III. Selim döneminde inşaat ortamını yönlendiren iki Fransız mühendis ve Kale tamirleri,

Bu makalede; III. Selim’in iktidarında, Karadeniz’in batısında konumlanan Osmanlı kalelerinin İstanbul’da bulunan iki Fransız mühendisin kararları doğrultusundaki tamirleri incelenmiştir. Akkirman, Bender, İsmail, Kili gibi bazı büyük kalelerin tamirleri, tabya ve palanka inşaatlarındaki süreç belgeler yardımıyla izlenmiştir. Fransız mühendisler, François Kauffer ile Joseph Gabriel Monnier’in kale yapımları hakkındaki önerileri ve bunun için hazırladıkları raporlar; inşaat süreçlerinin anlaşılmasını olanaklı hale getirmektedir. Bununla birlikte, kalelerde ve çevresinde yaşayan ahali, paşalar, bina eminleri de kendi düşünceleri ile inşaat sürecine katkı sağlamıştır. Bu bakış açısıyla, kalelerin içinde olduğu inşaat ortamı, inşaat işlerinin yapılabilmesi ve iletişimin sağlanabilmesi için geliştirilen terminoloji, inşaat usulleri, kullanılan inşaat malzemeleri makalenin konusunu oluşturmaktadır.

Two French engineers Guided the construction environment and the repair of castles in Selim III period

In this article, the repairs of the Ottoman castles located west of the Black Sea were examined in line with decisions of two French engineers in İstanbul rule of Selim III. Repairs of the some great castles as Ak-kerman, Bendery, İzmail, Kilia and construction period of their redoubts was defined through documents in Ottoman archive. Suggestions in the reports prepared for the Ottoman castles by two French engineers who François Kauffer and Joseph Gabriel Monnier make possible to understand construction periods of castles. At the same time, the people living in and around castles, generals and construction custodians with their thoughts were contributed to the process of construction. From this perspective, construction environment and procedures, materials used in constructions, the terminology which developed to perform construction works and to provide communication were examined in this article.

PDF

___

a. BOA. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) Belgeleri
HAT., Hatt-ı Hümâyûn
HAT., Dosya no:1479, Gömlek no: 06.
HAT., Dosya no:1457, Gömlek no: 7.
HAT., Dosya no:1458, Gömlek no: 27.
HAT., Dosya no:130, Gömlek no: 5376.
HAT., Dosya no:183, Gömlek no: 8491.
HAT., Dosya no:1406, Gömlek no: 56956.
HAT., Dosya no: 235, Gömlek no:13064.
HAT., Dosya no:183, Gömlek no: 8407.
HAT., Dosya no: 202, Gömlek no:10413.
HAT., Dosya: 220, Gömlek no:12198.
HAT., Dosya no: 1434, Gömlek no: 58932.
HAT., Dosya no:177, Gömlek no: 7840.
HAT., Dosya no: 598, Gömlek no: 29331-L
HAT., Dosya no: 201, Gömlek no: 10331.
HAT., Dosya no:1244, Gömlek no: 48320-N
HAT., Dosya no:1458, Gömlek no:10.
C. AS., Cevdet Askeri
C. AS., Dosya no:176, Gömlek no: 7662.
C. AS., Dosya no: 1069 Gömlek no: 47080.
C.AS., Dosya no: 212, Gömlek no: 9100.
C. AS., Dosya no: 979, Gömlek no: 42679.
C. AS., Dosya no: 985, Gömlek no: 42991.
C. AS., Dosya no: 467, Gömlek no:19473.
C. AS., Dosya no:218, Gömlek no: 9296.
C. AS., Dosya no:1142, Gömlek no: 50769.
C. ML., Cevdet Maliye
C. ML., Dosya no: 544, Gömlek no: 22347.
HRT.h, Gömlek no:187.
b. Kitaplar ve Makaleler
Acun ve Gürdal
Seden Acun, Erol Gürdal, “Yenilenebilir Bir Malzeme: Kerpiç ve Alçılı Kerpiç”, TMH- Türkiye Mühendislik Haberleri, 5, S.: 427, 2003, s.71-77. www.imo.org.tr/ Akman 2003
Süheyl Akman, “Yapı Malzemelerinin Tarihsel Gelişimi”, TMH-Türkiye Mühendislik Haberleri, 4, S.: 426, 2003, s.30-36 www.imo.org.tr/
Anonim 1971
Anonim, Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, C.: 5, Güven Yayınevi, İstanbul.
Beydilli ve Şahin 2001 K. Beydilli ve N. Şahin, Mahmud Râif Efendi ve Nizâm-ı Cedîd’e Dâir Eseri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Bilge 1989
Mustafa L. Bilge, “Akkirman”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, C.:2, İstanbul, s.269-270.
Bostan 2007 İdris Bostan, Osmanlılar ve Deniz Deniz Organizasyonu/ Teşkilat/ Gemiler, Küre Yay., İstanbul.
Çoruhlu 2010
Yaşar Çoruhlu, “Savunma Hatlarından Yaşam Alanlarına Kaleler”, 19. Kaleli Kentler Sempozyumu 8-11 Ekim 2009, Bursa Büyükşehir Belediyesi Osmangazi Belediyesi, Bursa, s.60-67.
Devellioğlu 2003
Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, 20. Bs., Ankara.
Eyice 2001
Semavi Eyice, “Kale”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul, s. 234-242.
Frumin 2011
Mitia Frumin, “François Kauffer (1751-1801): Le Destin D’un Cartographe Français Au Service De L’étranger”, CFC, No: 207, s. 95-106, http://www.lecfc.fr/new/articles/207,
Gür vd. 2012 N. Volkan Gür, Ömer Ş. Deniz, Savaş Ekinci, “Kagir Yığma Duvarlarda Taşıyıcı Malzeme ve Bileşenler”, 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu 12-13 Nisan 2012 Uludağ Üniversitesi Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi Bursa,
www.catider.org.tr/pdf/sempozyum6/14.pdf Hasol 1993
Doğan Hasol, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yay., 5.Bs., İstanbul.
Kafesçioğlu ve Gürdal Ruhi Kafesçioğlu, Erol Gürdal, “Çağdaş Yapı Malzemesi- Alker “Alçılı Kerpiç”, http://web.itu.edu.tr/,
Lechevalier 1800
J.B. Lechevalier, Voyage de la Propontide et du Pont Euxin, Paris.
Mahmud Râif Efendi Osmanlı İmparatorluğu’nda Yeni Nizamların Cedveli, İngiltere Krallığı nezdindeki Osmanlı İmparatorluğu Sefareti Başkatibi
Mahmud Raif tarafından tertip edilmiştir. Cebir ve Hendese Müderrisi Abdurrahman Efendi İdaresinde altındaki Yeni Mühendishane Matbaasında basılmıştır. İstanbul 1798.
Türkçeye Çev. ve Yay. Haz.: Arslan Terzioğlu ve Hüsrev Hatemi Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul 1988. Marsilli 1934
Graf Marsilli, Osmanlı İmparatorluğu’nun Zuhur ve Terakkisinden İnhitatı Zamanına Kadar Askeri Vaziyeti, Çev.: M. Kaymakam Nazmi, Büyük Erkanıharbiye, Ankara.
Nişancıyan 2003 Sevan Nişancıyan, Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçe’nin Etimolojik Sözlüğü, 2. Bs., Adam Yay., İstanbul.
Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi, C. 1, Ed.: Ekmeleddin İhsanoğlu IRCICA, İstanbul 2004.
Pakalın 1971 Mehmet Zeki Pakalın, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, 2. B., MEB., İstanbul.
Pakalın 1993 Mehmet Zeki Pakalın, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, MEB., 4. B., İstanbul.
Paviot 1982 Jacques Paviot, “Les Voyages de Joseph Gabriel Monnier (1745-1818) Un Officier du Génie Bressan à travers quelques évènements de la fin du XVIIIe siècle”, Les Nouvelles Annales de l’Ain, Bourg-en Bresse.
Piero vd. 1967 Rebora Piero, Francis M. Guercio ve Arthur L. Hayward, Cassell’s Italian-English English- Italian Dictionary, 7. B., Cassel & Company Ltd., London.
Roth 2000 Leland M. Roth, Mimarlığın Öyküsü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
Sennett 1999
Richard Sennett, Gözün Vicdanı Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam, Çev.: Süha Sertabiboğlu-Can Kurultay, Ayrıntı Yay., İstanbul.
Sönmez 1997 Neslihan Sönmez, Osmanlı Dönemi Yapı Malzeme ve Terimleri Sözlüğü, YEM Yay., İstanbul.
Sözen ve Tanyeli 1996 Metin Sözen ve Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, 4. Bs., İstanbul.
Stein 2007 Mark L. Stein, Osmanlı Kaleleri Avrupa’da Hudut Boyları, Çev.: Gül Çağalı Güven, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.
Şenyurt 2012 Oya Şenyurt, İstanbul Rum Cemaatinin Osmanlı Mimarisindeki Temsiliyeti, Doğu Kitabevi, İstanbul.
XVIII. Yüzyıl Başından XX. Yüzyıla Kadar Türk Denizcilik Tarihi, C. 2, Ed.: Zeki Arıkan ve Lütfü Sancar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara 2009.
Yıldız 2006 Hakan Yıldız, Haydi Osmanlı Sefere! Prut Seferi’nde Lojistik ve Organizasyon, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.