OSMANLI DÖNEMİNDE RUMELİ'DE BİR NAHİYE MERKEZİ: PRAVADİ

Bugün Kuzeydoğu Bulgaristanda yer alan Provadia kenti, Osmanlı döneminde Pravadi olarak bilinmektedir. Yerel Türk ağzında Pravadı olarak adlandırılmaktadır. Kentin adı muhtemelen Bizans Yunancasında kullanılan Provaton adından gelmektedir. Kentin adı Slavca olarak Oveçtir. Hem Yunanca provato hem de Slavca oveç kelimesi koyun anlamındadır. Pravadi kalesi ise Türklerce Taşhisar olarak adlandırılmaktadır. Pravadi bölgesi çok eski dönemlerden itibaren iskân edilen bir bölgeydi. Pravadi kalesinin X. yüzyılda Çar Simeon döneminde kurulduğu varsayılmaktadır. Bizans (960-1187) ve II. Bulgar Devleti (1187-1393) dönemlerinde Pravadi kalesi önemli bir idari ve dini merkezdir. Pravadi, Karadenize dökülen İridere nehrinin plato niteliği taşıyan havzasında Varna yakınlarında olup 1388 yılında Çandarlı Ali Paşa komutasında yapılan sefer esnasında Timurtaşoğlu Yahşi Bey tarafından ele geçirilmiştir. Fetret Devrinde Musa Çelebi Pravadi kalesini bir müddet kuşattıktan sonra zapt etmiştir. Macarlar, 1444 yılında Pravadi kalesini ele geçirdikten sonra tahrip etmesiyle muhtemelen kale bu tarihten sonra önemini yitirmiştir. Pravadi kasabasının kalenin altındaki düzlükte kurulması da belki bu tarihten sonra olmuştur. Osmanlı fethinin ilk yüzyılında Niğbolu Sancağına bağlı bir nahiye merkezi olan Pravadi, XVI. yüzyılda Silistre Sancağına bağlı bir kaza merkezi haline gelmiştir. Osmanlıların fethinden sonra bölgeye Anadolu kökenli Türkler yerleştirilmiş ise de 1444deki tahribat sonrasında buradaki köyleri şenlendirmek amacıyla II. Murat, yeniden Türklerin yerleştirilmesini istemiştir. Anadoludan gelen Yörükler, XVI. yüzyıl boyunca Pravadi ve civarına iskân edilmişlerdir. Naldöken, Selanik, Kocacık gibi Yörük grupları, bugün hala varlığını sürdüren Pravadiye bağlı köylere yerleşmişlerdir. Zaman içerisinde Pravadi Ermeni, Yahudi ve Latinlerin yaşadığı bir yerleşim birimi olmuştur. Dolayısıyla Pravadi, çok etnikli, çok dinli ve çok dilli bir kent niteliğine sahiptir. Pravadi, 1878de Bulgaristan Prensliğinin kurulduğu tarihe kadar Osmanlı Devleti sınırları içerisinde kalmıştır. XVII. yüzyılın başında Pravadi köylerinden bazıları ayrılarak Yeni Pazar nahiyesine dahil edilmişlerdir. Bu çalışmada XVI. yüzyıla ait Osmanlı tahrir, akıncı ve avarız defterleri ile bazı batılı kaynaklar ışığında Pravadinin Osmanlı dönemindeki gelişimi ve demografik yapısı incelenecek, bağlı köyler üzerinde durulacaktır.

Pravadi: An Ottoman Town in Rumelia

Provadia town located today in the Northeast Bulgaria is also known as Pravadi during the Ottoman period. In local dialect the town is called Pravadı. The name of the town probably comes from Provato used in Byzantine Greek. The Provadia castle was called Tashhisar by the Turks. The Slavic name of the city is Ovetch. Greek provato and Slavic ovetch, means sheep. Pravadi region was an area that has been inhabited since ancient times. During the Byzantium (960-1187) and the Second Bulgarian State (1187-1393) periods Provadia castle was an important administrative and religious centre. The town of Pravadi was established near Varna in the basin of the İridere having plateau characteristics and flowing into the Black Sea. Pravadi castle was conquered by Timurtaşoğlu Yahşi Bey during the campaign of Çandarlı Ali Paşa in 1388. In the Interregnum period Musa Çelebi conquered the castle after a long siege. In 1444 Hungarians captured Pravadi castle and destroyed it. Probably the castle lost its importance after this date. After this date, the town of Pravadi was founded on the plain below the castle. During the first century after the conquest, Pravadi town became a township depended on the Nicopol province. In the 16 th century Pravadi became a district depended on Silistra Province. After the conquest of the region by the Ottomans, the Turks from Anatolia were settled there. After the destruction in the Pravadi region in 1444, Murat II wanted to settle there the Turks from Anatolia in order to revive deserted villages. The Yuruks from Anatolia were settled in Pravadi town and its area during the 16th century. The Yuruks groups as Naldöken, Selanik and Kocacık were inhabited in the Pravadi villages which still exist today. In course of time Pravadi became a settlement inhabited by the Armenians, Jews and Latin. Therefore Pravadi has a character of multi-ethnic, multi-religious and multi-lingual city. Pravadi remained within the borders of the Ottoman Empire until the foundation of Bulgarian Principality in 1878. In 17th century some villages of Pravadi district were separated and included in the Yeni Pazar district. In this study the development of Pravadi and its demographic structure during the Ottoman period will be examined according to Ottoman census registers, akıncı and avarız registers. The villages depended on Pravadi will be also discussed.

PDF

___

1- Arşiv Malzemesi BOA, TT 370 BOA, TT 542 BOA, TT 771 TKGM, TT 83 TKGM, TT 86 TKGM, TT 561
2-Araştırma ve İnceleme Eserleri Acaroğlu 2006 M. T. Acaroğlu, Bulgaristanda Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara.
Ayverdi 1982 E. H. Ayverdi, Avrupada Osmanlı Mimari Eserleri, Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk, IV. cilt/ 4,5,6. kitap, İstanbul.
Doğru 2000 Halime Doğru, XIII-XIX. Yüzyıllar Arasında Rumelide Sağ Kolun Siyasi, Sosyal, Ekonomik Görüntüsü ve Kozluca Kazası, Eskişehir.
Doğru 2006 Halime Doğru, Lehistanda Bir Osmanlı Sultanı, İstanbul.
Evliya Çelebi Evliya Çelebi bin Derviş Mehmed Zılli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Y. Dağlı, S. Ali Kahraman, Kitap 3, İstanbul.
Gökbilgin 2008 M. T. Gökbilgin, Rumelide Yürükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fâtihân, İstanbul.
Güzelev 1995 V. Güzelev, Oçertsi vırhu istoriyata na bılgarskiya severoiztok i Çernomorieto (kraya na XII-naçaloto na XV vek), Sofya.
İnalcık ve Oğuz 1989 Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân, İzladi ve Varna Savaşları (1443-1444) Üzerinde Anonim Gazavâtname, yay. Halil İnalcık ve Mevlûd Oğuz, Ankara.
İreçek 1899 K. İreçek, Pıtuvaniya po Bılgariya, c. 2, Plovdiv 1899.
Jorga 2005 N. Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. N. Epçeli, İstanbul.
Kanitz 1882 F. Kanitz, La Bulgarie danubienne et le Balkan, études de voyage (1860-1880), Paris.
Kayapınar 2002 Ayşe Kayapınar, Tuna Bulgar Devleti (679-1018), Türkler, ed. H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca, c. 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.630-640.
Kayapınar 2013 Ayşe Kayapınar, Bulgaristanda Osmanlı Hakimiyetinin Kurulması: Dönemlendirme Sorunu ve İskan, Türk Tarihinde Balkanlar, ed. Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik, Serkan Yazıcı, Sakarya, s.313-333.
Kiel 1994 Machiel Kiel, Mevlana Neşri and the Towns of Medieval Bulgaria, Studies in Ottoman History in Honour Professor V. L. Ménage, ed. by C. Heywood - C. Imber, İstanbul, s.165-187.
Kiel 2005 Machiel Kiel, The Heart of Bulgaria, Popuation and settlement history of the distrcits of Provadia, Novi Pazar and Shoumen from the Late-Middle Ages till the end of the Ottoman Period, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Mayıs 2005, Eskişehir, s.15-38.
Kiel 2007 Machiel Kiel, Pravadi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 34, s.339-340.
Kozlubel Doğru 2011 Halime Kozlubel Doğru, 1844 Nüfus Sayımına Göre Deliorman ve Dorbrucanın Demografik, Sosyal ve Ekonomik Durumu, Ankara.
Kunt 1979 Metin Kunt, Sancaktan Eyalete, 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, İstanbul.
Kuzev 1974 A. Kuzev, Vosstanie Konstantina i Frujina, Bulgarian Historical Review, 3, s.59-60.
Leunclavius 1591 Johannes Leunclavius, Historiae Musulmanae Turcorum, de monumentis ipsorum exscriptae, libri XVIII, Frankfurt: Heredes Andreae Wecheli.
Lucari 1605 Giacomo di Pietro Luccari, Copioso Ristretto de Gli Annali Dirausa, Venedik.
Neşri Mehmet Neşri, Aşiretten İmparatorluğa Osmanlı Tarihi (1288- 1485), sad. Necdet Öztürk, İstanbul 2011.
Serin 1998 Mustafa Serin,Osmanlı Arşivinde Bulunan Temettuat Defterleri, TC Başbakanlık I. Millî Arşiv Şûrası (20-21 Nisan 1998), Tebliğler. Tartışmalar, Ankara.
Zinkeisen 2011 W. Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. N. Epçeli, İstanbul.