora tezi, erciyes üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Kur’anı-ı Kerim Meali (2011). (Haz. H. Altuntaş & M. Şahin). Diyanet İşleri Başkanlığı yay.
Mutçalı, S. (2015). Arapça-Türkçe Sözlük. Dağarcık yayınları.
Nalçacıgil Çopur, E. (2019). İktibas Sanatı ve Mazmûn. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], 10, 165-179.
Özdemir, M. (2013). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmûatu’l- Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (IV. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Yayımlanmamış doktora tezi, Bozok üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Öztürk, Ş. (2007). Şem’î’nin (15-16. yy) Mesnevî Şerhi (İlk Türkçe Tam Mesnevî Şerhi), Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Şahin, O. (2012). Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî (III-IV. Ciltler)(İnceleme- Tenkitli Metin-Sözlük), Yayımlanmamış doktora tezi, Erciyes üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Tanyıldız, A. (2010). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l- Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif (1. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Yayımlanmamış doktora tezi, Erciyes üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Taştan, E. (2009). İsmâîl Rüsûhî Ankaravî’nin Mesnevî Şerhi (Mecmû’atü’l- Letâ’if ve Matmûratü’l-Ma’ârif) I Cilt Çeviriyazı-İnceleme, Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara üniversitesi türkiyat araştırmaları enstitüsü.
Tokmak, A. N. (2001). Telaffuzlu Türkçe-Farsça Ortak Deyimler Sözlüğü. Simurg yayınları.
Türk Dil Kurumu. (1963-72). Tarama Sözlüğü. 1-7. Cilt, TDK yayınları.
Uzun, M. (2011). İktibas. DİA, 22, 52
Yalap, H. (2015). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmûatu’l- Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (II. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Yayımlanmamış doktora tezi, Niğde üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Yekbaş, H.(2010). Divan Şiirinde Kur’ān. İstem Dergisi, 16, 199-232.
Yilter, S. (2016). Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî (VI. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Yayımlanmamış doktora tezi, Erciyes üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.