Eski Yakındoğu’da Yılanlı Tanrıça Kültü Üzerine Bir Değerlendirme

Eski Yakındoğu toplumlarında yer altı güçleri ile bağlantılı olarak dünyada gizli kalmış özlerin ve minerallerin bilgisine sahip bir varlık şeklinde düşünülen yılan, aynı zamanda Prehistorik dönemlerden itibaren mevsimsel döngü ve yeniden dirim ile ilişkilendirilmiştir. Yılanın ilişki içerisinde olduğu tanrısal güçler merkezi yapıların doğuşu ile birlikte farklılıklar göstermeye başlamıştır. Zirai faaliyetler, sulama sistemleri, tahıl ambarları, bitkiler ve şifa ile ilişkili güçlerle bağlantılı olan yılan sembolü kimi zaman kompozit bir varlık olarak gerek arkeolojik belgelerde gerekse çivi yazılı metinlerde karşımıza çıkmaktadır. Yılanlı tanrıça sembolleri Neolitik döneme kadar gitmektedir. Muhtemelen ilkel toplumlar, doğadaki ölüm ve yeniden dirim ile ilgili güçlerin kontrolünün bir tanrıça tarafından yürütüldüğünü düşünmekteydi. Anadolu’da M.Ö. II. binde yer altı tanrıçalarına ilişkin bilgileri Hititçe çivi yazılı belgelerden öğrenmekteyiz. Buna göre, yer altı ile ilişkili tanrıçaların çoğu kader ve nehir kıyısının tanrıçaları olarak betimlenmişlerdir. Bu tanrıçaların, uzun hayat ve şifa verme yetileri bulunmaktadır. Harput Kabartması üzerinde görülen ve belden aşağısı yılan sarmalı şeklinde tasvir edilen yılanlı tanrıça, Eski Babil döneminde ortaya çıkan ve Mısır sanatı özellikleri taşıyan, Suriye orijinli bir yer altı tanrıçası olmalıdır. Ayrıca, Harput Kabartması üzerindeki yılanlı tanrıça savaşın kaderinin belirlenmesinde etkin bir role sahip görünmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Harput Kabartması, Yılanlı Tanrıça, Yeniden Dirim, Yer Altı Tanrıçaları

An Evaluation on the Cult of the Snake Goddess in the Ancient Near East

Serpent, which was believed to possess the information on the minerals and hidden sources within the earth in relation to the underground forces in the Ancient Near East societies, was also associated with the seasonal cycle and resurrection since the Prehistoric Periods. Associated with the serpent, the divine forces displayed differences with the dawn of the central structures. The symbol of the serpent, associated with the agricultural activities, irrigation systems, granaries, vegetables and healing, sometimes confronts us both in the archaeological documents and cuneiform scripts as a composite creature. The symbols of serpent goddess date back to the Neolithic Period. Probably the primitive civilizations thought that the forces of death and resurrection in nature were performed under the control of a goddess. In Anatolia of the 2nd millennium B.C., we are learning the information about the underworld goddesses from the Hittite cuneiform scripts. Accordingly, most of the goddesses, related to the underworld, were defined as the goddesses of fate and river banks. These goddesses have the abilities to grant long life and cure. The serpent goddess, displayed on the Harput Relief and described to have a serpent body below her waist, must be an underworld goddess, who appeared in the Ancient Babylon Period as she carried the characteristics of the Egyptian art, and originated from Syria. Furthermore, the serpent goddess, on the Harput Relief, seems to have an important role in determining the result of the war.

Keywords:

Harput Relief, Snake Goddess, Rebirth, Netherworld Goddesses,

PDF

___

Akkermans ve Schwatrz 2003 Peter M.M.G. Akkermans, Glenn M. Schwartz, The Archaeology of Syria: From Complex Hunter-Gatherers to Early Urban Societies (c. 16.000-300 BC), Cambridge University Press, Cambridge. Archi 2013 Alfonso Archi, “The Anatolian Fate-Goddess and their Different Traditions”, Eva Cancik-Kirschbaum, Jörg Klinger and Gerfrid G.W. Müller (eds), Diversity and Standardization: Perspectives on Social and Political Norms in the Ancient Near East, Berlin, Akademia Verlag, s.1-26 Aruz 1999 Joan Aruz, “Images of the Supernatural World: Bacrtia Margiana Seals and Relations with the Near East and the Indus Valley”, Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 5 / 3, s.12-30. Azarpay 1991 Guitty, Azarpay “The Snake-Man in the Art of Bronze Age Bactria”, Bulletin of the Asia Institute 5, s. 1-10. Benz ve Bauer 2013 Marion Benz, Joachim Bauer, Joachim, “Symbols of Power – Symbols of Crisis? A Psycho-Social Approach to Early Neolithic Symbol Systems” Neo-Lithics 2/13: The Newsletter of Southwest Asian Neolithic Research Special Topic on the Symbolic Construction of Community, s.11-24. Brayn 2015 Betsy M., Brayn, “Portraiture” A Companion to Ancient Egyptian Art (ed. Melinda K. Hartwig), Wiley Blackwell, s.375-396. Buchanan 1971 Briggs Buchanan “A Snake Goddess and Her Companions a Problem in the Iconography of the Early Second Millennium B.C.” Iraq 33/1, s.1-18. van Buren 1934 E. Douglas van Buren, “The God Ningizzida”, Iraq I / 1, s.60-89. van Buren 1935-36 E. Douglas van Buren, “Entwined Serpents”, Archiv für Orientforschung, 10 Bd., Berlin, s.53-65.