Memlûk Tarihinde Kadın Şarkıcı ve Müzisyenler

Memlûk Devleti saray ve toplum hayatında, birçok vesileyle şarkıcılar ve müzisyenler eşliğinde eğlenceler, şenlikler ve kutlamalar düzenlenirdi. Küçük yaşta satın alınarak, üstat/reis ve reise adı verilen erkek ve kadın musikişinaslarla meşk eden cariyeler, devlet erkânının düğün ve sünnetleri ile mahallî ve dinî bayramlar gibi çeşitli eğlence ve kutlamalarda yer alırlardı. O dönemde maaş karşılığı görev yapan saray sanatçıları ve müzik gruplarının yanı sıra halk arasında mesleğini icra eden sanatçılar ve müzisyenler de bulunmaktaydı. Ud, tanbur, çenk, def, mizmar, santur ve kanun gibi dönemin yaygın müzik aletlerini çalmakta oldukça mahir olan cariyeler içinde en meşhuru İttifak’tı. Kaynaklarda çok iyi ud çaldığı ancak siyahî rengi sebebiyle güzel olmadığı ifade edilen bu cariye, üç sultan ile evlenerek filmlere konu olacak bir hayat yaşamıştı. Söz konusu dönemde yaşayan meçhul şarkıcılar dışında, büyüleyici seslerine eşlik eden güzellikleriyle dönemin en dikkat çekici simaları haline gelen Zühre ve Hûbî de Memlûk tarihinin tanınmış şarkıcılarıydı. Bu makalede, cariyelerin temini ve yetiştirilmeleri ile bilhassa yukarıda adları geçen, Memlûk Sarayı ve toplumunda şöhrete ulaşmış kadın şarkıcı ve müzisyenler hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Memlûk Devleti, Şarkıcı, Müzisyen, Kadın, Cariye

PDF

___

KAYNAKLAR
Akkuş Yiğit 2014a Fatma Akkuş Yiğit, “Emir ve Devlet: Dımaşk Nâibi Emir Tengiz’in Hayatı”, Gazi Türkiyat, S. 14, s.127-144.
Akkuş Yiğit 2014b Fatma Akkuş Yiğit, “Memlûk Devleti’nde Hareme Dair Bazı Tespitler”, XVII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 15-17 Ekim 2014 (baskıda)
Âşûr 1992 S. A. Âşûr, el-Mücteme‘ el-Mısrî fî Asr Selâtin el-Memâlik, Kahire.
Aydın ve Hamidullah 2002
M. Âkif Aydın - Muhammed Hamidullah, “Köle”, TDV İA, C. XXVI, Ankara, s. 237-246.
Azzâm 2010 Abdulvahhab Azzâm, Mecalis es-Sultan el-Ğavrî, Safahât min Tarihi Mısr fî el-Karn el-Âşir el-Mısrî, Kahire.
el-Baklî, 1984 Muhammed Kandîl el-Baklî, et-Tarab fi’l-Asr el-Memlûkî (el-Ğına’-er-Raks-el-Musîka), Kahire.
Buharalı 1995 Eşref Buharalı, “Mısır Türk Sultanlığı’nda Sünnet Düğünü Törenleri”, Türk Kültürü Araştırmaları, XXXI/1-2, s. 63-79.
Dozy 1980 Reinhart Dozy, Tekmiletü’l-Meâcim el-Arabiyye, C. II (Terc. M. Selim en-Naimî), Bağdat.
İbn Hacer 1965 İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddin Ahmed, ed-Dürer el-Kâmine fî A‘yân el-Mie es-Sâmine, C. I-II (Tahkik Muhammed Seyyid Câd el-Hakk), Kahire.
İbn Hacer 1998 İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddin Ahmed, İnbâ’ el-Ğumr bi Ebnâ’ el-Umr, C. I (Tahkik Hasan el-Habeşi), Kahire.
İbn İyâs 1982 İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed, Bedâ’i‘ ez- Zuhûr fî Vekâ’i‘ ed-Duhûr (Tahkik Muhammed Mustafa), V Cilt, Kahire.
İbn Kâdı Şuhbe 1994 İbn Kâdı Şuhbe, Tarih İbn Kâdı Şuhbe, C. I-III (Tahkik Adnan Derviş), Dımaşk.
el-Kalkaşandî 1987 el-Kalkaşandî, Ahmed b. Ali, Subh el- A’şâ fî Sınâat el-İnşâ, C. III (Tahkik Muhammed Hüseyin Şemseddin), Kahire.
Kanat 2000 Cüneyt Kanat, “Osmanlı ve Memlûk Devletleri’nin Birbirlerine Gönderdiği Armağanlar”, Uluslar arası Osmanlı Tarihi Sempozyumu Bildirileri, İzmir, s.35-52.
Kanat 2003 Cüneyt Kanat, “Memlûk Devleti’nde Evlilik Törenleri”, Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman Armağanı, Ankara, s.419-429.
Kanat 2007 Cüneyt Kanat, “Memlûk Devleti’nde Eğlence Kültürü”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 22, S. 1, s.53-62.
Kâsım 1978 Kâsım Abduh Kâsım, en-Nil ve el-Mücteme‘ el-Mısrî fî Asr Selatin el-Memâlik, Kahire.
Kopraman 1987 Kâzım Yaşar Kopraman, “Mısır Türk Sultanlığı (Memlûkler)”, Tarihte Türk Devletleri, C. II, Ankara, s.443-448.
Kortantamer 1993 Samira Kortantamer, Bahrî Memlûklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler, İzmir, E.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Kortantamer 2011 Samira Kortantamer, “Memlûk Toplumunda Kadın”, Ortaçağda Kadın (Ed. A. Çetin), Ankara, s.605-620.
Mahmud 1988 Ali Seyyid Mahmud, el-Cevâri fi Mücteme‘ el-Kahire el-Memlûkiyye, Kahire.
el-Makrîzî 1997 el-Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali, Kitâbu’s-Sülûk li Ma’rifet Düveli’l-Mülûk, C. II-VI (Tahkik. Muhammed Abdulkadir Ata), Lübnan.
el-Makrîzî 1998 el-Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali, el-Mevâız ve’l-İtibâr bi Zikr el-Hıtat ve’l-Âsâr, el-Marûf bi’l Hıtat, C. I-II (Tahkik M. Zeynehum-M. eş-Şarkâvî), Kahire.
Mutçalı 1995 Serdar Mutçalı, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul.
en-Nüveyrî 2004 en-Nüveyrî, Şihâbuddin Ahmed b. Abdulvehhâb, Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, C. XXX (Tahkik Necib Mustafa Fevvâz, Hikmet Küşlü Fevvâz), Beyrut.
Öztuna 2006 Yılmaz Öztuna, Türk Mûsikîsi, Akademik Klasik Türk San’at Mûsikîsi’nin Ansiklopedik Sözlüğü, II Cilt, Ankara.
es-Safedî 2000 es-Safedî, Salahaddin Halil b. Aybek, Kitâb el-Vâfî bi’l-Vefeyât, C. X (Tahkik A. Arnavud, T. Mustafa), Beyrut.
es-Sayrâfî 1971 es-Sayrâfî, Nüzhetü’n-Nüfûs ve’l-Ebdân fî Tevârihi’z-Zeman, C. I (Tahkik Hasan Habeşi), Kahire.
es-Sehâvî 1992 Muhammed b. Abdurrahman, ed--Dav’ el-Lâmi’ li-Ehl el-Karn et-Tâsi, C. XII, Beyrut.
İbn Şahin ez-Zâhirî 1997
Halil b. Şahin ez-Zâhirî, Zübdet Keşfü’l-Memâlik ve Beyânu’t-Turuk ve’l-Mesâlik (Tahkik Halil Mansur), Beyrut.
İbn Tagrıbirdî 1985 İbn Tagrıbirdî, Ebû el-Mehâsin Cemâleddin Yûsuf, el-Menhelü’s-Sâfî ve’l-Müstevfî Ba’de’l-Vâfî, C. III (Tahkik Nebil Muhammed Abdülaziz), Kahire.
İbn Tagrıbirdî 1992 İbn Tagrıbirdî, Ebû el-Mehâsin Cemâleddin Yûsuf, en- Nücûmü’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l- Kâhire, C. III, VIII-XI (Tahkik Muhammed Hüseyin Şemseddin), Lübnan.
el-Yûsufî 1986 el-Yûsufî, Mûsa b. Muhammed b. Yahyâ, Nüzhetü’n-Nâzır fî Sireti’l-Melik en-Nâsır (Tahkik Ahmed Huteyt), Beyrut.