DİYARBEKİR EYALETİ ÖRNEĞİNDEXVIII. YÜZYILOSMANLI TAŞRASINDA MUKATAALARÖZELİNDE ÜRETİM VE TİCARET

Mukataaadı verilen ve zengin bir çeşitlilik yelpazesinesahipvergi birimleri; XVIII. yüzyıldaOsmanlı taşrasında yaygınlık kazanmaya başlamıştır.Söz konusu dönemde,gelirlerin toplanması için tercih edilen iltizam sistemi yaygınlaşmış ve yanında yeni bir sistem olarak malikâne usulü uygulamaya konmuştur. Bahsedilenmukataalar,pek çok alt gelir kaynağını bünyesinde toplayarak,getirisi ve verimi yüksek bir seviyeye ulaşmışlardır. Böyleceeyaletlerde,tarımsal üretim başta olmak üzere,ticaret ve imalat sektörününönemli dalları,mukataaların konusu haline gelmiştir. Bu çalışma,mukataaları oluşturan alt gelir gruplarının belirlenmesinde ve işletilmesinde nasıl bir usul izlendiği merakından doğmuş olup; yerel düzeyde eyaletlerin ticaret ve üretim hayatlarındanbir kesiteodaklanmaktadır. Çalışmanın mekânını ise Diyarbekir eyaleti oluşturmaktadır.

Manufacturing, Productionand Trading in Ottoman Provinces in the 18th Century Related to Muqataas-in the case of DiyarbekirProvince

The income unitscalled as muqataaand had rich varieties started to become popular in Ottoman provinces in the XVIIIthcentury. In this era, iltizam was the common system for collecting tax incomes and besides as a new system, the government put malikâne into practice. These muqataas wereworkingproductivelybyincorporatinglowincomegroups.Inthisway,especially agricultural production and important sections of manufacturing and trading industry in provinces were become subjects for muqataas. This study was bornfrom curiosity of methods which were used for specifying and managing low level income groups which create muqataas and it also focuses on a part of manufacturing and trading lives of local provinces. The location of the study constitutes Diyarbekir province.

PDF

___

a. Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Maliye Tasnifi(C.ML)-14097
BOA, C.ML-17560
BOA, C.ML-28515
BOA, Cevdet Nafia Tasnifi (C.NF)-2571
BOA, Başmuhasebe Kalemi Diyarbekir Hazinesine Ait Dosyalar(D.BŞM.DBH)-24/56
BOA, Maliyeden Müdevver Defterler (MAD)-3363
BOA, MAD-3602
BOA, MAD-4585
BOA, MAD-7836
BOA, MAD-9486
BOA, MAD-9518
BOA, MAD-9519
BOA, MAD-9856
BOA, MAD-10200
BOA, MAD-10204Tapu Kadastro Arşivi, Tapu Tahrir Defteri (TT)-155
b. Araştırma ve İnceleme Eserler
Acun 2001Fatma Acun, 16. Yüzyılda Diyarbakır Şehrindeki Ekonomik Faaliyetler, I. Bütün Yönleriyle Diyarbakır Sempozyumu (27-28 Ekim 2000), Ankara, s.201-218.
Arıkan 1990Zeki Arıkan, XV-XVI. Yüzyıllarda Anadolu'da Çeltik Üretimi", V.Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi (İstanbul 21-25 Ağustos 1989), Tebliğler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s.477-481.
Barkan 1943Ömer Lütfi Barkan, XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları Kanunlar, Cilt 1, İstanbul.
Başar 1997Fehameddin Başar, Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730),Türk Tarih KurumuBasımevi, Ankara.
Başarır 2009Özlem Başarır, 18.Yüzyılda Malikane Uygulaması ve Diyarbekir Voyvodalığı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Başarır 2011Özlem Başarır, XVIII. Yüzyılda Diyarbekir Voyvodalığının Mekânsal Örgütlenmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/18(Yaz), s.196-229.
Cezar 1986Yavuz Cezar, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimata Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul.
Çakır2003Baki Çakır, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), Kitabevi, İstanbul.
Elibüyük 2011Mesut Elibüyük, Tarihi Coğrafya Bakımından XVI. Yüzyılda Diyarbakır, Tüm Yönleriyle Diyarbakır 2. Sempozyumu, Diyarbakır Tanıtma Kültür ve Yardımlaşma VakfıYayınları, Ankara, s.129-150.
Emecen 1993Feridun Emecen, Çeltik, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt8, İstanbul, s.265-266.
Ergenç 1986Özer Ergenç, XVIII.Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetiminin Mâlî Nitelikleri, Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları,10, Harvard University Press, s.87-96.
Faroqhi 2011Suraiya Faroqhi, "Lonca Üyeleri ve Esnaf", Türkiye Tarihi 1603-1839, Geç Osmanlı İmparatorluğu, Cilt 3, ed. Suraiya Faroqhi, Kitap Yayınevi, İstanbul, s.397-418.
Genç 2006Mehmet Genç, Osmanlı Maliyesinde Mukataa Kavramı, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I, Haz. Mehmet Genç-Erol Özvar, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul, s.57-64.
Genç 2010Mehmet Genç, Osmanlı Esnafı ve Devlet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken, İstanbul, 294-308.
Göyünç 1994Nejat Göyünç, Diyarbakır, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 9, İstanbul, s.464-469.
Gündüz 2008Tufan Gündüz, Anadoluda Türkmen Aşiretleri, Bozulus Türkmenleri 1540-1640, 2. Baskı, Yeditepe, İstanbul.
İlhan 2000M.Mehdi İlhan, Amid (Diyarbakır),Türk Tarih KurumuBasımevi, Ankara.
İnalcık 1996Halil İnalcık, Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmu, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren, İstanbul, s.31-65.
İnalcık 2000Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt 1 1300-1600, Eren Yayıncılık, İstanbul.
Karagöz 2003Mehmet Karagöz, XVII. ve XVIII. Asırlarda Malatya (Kazası)-(1650-1750) Fiziki, İdari, Sosyal ve İktisadi Tarih, Karizma Yayınları, İstanbul.
Korkusuz 2003M.Şefik Korkusuz, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Seyahatnamelerde Diyarbekir, Kent Yayınları, İstanbul, s.22-41.
Kurt 1990Yılmaz Kurt, XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Diyarbekir Eyaletinde Sanayi ve Ticaret, Tarih İncelemeleriDergisi, Sayı V, s.191-200.Mehmed Süreyya 1996
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Cilt 1, yay. haz. Nuri Akbayar, eski yazıdan akt.Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Murphey 1987Rhoads Murphey, Regional Structure in the Ottoman Empire, Wiesbaden.
Orhonluve Işıksal1984Cengiz Orhonlu-Turgut Işıksal, Dicle ve Fırat Nehirlerinde Nakliyat, Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar, Der.Salih Özbaran,Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir, s.116-139.
Özvar 2001Erol Özvar, XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişme: Diyarbakırda Hazine Defterdarlığından Voyvodalığa Geçiş, IXth International Congress of Economic and Social History of Turkey, Dubrovnik-Crotia, s.93-115.
Özvar 2003Erol Özvar, Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, Kitabevi, İstanbul.
Özvar 2013 Erol Özvar, Voyvoda, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt43, İstanbul, s.129-131.
Pakalın 1993Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü,Cilt 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Salzmann 2011Ariel Salzmann, Modern Devleti Yeniden Düşünmek: Osmanlı Ancien Regimei, İletişim, İstanbul.
Simeon 1999Tarihte Ermeniler 1608-1619, Çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul.
Söylemez ve Demir 2010M.Mahfuz Söylemez-Abdullah Demir, 1550 Tarihli Tahrir Defterine Göre Çabakçur Livası Nüfus ve İskan, Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, Bingöl.
Şahin 2006İlhan Şahin, Osmanlı İmparatorluğunda Konar-Göçer Aşiretlerin Hukukî Nizamları, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler Nomads in the Ottoman Empire, Eren, İstanbul,s.185-200.
Timur 2001Taner Timur, Osmanlı Toplumsal Düzeni, İmge Yayınları, Ankara.
Uzunçarşılı 1988aİsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, 3.Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Uzunçarşılı 1988bİsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları I, Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Yılmazçelik 1995İbrahim Yılmazçelik, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840),Türk Tarih KurumuBasımevi, Ankara.