KUDÜS MUTASARRIFLARI (1841-1902)

Özet 1841 yılında Kudüs, idari olarak yeninden taksim edilerek, doğrudan merkeze bağlanmıştır. 1871 yılına kadar sancak zaman zaman Sayda ya da Suriye eyaletine bağlansa da bu tarihte vilayet nizamnamesiyle birlikte tekrar doğrudan merkeze bağlanmıştır. Sancağın doğrudan merkeze bağlanmasıyla sancaktaki en büyük mülki amiri olan mutasarrıf da doğrudan merkez tarafından atanmıştır. Mutasarrıfların doğrudan merkez tarafından atanmasıyla mutasarrıfların konum ve yetkilerinde bazı değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişikliklerle birlikte Kudüs mutasarrıfları, eyaletlerdeki vali ile eşit konuma gelmişlerdir. 1841-1902 yılları arasında Kudüse atanan mutasarrıflar üzerinde odaklanan bu çalışmada, mutasarrıfların kısa biyografileri, tayin ve azledilmeleri, maaşları ve diğer yöneticilerden farklı olarak aydın yönleri işlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu çalışmada mutasarrıfların görev süreleri sırasında meydan gelen olaylar ya da icra ettikleri faaliyetlerden ziyade mutasarrıflar üzerinde odaklanılarak, Kudüs mutasarrıflarının özellikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Governors of Jerusalem (1841-1902)

In 1841, Jerusalem was directly connected to government, being shared governmentally again. Even though the district was connected either to Syria or to Sidon from time to time till 1871, it was directly connected to government again, with province directory. Governor, who was the head administrative chief, was directly assigned by government, with connection of district to government. Some changes occurred in position and authorisation of governors, with their assignment directly by government. Governors of Jerusalem have equal position with proconsuls of states with these changes. In this study focusing on governors, assigned to Jerusalem between 1841 and 1902, short biographies, assignments and deprivations, incomes of governors and, differently from other rulers, their intellectual sides were tried to study. Also, profiles of governors of Jerusalem were tried to put forward, focusing on governors rather than actives they completed or events they had during the period of their duties.

PDF

___

a. Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA) Bâb-ı Asafi Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Kilise Defterleri (A.DVNS.KLS.d) Defter No:2. Babıâli Evrak Odası (BEO) Dosya ve Gömlek No: 862/64629, 14 Cemâziyel-evvel 1314; 87/6482, 19 Rebiyül-evvel 1310; 907/6801, 11 Ramazan 1314; 1656/124171, 19 Muharrem 1319; 1783/133717, 16 Şevvâl 1319; 42/3143, 6 Muharrem 1310; 120/8951, 20 Cemâziyel- evvel 1310; 1700/127499, 19 Rebiyül-evvel 1319; 1682/126142, 12 Rebiyül-evvel 1319. Dâhiliye Nezâreti İrâdeleri (İ.DH) Dosya ve Gömlek No: 310/19814, 4 Muharrem 1271; 652/45332, 12 Rebiyül- evvel 1289; 121/6138, 18 Rebiyül-evvel 1262; 149/7720, 6 Receb 1263; 92/4615, 11 Şevvâl 1260; 643/44708, 6 Şevvâl 1288; 626/43501, 17 Şevvâl 1287; 692/48343, 10 Şevvâl 1291; 626/43574, 8 Zilkade 1287; 830/66851, 22 Cemâziyel-evvel 1298; 841/67607, 25 Zilhicce 1298; 1183/92482, 16 Şevvâl 1307; 1199/93867, 14 Rebiyül- evvel 1308; 368/24387, 19 Cemâziyel-âhir 1273; 283/17759, 9 Safer 1270; 599/41744, 22 Cemâziyel-evvel 1286; 1078/84593, 17 Şaban 1305; 692/48343, 10 Şevvâl 1291. Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT) Dosya ve Gömlek No: 2034/29, 4 Cemâziyel-âhir 1310; 2503/44, 9 Rebiyül- evvel 1319; 1617/52, 17 Şaban 1306; 1572/70, 6 Rebiyül-âhir 1306; 1626/81, 6 Şevvâl 1306. Hâriciye Nezâreti Mektubî Kalemi (HR.MKT) Dosya ve Gömlek No: 91/39, 30 Muharrem 1271. İrâde Hâriciye (İ.HR) Dosya ve Gömlek No: 241/14302, 21 Şaban 1286; 87/4289, 23 Şaban 1268; 312/19955, 6 Rebiyül-âhir 1306. İrâde Meclis-i Mahsus (İ.MMS) Dosya ve Gömlek No: 44/1809, 21 Receb 1289; 53/2364, 12 Şevvâl 1292; 56/2546, 29 Rebiyül-evvel 1294; 34/1386, 13 Şevvâl 1283; 32/925, 2 Muharrem 1264. İrâde Meclis-i Vâlâ (İ.MVL) Dosya ve Gömlek No: 298/12097, 24 Cemâziyel-evvel 1270; 137/3752, 12 Rebiyül-evvel 1265; 249/9103, 14 Zilkade 1268. İrâde Şura-yı Devlet (İ.ŞD) Dosya ve Gömlek No: 18/736, 5 Ramazan 1286. Sadâret Amedî Kalemi Evrakı (A.AMD) Dosya ve Gömlek No: 4/53, 28 Cemâziyel-âhir 1264. Sadâret Defterleri/Devâir-Nezâret Gelen-Giden (A.MKT.NZD) Dosya ve Gömlek No: 44/70, 27 Zilhicce 1267. Yıldız Esas Evrakı-Sadrazam Kamil Paşa Evrakı (Y.EE.KP) Dosya ve Gömlek No: 1/16, 23 Rebiyül-âhir 1290. Yıldız Perakende Evrakı - Mabeyn Başkitâbeti (Y.PRK.BŞK) Dosya ve Gömlek No: 25/47, 4 Şaban 1309; 24/103, 18 Cemâziyel-âhir 1309. b. Salnameler ve Gazeteler Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1264. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1266. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1271. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1272. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1281. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1283. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1287. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1298. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1306. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1307. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1308. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1309. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1310. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1311. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1313. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1314. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1315. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1316. Salnâme-i Vilayet-i Suriye, 1288. Salnâme-i Vilayet-i Suriye, 1317. Takvim-i Vekayi, 27 Zilhicce 1267, Defa 457. c. Araştırma-İnceleme Eserler Abu-Manneh 1990 B. Abu-Manneh, Jerusalem in the Tanzimat Period: The New Ottoman Administration and the Notables, Die Welt des Ahmed Lûtfî Efendi Ahmed Lûtfî Efendi Avcı 2004 Biren 1993 Islams, New Series, Bd. 30, Nr. 1/4, s. 1-44. Vakanüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, IX., X. ve XII., Yay. M. Münir Aktepe, İstanbul 1984. Vakanüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, VIII., Haz. Yücel Demirel, İstanbul 1999. Yasemin Avcı, Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914), Ankara. Mehmet Tevfik Biren, II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları, I., Haz. F. Rezan Hürmen, İstanbul. Buzpınar 2002 Çetin 2002 Dağdelen 2009 Duman 2013 El-Arif 1999 El-Aselî 2002 Filistin 2009 Gövsa 1936 İnal 1982 Karal 1940 Kudüs 2009 Kushner 1987 Kushner 1999 Mandel 1974 Mandel 1976 Ortaylı 2011 Örenç 2006 Özcan 2003 Özcan 1998 Ş. Tufan Buzpınar, II. Abdülhamid Döneminde Filistin'e Yahudi Göçü Meselesi (1878-1908), Türkler, XIII., Ed. Hasan Celâl Güzel vd., Ankara, s. 78-86. Atilla Çetin, Kıbrıslı Kâmil Paşa, TDV. İslam Ansiklopedisi, XXV., s. 392-394. İrfan Dağdelen, Salnâmelerde Kudüs ve Civarı, Kültür-Üç Aylık Kültür Sanat Araştırma Dergisi, Sayı:15, s.34-39. Murat Duman, Kudüs, İstanbul. Arif el-Arif, El-Mufassal fî Tarihül-Kuds, Kudüs. Kâmil Cemîl El-Aselî, Kudüs: Osmanlı Dönemi ve Sonrası, TDV. İslam Ansiklopedisi, cilt XXVI, Ankara, s.334-338. Osmanlı Belgelerinde Filistin, Yayına Haz. Hüseyin Özdemir, Cafer Durmuş, vd., İstanbul. İbrahim Alâettin (Gövsa), Meşhur Adamlar-Hayatları ve Eserleri, IV., Yayına Haz. Sedat Simavi, İstanbul. İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Sadrazamlar, III. cilt, İstanbul. Enver Ziya Karal, Zarif Paşanın Hatıratı 1816-1862, Belleten, Ankara, s.443-494. Vesika ve Fotoğraflarla Osmanlı Devrinde Kudüs, I., Haz. İlhan Ovallıoğlu, Raşit Gündoğdu, Cevat Ekici, Ebul Faruk Önal, Ed. Ömer Faruk Yılmaz, İstanbul. David Kushner, The Ottoman Governors of Palestine, 1864- 1914, Middle Eastern Studies, XXIII/3, Temmuz, s.274-290. David Kushner, The District of Jerusalem in the Eyes of Three Ottoman Governors at the End of the Hamidian Period, Middle Eastern Studies, XXXV/2, Nisan, s.83-102. Neville J. Mandel, Ottoman Policy and Restrictions on Jewish Settlement in Palestine: 1881-1908: Part I, Middle Eastern Studies, X/3, Ekim, s.312-332. Neville J. Mandel, The Arabs and Zionism Before World War I, London. İlber Ortaylı, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara. Ali Fuat Örenç, Mutasarrıf, TDV. İslam Ansiklopedisi, XXXI., s.377-379. Abdülkadir Özcan, Mehmet Tevfik Bey (1867-1956), TDV. İslam Ansiklopedisi, XXVIII., s.536-537. Besim Özcan, Kırım Harbi Sırasında Bazı Avrupalı Devlet Adamlarının Osmanlı Ülkesini Ziyaretleri, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı: 9, Ankara, s.287-321. Pakalın 2008 Sarıtepe 2011 Süreyya 1996 Mehmed Zeki Pakalın, Sicill-i Osmanî Zeyli-Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, V-VI., Yay. Haz. Özen Tok - Hava Selçuk, Ankara. Özlem Sarıtepe, Sivas Valisi Mehmet Memduh Paşa, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Yay. Hazırlayan: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, cilt: II- V, İstanbul.