HİTİT BÜYÜ RİTÜELLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Anadolu topraklarında din ile iç içe bir yaşam sürdüren Hitit insanı için ritüel, yeryüzünde ve yeraltında yaşayan tanrılarla iletişime geçmede başvurulan dini uygulamalardandır. Günümüze kadar çeşitli kazılarda ele geçirilen çok sayıda tablet parçasının büyük kısmını Hitit dini metinlerinin oluşturduğu görülür. Bu metinlerde, bayramlardan sonra en fazla bahsedilen konular ise ritüel uygulamalarıdır. Hitit insanı dünyevi yaşamda karşılaştığı hastalık, felaket, kara büyü, ölüm, salgın ve verimsizlik gibi olumsuz durumların üstesinden gelmenin ritüelle mümkün olduğuna inanıyordu. Büyü uygulamalarıyla harmanlanan ve kutsalla ilişki kurmanın yolunu açan ritüeller, Hitit toplumunun yaşadığı dünyayı algılama biçimi hakkında bilgi sağlarlar. Bu makale, arşivlerden ele geçirilen ritüel tabletlerinden yola çıkarak Hitit büyü ritüellerinin genel özelliklerine odaklanmakta ve böylece Hitit toplumunda, ritüellerin yaşamla ne kadar iç içe olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır

Some Considerations On Magical Rituals Of Hittites

Ritual is one of the most significant religious practices for Hittites to get into contact with deities living on earth and netherworld. It is also a well-known fact that a large number of cuneiform tablets mostly mention about religious activities and the descriptions of magical rituals alonside festivals are one of the main topics in written sources. For Hittites, one could deal with the problems such as illness, black magic, death, plague and infertility etc. by means of rituals. As blended with magical practices and give the chance of getting into cantact with their deities, ritual practices of Hittites inform us about how they tried to explain the mortal world they live in. This article mainly focuses on the general features of the magical rituals of Hittites by taking the cuneiform texts into consideration and aims at indicating to what extent these religious practices affected the daily life of Hittites

___

  • Akdoğan 2007 Rukiye Akdoğan, “‘inan’ ile ilgili yeni bir Hititçe tablet parçası”, Tabularia Hethaeorum: Hethitologische Beitr ge Silvin Košak zum 65.
  • Geburtstag, DBH, Cilt: 25, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, s.1-12.
  • Archi 1979 Alfonso Archi, “Il dio Zawalli: Sul culto dei morti presso gli ittiti”, Altorientalische Forschungen, Cilt: 6, Akademie Verlag, Berlin, s.81-94.
  • Archi 2002 Alfonso Archi, “Formation of the West Hurrian Pantheon: The Case of Išḫara”, Recent Developments in Hittite Archaeology and History. Papers in Memory of Hans G. Güterbock, Ed. K. Aslıhan Yener ve Harry A. Hoffner, Eisenbrauns, Winona Lake-Indiana, s.21-33.
  • Archi 2014 Alfonso Archi, “The Anatolian Fate-Goddesses and their Different Traditions”, Diversity and Standardization Perspectives on ancient Near Eastern Cultural History, Ed. Eva CancikKirschbaum, Jörg Klinger ve Gerfrid G. W. Müller, Akademie Verlag, Berlin, s.1-26.
  • Bawanypeck 2005 Daliah Bawanypeck, Die Rituale der Auguren, Universitätsverlag Winter, Heidelberg.
  • Beckman 1983 Gary Beckman, Hittite Birth Rituals, StBoT, Cilt: 29, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  • Beckman 1993 Gary Beckman, “From Cradle to Grave: Women’s Role in Hittite Medicine and Magic”, Journal of Ancient Civilizations, Cilt: 8, Institute for the History of Ancient Civilizations, Changchun, s.25- 39.
  • Beckman 1998 Gary Beckman, “Ištar of Niniveh Reconsidered”, Journal of Cuneiform Studies, Cilt: 50, American Schools of Oriental Research, s.1-10.
  • Beckman 1999 Gary Beckman, “The Tongue is a Bridge: Communication between Humans and Gods in Hittite Anatolia”, Archív Orientální, Cilt: 67, Academia Publishing House, Prag, s.519-534.
  • Beckman 2007 Gary Beckman, “A Hittite Ritual for Depression”, Tabularia Hethaeorum: Hethitologische Beitr ge Silvin Košak zum 65. Geburtstag, DBH, Cilt: 25, Ed. Detlev Groddek ve Marina Zorman, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, s.69-81.
  • Bell 2009 Catherine Bell, Ritual: Perspectives and Dimensions, Oxford University Press, Oxford-New York.
  • Bin-Nun 1975 S. R. Bin-Nun, The Tawannanna in the Hittite Kingdom, THeth, Cilt: 5, Carl Winter Verlag, Heidelberg
  • Boysan-Dietrich 1987 Nilüfer Boysan-Dietrich, Das hethitische Lehmhaus aus der Sicht der Keilschriftquellen, THeth, Cilt: 12, Carl Winter Verlag, Heidelberg.
  • Bryce 2005 Trevor Bryce, The Kingdom of the Hittites, Oxford University Press, Oxford.
  • Burde 1974 Cornelia Burde, Hethitische medizinische Texte, StBoT, Cilt: 19, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  • Carruba 1966 Onofrio Carruba, Das Beschwörungsritual für die Göttin Wišurijanza, StBoT, Cilt: 2, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  • Collins 2003 Billie Jean Collins, “Purifying A House: A Ritual for the Infernal Deities (Nr. 1.68)”, The Context of Scripture Online, Cilt: 1, Ed. W. Hallo, Cilt: 1, Brill, Leiden-Boston, s.168-171.
  • Collins 2014 Billie J. Collins, “Women in Hittite Ritual”, Women in Ancient Near East: A Sourcebook, Ed. Mark W. Chavalas, Routledge, London-New York, s.246-271.
  • de Martino 1989 Stefano de Martino, “Ḫattušili I e Ḫaštayar: un problemo aperto”, Oriens Antiquus, Cilt: 28, Rome, s.1-24.
  • del Monte 2004 Giuseppe F. del Monte, “Il Rituale di guarigione di Bappi (CTH431)”, Natalicium. Studi di Ittitologica in onore di Onofrio Carruba, Orientalia (Nova Series), Cilt: 73, Sayı: 4, Ed. Alfonso Archi ve Franca Pecchioli, Gregorian Biblical Press, Roma, s.337-347.
  • Dinçol 1985 Ali M. Dinçol, Ašḫella Rituali (CTH394) ve Hititlerde Salgın Hastalıklara Karşı Yapılan Majik İşlemlere Toplu Bir Bakış, Belleten Cilt: 49, Sayı: 193, Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
  • Erbaşı 2013 Fatma Sevinç Erbaşı, Hititlerde teki Kurban ve Büyü: Cenaze/Diğer Ritüeller, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Frantz-Szabó 1995 Gabriella Frantz-Szabó, “Hittite Witchcraft, Magic and Divination”, Civilizations of Ancient Near East, Cilt: 3, Ed. Jack M. Sasson, Hendrickson Publishers, New York, s.2007-2019.
  • Friedrich 1952 Johannes Friedrich, Hethitisches Wörterbuch, Carl Winter Universitätsverlag, Heidelberg. Friedrich vd. 1975 Johannes Friedrich, Annelies Kammenhuber ve Albertine Hagenbuchner, Hethitisches Wörterbuch: Lieferung, Cilt: 1-5, Carl Winter Universitätsverlag, Heidelberg.
  • Goetze ve Sturtevant 1938 Albrecht Goetze ve E. H.Sturtevant. The Hittite Ritual of Tunnawi, American Oriental Series, New Haven, Connecticut.
  • Goetze 1940 Albrecht Goetze, Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography, Yale Oriental Series, Researches, Cilt: 22, Yale University Press, New Haven.
  • Groddek 2004 Detlev Groddek, Hethitische Texte in Transkripsiyon KUB 59, DBH, Cilt: 14, Verlag der Technische Universität, Dresden.
  • Güterbock 1962 Hans G. Güterbock, “Rituale für die Göttin Ḫuṷaššanna”, Oriens, Cilt: 15, Brill, LeidenBoston, s.345-351.
  • Haas ve Wegner 1988 Volkert Haas ve Ilse Wegner, Die Rituale der Beschwörerinnen SALŠU.GI, Corpus der hurritischen Sprachdenkmäler I/5, Multigrafica Editrice, Roma.
  • Haas 1994 Volkert Haas, Geschichte der Hethitischen Religion, Brill, Leiden-Boston.
  • Haas 1990 Volkert Haas, “Magie und Zauberei. Bei den Hethitern”, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Arch ologie, Cilt: 7, Berlin, s.234- 255.
  • Haas 2003 Volkert Haas, Materia Magica et Medica Hethitica, Cilt: 1-2, Walter de Gruyter, Berlin.
  • Haas 2007 Volkert Haas, “Hittite Rituals Against Threats and Other Diseases and Their Relationship to the Mesopotamian Traditions”, Disease in Babylonia, Çev. Paul Larsen, Ed. Irving L. Finkel ve Markham J. Geller, Brill, Leiden-Boston, s.100-119.
  • Hoffner 1983 Harry A. Hoffner, “A Prayer of Muršili II about His Stepmother”, Studies in Literature from the Ancient Near East, by Members of the American Oriental Society, Dedicated to Samuel Noah Kramer, Journal of American Oriental Society, Cilt: 103, Sayı: 1, American Oriental Society, Baltimore-Maryland, s.187-192.
  • Hoffner 1987 Harry A. Hoffner, “Paskuwatti's ritual against sexual impotence (CTH406)”, Aula Orientalis. Revista de estudios del Pr ximo Oriente Antiguo, Cilt: 5, Sayı: 2, Editorial Ausa, Barcelona, s.271-287.
  • Hutter 2006 Manfred Hutter, “Ritual: A Lexicographic Survey of Some Related Terms from an Emic Perspective: Hittite”, Theorizing Rituals: Issues, Topics, Approaches and Concepts, Ed. Jens Kreinath, Jan Snoek ve Michael Stausberg, Brill, Leiden-Boston, s.72-74.
  • Imparati 1992 Fiorella Imparati, Hitit Yasaları, Çev. Erendiz Özbayoğlu, İtalyan Kültür Heyeti, Ankara.
  • Jakob-Rost 1972 Liane Jakob-Rost, Das Ritual der Malli aus Arzawa gegen Behexung (KUB XXIV 9+), Carl Winter Universitätsverlag, Heidelberg.
  • Karauğuz 2001 Güngör Karauğuz, Hitit Mitolojisi, Çizgi Kitabevi, Konya.
  • Kassian 2000 Alexei S. Kassian, Two Middle Hittite Rituals Mentioning f Ziplantawija Sister of the Hittite King mTuthalija I/II, Ed. Andrei A. Korolév, Paleograph, Moscow.
  • Kassian vd. 2002 Alexei Kassian, Andrei Korolev ve Andrej Sidel’tsev, Hittite Funerary Ritual šalliš ṷaštaiš, Alter Orient und Altes Testament, Cilt: 288, Ugarit Verlag, Münster.
  • Kellerman 1986 Galina Kellerman, “The Telipinu Myth Reconsidered”, Kaniššuwar: A Tribute to Hans G. Güterbock on his Seventy- fifth Birthday May 27, 1983 (AS 23), Ed. Harry A. Hoffner ve Gary Beckman, The Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago-Illinois, 1986, s.116-123.
  • Kellerman 1987 Galina Kellerman, “La déesse Ḫannaḫanna: son image et sa place dans les mythes anatoliens”, Hethitica, Cilt: 7, Peeters Publishers, Leuven, s.109-147.
  • Kellerman 1987a Galina Kellerman, “KUB XVII 18 IV: Un Mythe du Fleu”, Hethitica, Cilt: 8, Peeters Publishers, Leuven, 1987, s.215-235.
  • Klinger 1996 Jörg Klinger, Untersuchungen zur Rekonstruktion der hattischen Kultschicht, StBoT, Cilt: 37, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  • Klinger 2002 Jörg Klinger, “Arınma Ritüelleri ve Kötülükleri Defetme Büyüleri”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu. 1000 Tanrılı Halk, Ed. Wenzel Jakob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, Bonn, s.456-458.
  • Klinger 2004 Jörg Klinger, “Das Testament Ḫattušiliš I.”, Texte aus der Umwelt des Alten Testaments, Cilt: 2, Gütersloh, s.142-146.
  • Limet 1993 H. Limet, “Le Sacrifice SISKUR”, Ritual and Sacrifice in the Ancient Near East, Ed. J. Quaegebeur, Uitgeverij Peeters en Departement Oriëntalistiek, Leuven, s.243-255.
  • Lorenz ve Taş 2012 Jürgen Lorenz ve İlknur Taş, “Zwei Neue Anschlüsse zu Hethitischen Beschwörungsritualen”, KASKAL, Cilt: 9, LoGisma Editore, Firenze, s.45-48.
  • Marshall 1999 Gordon Marshall, Sosyoloji Sözlüğü, Çev. Osman Akınay ve Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
  • McMahon 2002 Gregory McMahon, “Comparative Observations on Hittite Rituals”, Recent Developments in Hittite Archaeology and History. Papers in Memory of Hans G. Güterbock, Ed. K. Aslıhan Yener ve Harry A. Hoffner, Eisenbrauns, Winona LakeIndiana, s.127-136.
  • Miller 2004 Jared L. Miller, Studies in the Origins, Development and Interpretation of the Kizzuwatna Rituals, StBoT, Cilt: 46, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  • Miller 2008 Jared L. Miller, “Joins and Duplicates Among the Boğazköy Tablets (46-60)”, Zeitschrift Assyriologie Vorderasiatische Arch ologie, Cilt: 98, Walter de Gruyter, Berlin, s. 230-250.
  • Miller 2010 Jared L. Miller, “Practice and Perception of Black Magic among the Hittites”, Altorientalische Forschungen, Cilt: 37, Sayı: 2, Akademie Verlag, Berlin, s.167-185.
  • Mouton 2008 Alice Mouton, “Dead of Night in Anatolia: Hittite Night Rituals”, Religion Compass, Cilt: 2, Sayı: 1, s.1-17.
  • Mouton 2010 Alice Mouton, “Hittite Witchcraft”, VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Cilt: 2, Ed. Aygül Süel, Anıt Matbaa, Ankara, s. 515-528.
  • Mouton 2012 Alice Mouton, “Le rituel d’All d’Arzawa contre un ensorcellement (CTH402) : texte et contexte”, Colloqium Anatolicum, Cilt: 11, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, s.247-266.
  • Neu 1980 Erich Neu, Althethitische Ritualtexte in Umschrift, StBoT, Cilt: 25, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  • Otten 1958 Heinrich Otten, Hethitische Totenrituale, Akademie Verlag, Berlin
  • Otten 1961 Heinrich Otten, “Eine Beschwörung der Unterirdischen aus Bogazköy”, Zeitschrift Assyriologie Vorderasiatische Arch ologie, Sayı: 54, Walter de Gruyter, Berlin, s.114-157.
  • Otten ve Souček 1969 Heinrich Otten ve Vladimir Souček, Ein Althethitisches Ritual für das Königspaar, StBoT, Cilt: 8, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  • Popko 1991 Maciej Popko, “Weitere Fragmente zu CTH418”, Altorientalische Forschungen, Cilt: 18, Sayı:1, Akademie Verlag, Berlin, s.44-53.
  • Prechel 1996 Doris Prechel, Die Göttin Išḫara: Ein Beitrag zur altorientalischen Geschichte, Ugarit Verlag, Münster.
  • Puhvel 1984 Jaan Puhvel, Hittite Etymological Dictionary, Cilt: 1- 2, Walter de Gruyter & Co., Berlin.
  • Puhvel 1991 Jaan Puhvel, Hittite Etymological Dictionary, Cilt: 3, Walter de Gruyter, New York-Berlin.
  • Reyhan 2003 Esma Reyhan, “Hitit Büyü Ritüellerinin Uygulanma Şekilleri Üzerine Bir İnceleme”, Archivum Anatolicum, Cilt: 6, Sayı: 2, Ankara, s.111-143.
  • Schwemer 2013 Daniel Schwemer, “Tanrılar Kültü, Büyü Ritüeli ve Ölülerin Bakımı”, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu, Ed. Meltem Doğan Alparslan ve Metin Alparslan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.432-449.
  • Singer 2002 Itamar Singer, Hittite Prayers, Ed. Harry A. Hoffner, Brill, Leiden-Boston.
  • Starke 1985 Frank Starke, Die Keilschrift-luwischen Texte in Umschrift, StBoT, Cilt: 30, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  • Taracha 2009 Piotr Taracha, Religions of Second Millenium Anatolia, DBH, Cilt: 27, Verlag der Technische Universität, Dresden.
  • Trabazo 2010 José Virgilio García Trabazo, “CTH419, Ritual de Sustitución Real”, Historiae, Cilt: 7, Ed. Jordi Vidal, Grup d’Estudis Historiogràfics, Barcelona, s.27-49.
  • Trémouille 2004 Marie-Claude Trémouille, “I rituali magici ittiti”, Res Antiquae, Cilt: 1, Bruxelles, s.157-203.
  • Turner 1967 V. W. Turner, The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual, Cornell University Press, New York.
  • Ünal 1980 Ahmet Ünal, “Hitit Tıbbının Ana Hatları”, Belleten, Cilt: 44, Sayı: 175, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s.475-496.
  • Ünal 1988 Ahmet Ünal, “The Role of Magic in the Ancient Anatolian Religions according to the Cuneiform Texts from Boğazköy-Ḫattuša”, Essays on Anatolian Studies in the Second Millenium B.C.,
  • Bulletin of the Middle Eastern Culture Center in Japan, Cilt: 3, Ed. H. I. H. Prince Takahito Mikasa, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, s.52-85.
  • Ünal 2003 Ahmet Ünal, Hititler Devrinde Anadolu, Cilt: II, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Ünal 2007 Ahmet Ünal, Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü, Cilt: 1-2, Verlag Dr. Kovač, Hamburg.
  • Ünal 2016 Ahmet Ünal, Hititçe-Türkçe Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
  • van den Hout 1997 Theo P. J. van den Hout,”Apology of Ḫattušili III”, The Context of Scripture Online, Cilt: 1, Brill, Leiden-Boston, s.199-204.
  • Vieyra 1966 Maurice Vieyra, “Le sorcier hittite”, Le Monde du sorcier, Sources Orientales, Cilt: 7, Ed. S. Sauneron ve D. Bernot, Seuil, Paris, s.99-125.
  • Wegner 1981 Ilse Wegner, Gestalt und Kult der Ištar-Sawušga in Kleinasien, Alter Orient und Altes Testament, Cilt: 36, Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn.
  • Yakubovich 2008 Ilya Yakubovich, Sociolinguistics of the Luvian Language, Cilt: 1-2, Yayınlanmış Doktora Tezi, The University of Chicago, Chicago.
  • Yakubovich 2010 Ilya Yakubovich, “Hittite aniye/a ‘to do’”, Ex Anatolia Lux. Anatolian and Indo-European studies in honor of H. Craig Melchert on the occasion of his sixty-fifth birthday, Ed. Ronald Kim, Norbert Oettinger, Elisabeth Rieken ve Michael Weiss, Beech Stave Press, Ann ArborNew York, s.375-384.
  • Zuesse 2005 Evan M. Zuesse, “Ritual (First Edition)”, Encyclopedia of Religion, Ed. Lindsay Jones, Cilt: 11, Thompson Gale, Farmington Hills, s.7833- 7848.