HÂREZMŞÂHLAR DÖNEMİNDE SİYASÎ İLİŞKİLERİN HAZİNE GELİRLERİNE TESİRİ

Ortaçağ Türk-İslâm devletlerinden birisi olan Hârezmşâhlar Devleti döneminde (1097-1231) gerçekleşen iktisadî faaliyetler ülkenin gelişiminde önemli bir yer tutmaktadır. Devletin gelirlerinin ana unsuru ise toplanan vergilerdir. Gelirler hazinede toplanırdı ve buradan devletin giderleri karşılanırdı. Bunun yanı sıra sultanların kendilerine ait hazineleri de bulunurdu. Mâli işlerden sorumlu olan Dîvân-ı İstîfâ ve ona bağlı memurlar sayesinde devletin gelir ve giderleri düzenlenirdi. Devletin sahip olduğu toprakların yanı sıra bağlı toplulukların ve bölgelerin verdiği vergiler de mevcuttu. Bu nedenle toprakların genişlemesi ve özellikle yüksek geliri olan yerlerin ele geçirilmesi ülkenin ekonomik açıdan gelişimine büyük fayda sağlamaktaydı. Hârezmşâhlar Devleti’nin sınırları Alâeddîn Tekiş ve Alâeddîn Muhammed zamanında oldukça genişledi. Bu dönemde gerek ele geçirilen topraklardan alınan gerekse bağlı devletlerin verdiği vergiler sayesinde devlet hazinesi doldu ve iktisadî açıdan oldukça iyi bir duruma gelindi. Moğol istilası ve Hârezmşâhlar Devleti’nin topraklarının ve hazinelerinin bir kısmının Moğolların eline geçmesi ile elden çıkan bu yerler devletin iktisadî durumunu olumsuz etkiledi. Ancak tüm buna rağmen Celâleddîn Hârezmşâh yeni topraklar ele geçirmek üzere batıya doğru ilerledi. Bu sayede devletin gelirleri devam ettirilerek iktisadî olarak ayakta kalması sağlanmaya çalışıldı.

The Effect of Political Relations on Treasury Revenues During the Khwarazmshah Period

Khwarazmshah Empire (1097-1231), one of the Medieval Turco-Islamic empires, heavily relied on economic activities in terms of its sustainment and development. The main source of income was the taxes. The expenses were met through the revenues accumulated in the treasury. Besides this, the rulers had their own treasuries. The revenues and expenses of the state were arranged through the Divan Istifa (Finance Council) and its personnel. Besides the state-owned lands, there were taxes collected from dependent nations and regions as well. Thus, territorial expansion and especially annexation of regions with high revenues heavily contributed to the economic development of the empire. The total area of the Khwarazmshah Empire reached its zenith during the periods of Al al-din Tekish and Ala al-din Muhammad. During this time, the treasury thrived thanks to the taxes collected from not only the annexed territories but also from vassal states and economic situation highly improved. Of course the Mongol invasion and Khwarazmshah Empire’s loss of some of its territories and treasuries to the Mongols negatively affected the economic situation. However, despite this, Jalal al-din Khwarazmshah moved westward in order to annex new territories. By doing so, he strove to maintain the revenues and economically survive the state.

PDF

___

Abdul Ghafur. M. (1960). The Gorids History, Culture and Administration. Yayınlanmamış doktora tezi, Hamburg Üniversitesi.
Adıgüzel, A. & Arifoğlu, Y. (2019). Horasan Bölgesinde Uygulanan Vergi Sistemi ve Malî Kurumlar (8-10. Yüzyıllar). Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 102-115.
Alâeddin Ata Melik Cüveynî. (1998). Tarih-i Cihângüşâ. (M. Öztürk, Çev.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
Aşurbeyli, S. (2010). Şirvanşahlar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 39, s. 211-213). Diyanet Vakfı Yayınları.
Ayan, E. (2001). Hârezmşâh Atsız’ın Divânından Çıkmış Bazı Münşeâtın Muhatevası. Türk Dünyası Araştırmaları, 130, 227-230.
Azar Nasırabadı, G. (2020). Hârezmşâhlar Dönemi Emirlerinden Mayacuk/Mayancuk ve Faaliyetleri. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7(2), 267-286.
Bahâeddîn Muhammed b. Müeyyed Bağdâdî. (1315hş). et-Tevessül ile’tTeressül. Mukabele ve tashih: Ahmed Behmenyâr.
Bosworth, C. E. (1978). Kharazm-shahs. Encyclopedia of Islam içinde (Cilt. 4, s. 1065-1068).
Bünyadov, Z. (2017). Azerbaycan Atabegleri. (İ. Kemaloğlu, Çev.). Teas Yayıncılık.
Ceceli Dursun, G. (2019). Selçuklu Devleti Sonrası İsmâilîlerin Faaliyetleri ve Hârizmşâhlar ile Münasebetleri. Tuğba Eray Biber (Ed.), Bozkır’ın Oğlu Ahmet Taşağıl’a Armağan içinde (s. 321-340). Yeditepe Yayınları.
Ceceli, G. (2006). Hârizmşah Hükümdarı Sultanşah Mahmud (567-589/1172- 1193). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Ceceli, G. (2011). Hârizmşahlar Devleti Siyasi Hayatında Kadın’ın Yeri ve Önemi. Altan Çetin (Ed.), Ortaçağ’da Kadın içinde (s. 483-519). Lotus Yayınları.
Cüzcânî, Minhâc-i Sirâc. (1389hş). Tabakât-ı Nâsırî. (Cilt 1-2). (A. Habibî. Tashih).
Daftary, F. (2005). İsmâilîler Tarih ve Öğretileri. (E. Toprak. Çev.). Alfa Yayınları.
Demiralp, M. (1997). Harezmşahlar Devleti’nde Alaaddin Muhammed’in Annesi Terken Hatun. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ebû Yusuf (1973). Kitabü’l-Haraç. (A. Özek, Çev.). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Franz, N. (1940). Verginin Tarifi ve Mahiyeti. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, (S. F. Ülgener. Çev.). 1(4), 371-396.
Frugî Ebrî, E. (1381hş). Târih-i Gûriyân.
Gıyâseddîn Muhammed Hândmîr. (1353hş). Târih-i Habîbü’s-siyer. (Cilt 1-2).
Gürbüz, M. (2014). Hârizmşahlar: Devlet Teşkilatı, Ekonomi, Kültür. Boğaziçi Yayınları.
Halil, İ. (1959). İslam Arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü ve Osmanlı Devrindeki Şekillerle Mukayesesi. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, 1, 29- 46.
Halilî, M. & Turânî Alizadeh, M. & Ahmedifer, S. M. (1393hş). Tamlî ber Mevacih-i Siyâsî ve Mezhebî İsmâilîyyân-ı Nizârî ba Hârizmşâhiyân, Mütalaat-ı Takrîbî Mezâhib-i İslâmî. 35, 36-46.
Hamideddîn Muhammed Mîrhând. (1339hş). Ravzatu’s-safâ. (Cilt 1- 4). Horst, H. (1964). Die Staatsvervaltung der Grosselguqen und Horazmshahs.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l Hasen İzzeddîn. (2008). el-Kâmil fi’t-târih. (A. Özaydın. Çev.). (Cilt 1-10). Hikmet Neşriyat.
Kafesoğlu, İbrahim. (2000). Harezmşahlar Devleti Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kaya, Tan Pınar. (2020). “Irak Selçuklu Devleti’nin Muhteris Veziri Kemâlülmülk (Kemâleddin) es-Sümeyremî”. Ebru Altan-Muharrem Kesik-Murat Öztürk (Ed.), Ortaçağ Tarihçiliğinde Bir Duayen Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın’a Armağan içinde (s. 721-732). Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Kazvînî, Hamdullah Müstevfî. (2018). Târih-i Güzîde. (M. Öztürk. Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kazvînî, Hamdullah Müstevfî. (1387hş). Târih-i Güzîde. (A. Nevâî. Haz)
Keleş, N. (2019), Râşid Halifelerinin Altıncısı: ez-Zâhir Biemrillâh (30 ramazan 622-14 Recep 623/5 Ekim 1225-11 Temmuz 1226). Tuğba Eray Biber (Ed.), Bozkır’ın Oğlu Ahmet Taşağıl’a Armağan içinde (s. 303-320). Yeditepe Yayınları.
Köprülü, M. F. (1943). Uran Kabilesi. Belleten, 7(26). 227-243.
Köprülü, M. F. (1987). Hârizmşahlar. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 13, s. 265-296). Milli Eğitim Basımevi.
Köymen, M. A. (1964). Selçuklu Devri Türk Tarihi Araştırmaları II. Tarih Araştırmaları Dergisi, 2 (2-3), 303-380.
Merçil, E. (1991). Fars Atabegleri Salgurlular. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Minhâc-i Sirâc Cüzcânî. (2015). Tabakât-ı Nâsırî (Gazneliler, Selçuklular, Atabeklikler, Hârezmşâhlar). (E. Göksu, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Öner, A. (2019). Hz. Peygamber Döneminde Beytülmal. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 11(1), 74-95.
Öner, A. (2018). Raşid Halifeler Dönemi Beytülmal ve Oluşum Süreci. eŞarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10(3), 1016-1036.
Öntürk, V. (2020). Gurlular Devleti’nin Siyasî Tarihi. Yayınlanmamış doktora tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özaydın, A. (2002). Harezmşahlar Devleti. Türkler içinde (Cilt 4, s. 808-896). Yeni Türkiye Yayınları.
Öztürk, M. (2013). Zâhir-Biemrillâh. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 44, s. 92-93), Diyanet Vakfı Yayınları.
Merçil, E. (2021). Selçuklularda Vergiler, Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Perviz, A. (1351hş). Tarih-i Selâcika ve Hârizmşahan.
Reşideddîn Fazlullah Hemedani. (1373hş). Câmiü’t-tevârih, (M. Rüşen-M. Ruşeni. Tashih ve Tehşiye), (Cilt 1-4).
Sebbâğ, A. & Bozkurt, N. (2006). Müstevfî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 32, s. 147-148). Diyanet Vakfı Yayınları.
Şerefî, M. (1381hş). İsmâilîyan-e Nizârî ve Eâde-i Şerîat. Faslnâme-i İlmî Ulûme İnsânî Dâneşgâh-e ez-Zehrâ. 43, 112-140.
Tabakoğlu, A. (2008). İslâm İktisadına Giriş. Dergâh Yayınları.
Tabakoğlu, A. (2005). İslâm İktisadı. Kitabevi Yayınları.
Taneri, A. (1997). Hârizmşahlar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 16, s. 298-231). Diyanet Vakfı Yayınları.
Taneri, A. (1976-1977). Selçuklu-Osmanlı Çizgisinde Harezmşahlar Vezareti. Tarih Enstitüsü Dergisi, 7-8, 17-54.
Taneri, A. (1977). Celâlü’d-dîn Hârizmşâh ve Zamanı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Taşağıl, A. (2001). Karahıtaylar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 24, s. 415-416). Diyanet Vakfı Yayınları.
Toyserkani, K. (1383hş). Nâmehâ-yi Reşideddîn Vatvat.