ANTİK ÇAĞ’DA PONTOS SAHİL KENTLERİNİ İÇ BÖLGELERE BAĞLAYAN KARA YOLLARI

Doğu ve Orta Karadeniz bölgeleriyle lokalize edilen Pontos coğrafyasının dağlık yapısı günümüzde olduğu gibi eski çağlarda da sahil kesimiyle iç bölgeler arasındaki ulaşımı olumsuz etkiliyordu. Sert geçen kışlar ve kara yolu güzergâhı üzerindeki yüksek sıradağlarda yaşayan vahşi kabileler yol güvenliğini tehdit ediyordu. Romalıların MÖ 64 yılında bölgeyi ele geçirmesine kadar olan süreçte ulaşım büyük ölçüde deniz yoluyla sağlanıyordu. Roma’nın sömürgeci yapısı ve Doğu sınırını güvence altına alma çabaları, Karadeniz sahil kentlerini iç bölgelere bağlayan kara yollarının önem kazanmasına zemin hazırlamıştır. Bu dönemde Pontos’un iç kesimlerinde yeni kentler kurulmuş, bu kentleri sahildeki limanlara ve birbirlerine bağlayan yol yapım faaliyetleri hız kazanmıştır. Itinerarium Romana, Tabula Peutingeriana vb. gibi Roma dönemi yol ağını gösteren haritalar ve bölgede yapılan yüzey araştırmalarından elde edilen veriler sonucunda Pontos sahil kesimini iç bölgelere bağlayan üç ana kara yolu güzergâhı tespit edilmiştir: Polemonion-Neokaesareia, Amisos-Amaseia ve Trapezus-Satala. Bu ana güzergâhlar dışında farklı zamanlarda kullanılmış tali yolların varlığı da bilinmektedir.

The Roads Connecting the Coast Cities of Pontus to Inland Regions in Antiquity

The mountainous structure of Pontus, which is localized with the Eastern and Central Black Sea regions, had a negative impact on the transportation between the coastal areas and the inner regions in ancient times. Harsh winters and wild tribes living in high mountain ranges on the highway route threatened road safety. Until the Romans took over the region in 64 BC, the transport was mostly provided by sea. The imperialist structure of the Roman Empire and its efforts to secure the eastern border have paved the way for the importance of highways connecting the Black Sea coastal cities to the inner regions. During this period, new cities were established in the inner parts of Pontus, and the road construction activities linking these cities to the coastal ports have accelerated. The maps of the Roman period, such as Itinerarium Romana and Tabula Peutingeriana, and also datas from surveys in the region have identified three main roads linking the coastal part of Pontus to the inner regions: Polemonium-Neocaesareai, Amisos-Amaseia and Trapezus-Satala. Apart from these main routes, it is known that there are used secondary roads at different times.

PDF

___

Amm. Marc. (=Ammianus Marcellinus, Rerum Gestarum Libri). Kullanılan Metin ve Çeviri: Ammianus Marcellinus, English trans. by J.C. Rolfe, Loeb Classical Library, London 2000.
App. Mithr. (=Appianus, Mithridateios). Kullanılan Metin ve Çeviri: Appian’s Roman History, English trans. by H. White, Loeb Classical Library, London & Cambridge 1955.
Arr. periplus (=Arrianus, Periplus Ponti Euxini). Kullanılan Metin ve Çeviri: Arrianus’un Karadeniz Seyahati / Arriani Periplus Ponti Euxini, çev. Murat Arslan, İstanbul 2005.
Caes. Bell Alex. (=Caesar, De bello Alexandrino). Kullanılan Metin ve Çeviri: Alexandrian, African and Spanish Wars, with an English trans. by A.G. Way, Loeb Classical Library, London & Cambridge 1955.
Diod. (=Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike). Kullanılan Metin ve Çeviri: Diodorus of Sicily, English translation by R.M. Geer, Loeb Classical Library, London & New York 1947.
Hdt. (=Herodotos, Historiae). Kullanılan Metin ve Çeviri: Herodot Tarihi, çev. M. Ökmen, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1991.
Itin. Ant. (Itinerarium Antonini). Kullanılan Metin ve Çeviri: Itinerarium Antonini Augusti et Hierosolymitanum, ed. by G. Parthey-M. Pinder, Impensis Friderici Nicolai, Berolini 1948.
Ksen. Anab. (=Ksenophon, Anabasis). Kullanılan Metin ve Çeviri: Ksenophon, Anabasis (Onbinlerin Dönüşü), çev. Oğuz Yargılaş, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2011.
Not. Dig. (=Notitia Dignitatum). Kullanılan Metin ve Çeviri: Notitia Dignitatum Accedunt Notitia Urbis Constantinopolitanae et Laterculi Provinciarum, ed. by Otto Seeck, Berolini 1876.
Plin. nat. (=G. Plinius Secundus, Naturalis Historia). Kullanılan Metin ve Çeviri: Pliny, Natural History, English trans. by H.R. Rackham-W.H.S. Jones- D.E. Eichholz, Loeb Classical Library, London 1938-1971.
Plut. Luc. (=Plutarkhos, Lucullus). Kullanılan Metin ve Çeviri: Plutarch’s Lives, English trans. by B. Perrin, Loeb Classical Library, London & New York 1959.
Proc. Aed. (=Procopius, De Aedificiis). Kullanılan Metin ve Çeviri: Procopius, On Buildings, trans. by H.B. Dewing-Glanville Downey, Loeb Classical Library, Cambridge 1940.
Ptol. geogr. (=Claudios Ptolemaios, Geographika Hyphegegis). Kullanılan Metin ve Çeviri: Claudii Ptolemaei Geographia, ed. and trans. by C. Müller, 2 vols, Paris 1883, 1901.
Ptol. geogr. (=Claudios Ptolemaios, Geographika). Kullanılan Metin ve Çeviri: Ptolemy’s Geography, trans. by J. Lennart Berggren and Alexander Jones, Princeton University Press, Princeton & New York 2000.
Strab. (=Strabon, Geographika). Strabon, Geographika (The Geography of Strabon), Kullanılan Metin ve Çeviri: English trans. by H.L. Jones, Loeb Classical Library, London & New York 1957.
Tab. Peut. (=Tabula Peutingeriana). Kullanılan Metin ve Çeviri: Peutingersche Tafel, ed. by Konrad Miller, Stuttgart 1962.
Tab. Peut. (=Tabula Peutingeriana). Kullanılan Metin ve Çeviri: Tabula Peutingeriana: Codex Vindobonensis 324, ed. by E. Weber, Graz 1976.
Theophr. hist. plant. (=Theophrastos, Historia Plantarum). Kullanılan Metin ve Çeviri: Theophrastus, Enquiry into Plants, ed. by A. Hort, Cambridge 1968.
Ahlfeldt, J. (2015-2017). Digital Atlas of the Roman Empire. Lund University, http://dare.ht.lu.se/places/21165.html, 07.11.2018.
Anderson, J.G. (1903). Studia Pontica I: A Journey of Exploration in Pontus. Bruxelles.
Anderson, J.G., Cumont, F., Gregoire, H. (1910). Studia Pontica III: Receueil des inscriptions grecquaes et latines de Pont et de l’Armenie. Bruxelles.
Arslan, M. (2005). Arrianus’un Karadeniz Seyahati/Arriani Periplus Ponti Euxini. Odin yayıncılık.
Arslan, M. (2007). Roma’nın Büyük Düşmanı Mithradates VI Eupator. Odin yayıncılık.
Bekker-Nielsen, T. & Czichon, R. (2015). Ancient Roads and Bridges of the Vezirköprü District. K. Winther-Jacobsen & L. Summerer (Ed.), Landscape Dynamics and Settlement Patterns in Northern Anatolia in the Roman and Byzantine Period, 295-305
Broughton, T.R.S. & Mitchell, S. (1999). Pontus. S. Hornblower & A. Spawforth (Ed.), The Oxford Classical Dictionary, 1220. Oxford university press.
Bryer, A. & Winfield, D. (1985). The Byzantine Monuments and Historical Topography the Pontos. Dumbarton Oaks Studies.
Campbell, J.B. (1999). Legion. S. Hornblower & A. Spawforth (Ed.), The Oxford Classical Dictionary, 839-842, Oxford University Press.
Charlesworth, M.P. (1924). Trade-routes and Commerce of the Roman Empire. Cambridge University Press.
Crow, J. & Bryer, A. (1997). Survey in Trabzon and Gümüşhane Vilayets, Turkey, 1992-4. Dumbarton Oaks Papers, 51, 283-289.
Cumont, F. & Cumont, E. (1906). Studia Pontica II: Voyage d’exploration archéologique dans le Pont et la Petite Arménie.
Çiğdem, S. (2007). Eskiçağ’da Trabzon limanı: askeri ve ekonomik yönden gelişimi ve doğu-batı ilişkilerindeki rolü. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), 133-155.
Çiğdem, S. (2011). Roma-Parth ilişkilerinde elegeia/erzurum ve çevresi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (46), 97-118.
Çiğdem, S. & Emir, O. (2016). Geç hellenistik dönemde kuzeydoğu anadolu bölgesi’nin stratejik önemi. S. Kılıç ve A.S. Yıldırım (Ed.), Çayeli’nden Erzurum'a Yrd. Doç. Dr. Cemil Kutlu Armağan Kitabı, 227-247. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Demir, M. (2009). Antik dönemde bir doğu karadeniz kavmi: Khalybler. H. Çal ve diğerleri (Ed.), Giresun ve Uluslararası Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildiriler (09-11 Ekim 2008), 67-78.
Doğancı, K. (2018). Antikçağ’da Karadeniz Bölgesi’ndeki Limanların Bölgenin Ticari ve Ekonomik Hayatına Katkıları. L.G. Gökçek, E. Yıldırım, O. Pekşen (Ed.), Anadolu’nun Eski Çağlarında İktisadi ve Zirai Hayat, 673- 705. Değişim Yayınları.
Doğancı, K. & Altın, R. (2018). Strabon’a göre antikçağ’da Amaseia ve çevresi. Karadeniz Araştırmaları, XV(58), 1-25.
Eğilmez, S. (2016). Historical geography of middle black sea (Amisos). History Research, 6 (3), 145-152.
Emir, O. (2012). Eskiçağ’da doğu karadeniz bölgesi’nin jeopolitik önemi. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 13(13), 9-26.
French, D.H. (2012). Roman Roads & Milestones of Asia Minor, 3, Milestones, Fasc. 3.3 Cappadocia. Electronic Monograph 3. British Institute at Ankara.
French, D.H. (2016). Roman Roads & Milestones of Asia Minor: Roads on the Itineraria, 4.1. Electronic Monograph 9. British Institute at Ankara.
Hächler, N. (2019). Kontinuität und Wandel des Senatorenstandes im Zeitalter der Soldatenkaiser. Prosopographische Untersuchungen zu Zusammensetzung, Funktion und Bedeutung des amplissimus ordo zwischen 235-284 n. Chr. Series: Impact of Empire, Roman Empire c. 200 B.C.-A.D. 476, vol. 33. Brill Academic Publishers.
Işık, A. (2001). Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi. TTK Yayınları.
Kaya, D. (2017). Roma’nın Anadolu’daki Doğu Sınırı: Karargahlar, Köprüler ve Yol Ağlarının Arkeolojik Açıdan İncelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
Kaya, M.A. (2005). Roma lejyonerleri ve anadolu. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXII (36), 88-97.
Kaya, M.A. & Taşdöner-Özcan, K. (2016). Roma İmparatoru Hadrianus ve Anadolu: Geziler, Eyaletler ve Kentler. B. Tamer, E.N. Akdoğu-Arca, N.G. Özdil (Ed.), Vir Doctus Anatolicus / Studies in Memory of Sencer Şahin, 494-513. Kabalcı yayınları.
Kınacı, M. (2015). Antikçağda pontos bölgesi’nin tarihsel coğrafyası. Cedrus, III, 181-229.
Köse, B.A. (2017). Ortaçağda Trabzon limanının tarihsel coğrafyasının siyasal ve ekonomik sonuçları. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 11 (22), 9-42.
Leaf, W. (1916). The commerce of Sinop. Journal of Hellenic Studies, 36, 1-15.
Leonard, H. (1948). Hellen-Latin Eski-Çağ Bilgisi (Çev. S.Y. Baydur). İstanbul üniversitesi edebiyat fakültesi yayınları.
Lightfoot, C.S. (1993). Roma İmparatorluğu’nun Doğu Sınırı ve Satala. S. Kıvanç, M. Arslan, S. Mutlu, Ş. Gül (Ed.), 1992 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, 118-128.
Magie, D. (1950). Roman Rule in Asia Minor. Princeton.
Miller, K. (1916). Itineraria Romana: Römische Reisewege an der Hand der Tabula Peutingeriana.
Mitford, T.B. (1997). The Inscriptions of Satala (Armenia Minor). Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, 115, 137-167.
Mitford, T.B. (1998). The Roman Frontier on the Upper Euphrates (Edit. Roger Matthews), Ancient Anatolia: Fifty years’ work by the British Institute of Archaeology at Ankara, 255-272.
Mitford, T.B. (2000). Thalatta, Thalatta: Xenophon’s View of the Black Sea, Anatolian Studies, 50, 127-131.
Mitford, T.B. (2018). East of Asia Minor: Rome’s Hidden Frontier. Oxford University press.
Munro, J.A.R. (1901). Roads in Pontus, Royal and Roman. The Journal of Hellenic Studies, 21, 52-66.
Olshausen, E. (2002a). Amasea. C.F. Salazar & D.E. Orton (Ed.), Brill’s New Pauly Antiquity, I, 560.
Olshausen, E. (2002b). Amisus. C.F. Salazar & D.E. Orton (Ed.), Brill’s New Pauly Antiquity, I, 581-2.
Olshausen, E. (2007). Polemonium. C.F. Salazar & D.E. Orton (Ed.), Brill’s New Pauly Antiquity, 11, 461-2).
Olshausen, E. & Savvidis, K. (2009). Trapezus. C.F. Salazar & D.E. Orton (Ed.), Brill’s New Pauly Antiquity, 14, 865).
Öksüz, M. (2005). Kuruluşundan 19. yüzyıla kadar trabzon tarihine kısa bir bakış. Karadeniz Araştırmaları, 5, 11-25.
Özsait, M. (2000). İlkçağ tarihinde Trabzon ve çevresi. Trabzon Tarihi Sempozyumu Bildirileri (6-8 Kasım 1998), 35-45.
Pekşen, O. (2017). MÖ 15. Yüzyılın Ortalarından Roma Dönemine Kadar Harşit Vadisi ve Çevresinin Siyasal, Ekonomik ve Etnik Yapısı. M. Fatsa ve M. Özmenli (Ed.), Harşit Vadisi (Tarih-Coğrafya-Kültür), 30-38.
Podossinov, A.V. (2012). Bithynia, Paphlagonia and Pontus on the Tabula Peutingeriana. Gocha R. Tsetskhladze (Ed.), The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity, 203-206. BAR International Series 2432.
Powell, L. (2018). Augustus at War: The Struggle for the Pax Augusta.
Ramsay, W.M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. (Çev. M. Pektaş). MEB yayınları.
Rostovtzeff, M.I. (1941). The Social and Economic History of the Hellenistic World. Oxford University press.
Speidel, M.A. (2009). Heer und Herrschaft im Römischen Reich der Hohen Kaiserzeit.
Summerer, L. (2007). Greeks and natives on the southern Black Sea coast in antiquity. G. Erkut & S. Mitchell (Ed.), The Black Sea: Past, Present and Future, 27-36. British Institute of Archaeology.
Summerer, L. & Kienlin, A. (2013). Pompeiopolis: The Metropolis of Paphlagonia. H. Bru (Ed.), L'Anatolie des peuples, des cités et des cultures: IIe millénaire av. J.-C.–Ve siècle ap. J.-C. colloque international de Besançon-26-27 novembre 2010, 115-126.
Şahin, T. E. (2018). Strabon’un hayaşa bölgesi kentleri; Satala’dan Zımara’ya. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 6 (15), 11-39.
Şenocak, M.B. (2014). Anadolu’da Roma Lejyonları ve Askeri Birlikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Talbert, R.J.A. (1985). Atlas of Classical History. Routledge.
Talbert, R.J.A. (2000). Barrington Atlas of the Greek and Roman World, with Map-by-Map Directory.
Uzunoğlu, H. (2012). Anadolu’da Roma lejyonları. Eski Çağ Yazıları, 2, 93-127.
Ünsal, V. (2006). Doğu Karadeniz’in tarihi coğrafyası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (2), 129-144.
Wilson, D.R. (1960). The Historical Geography of Bithynia, Paphlagonia and Pontus in the Greek and Roman Periods. Unpublished B. Litt. Thesis. University of Oxford.
Yargılaş, O. (2016). Legio XV. Apollinaris’in doğu’daki görevleri ve satala’ya konuşlandırıldığı tarih üzerine. Eskiçağ Yazıları, 10, 127-158.
Yıldırım, E. (2012). Antik yazarların eserlerinde Zeugma. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8, 93-113.
Yıldırım, E. (2013). Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırını korumak için fırat nehri boyunca kurulan lejyonlar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (4), 167-182.
Yılmaz, A. (2006). Samsun Limanı. Türk Coğrafya Dergisi, 45, 85-100.