ARSLAN EL-BESÂSÎRÎ VE İBRAHİM YINÂL İSYANLARININ GİZLİ KAHRAMANI FÂTIMÎ DÂÎSİ "EL-MÜ'EYYED FÎ'D-DÎN HİBETULLAH EŞ-ŞÎRÂZÎ"

Mısır'ı ele geçiren ve İsmaîlî davet nizamını yeniden düzenleyen Fâtımîler, yakın ve uzak yerlere propagandacılar (dâî) göndererek fikirlerini yaymaya çalışmışlardır. Bu amaçla gönderdikleri dâîler gittikleri yerlerde hem askerî hem de fikrî faaliyetleriyle Fâtımîlere hizmet etmişlerdir. Selçukluların Irak ve el-Cezîre'ye doğru ilerlemeye başladıkları esnada el-Mü'eyyed fî'd-dîn adını taşıyan bir Fâtımî dâîsi dikkatleri üzerine çekmiştir. Suriye ve Mısır'ın Selçuklu saldırılarından etkileneceğinden endişelenen Fâtımîler, Selçuklulara isyan ederek Rahbe'ye yerleşen Arslan el-Besâsîrî'ye destek vermeyi kararlaştırmış ve bu amaçla el-Mü'eyyed'i görevlendirmişlerdir. Suriye'ye giden ve Arslân el-Besâsîrî'ye Fâtımîlerin gönderdiği hediye ve paraları takdim eden el-Mü'eyyed, bunun yanı sıra bölgede yaşayan kabilelere mektuplar göndererek vaatlerde bulunmuş ve bu şekilde el-Besâsîrî'ye katılmalarını sağlamıştır. elMü'eyyed'in organize ettiği bu çalışmaların neticesinde 450 (1059) yılında İbrahim Yınal isyan etmiş ve Hemedan'a gitmiştir. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey de İbrahim Yınal'ın çıkardığı isyanı bastırmak için Bağdat'ı terk ederek Hemedân'a gidince, el-Besâsîrî ve müttefikleri şehri ele geçirmiş ve yaklaşık bir yıl boyunca Bağdat'ta Fâtımîler adına hutbe okutmuşlardır. Bağdat'ın ele geçirilmesinden sonra el-Mü'eyyed Mısır'a dönmüş ancak beklediği ilgiyi görememiş ve 470 (1077) yılında vefat etmiştir.

Fatimids' Da?i Named "al-Mu'ayyad fi'l-din Hibat Allah al-Shirazi" who were the Hidden Heroes of Arslan al-Basasiri and Ibrahim Yinal Rebellions

Fatimids, who conquered Egypt and rearranged the Isma?ili invitation order, have tried to disseminate their ideas via sending propagandists (da?i) to the near and distant places. The da?i they have sent for this purpose, have served to Fatimids both intellectual and military activities wherever they went. A Fatimids' da?i named al-Mu'ayyad fi'l-din has attracted attention during the time Seljuk's started to march towards to Iraq and Al-Djazira. Fatimids, who worried that Syria and Egypt will be affected by the Seljuk attacks, have agreed to support Arslan al-Basasiri who had moved to Rahba rebelling against the Saldjuks, and they have appointed al-Mu'ayyad to do so. Al-Mu'ayyad, who have gone to Syria and have presented the gifts and money sent by the Fatimids, to Arslan al-Basasiri, made promises by sending letters to the tribes living in the region as well as he provide them to participate al-Basasiri group in this way. As the result of these studies organized by al-Mu'ayyad, Ibrahim Yinal has revolted in 450 and went to Hamadan. When Seljuks' Sultan Tughrul Bey has abandoned from Baghdad then has gone to Hamadan to quell the rebellion of Ibrahim Yinal, al-Basasiri and their allies have captured the city and they instructed a hutba on behalf of Fatimids for nearly a year in Baghdad. After the capture of Baghdad, al-Mu'ayyad has returned to Egypt but he has not faced the expected interest there, then he died in 470 (1077).

PDF

___

Abdulgaffar 1994 Muhammed Abdulgaffar, el-Mecâlisü'l-Mü'eyyediyye, Kahire.
Ahmed bin Mahmud Ahmed bin Mahmud, Selçuknâme, haz. Erdoğan Merçil, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2011.
al-Hamdani 1950 Abbas H. Al-Hamdani, The Sira of al-Mu'ayyad fi'd-Din ashShirazi, Londra Üniversitesi Doktora Tezi, London.
al-Hamdani 1932 Husain F. Al-Hamdani, "The History of the Isma?ili Da?wat and its Literature during the last phase of the Fatimid Empire", The Journal of the Royal Asiatic Society (JRAS), I, (Ocak) London, s.126-136.
Berekât 2012 Gassân Berekât, "el-Fikrü's-Siyâsî ve'l-İctimâ?î li'l-Mü'eyyed fî'd-dîn eş-Şîrâzî", Mecelletu Dirâsâtu Târîhiyye, Sayılar 117- 118, Dımaşk (Kânûnu's-Sânî/Haziran), s. 163-179.
Büyükkara 1998 M. Ali Büyükkara, "İsmâilî Dâî ve Fâtımî Da'vet", İLAM Araştırma Dergisi, c. III, sayı:1 (Ocak-Haziran 1998), İstanbul, s. 9-36.
Çelik 2002 Aydın Çelik, "Fâtımî-Selçuklu Münasebetleri", Türkler, c. IV, ed. H. C. Güzel v.dğr., Ankara 2002, s. 745-752.
Demir 2004 Mustafa Demir, Büyük Selçuklular Tarihi, Sakarya Kitabevi, İstanbul.
el-Hüseynî el-Hüseynî, Sadreddin Ali b. Nasır, Ahbaru'd-devleti'sSelcûkiyye, thk Muhammed Nureddin, Beyrut 1405/1985; Türkçe çev. Sadreddin el-Hüseynî, Ahbâru'd-devleti'sSelçukiyye, çev. Necati Lügal, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999
el-İsfahânî İmadeddin el-İsfahânî, Tarihu devleti al-ı Selcûk, thk. Yahya Murad, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 2004.
el-Kureşî İdris İmadeddin el-Kureşî, ?Uyûnu'l-ahbâr ve fünûnu'l-âsâr "fî fezâ'ili'l-E'immeti'l-Ethâr", Es-Seb?a es-Sâdis, thk. Mustafa Galib, Dâru'l-Endülüs, Beyrut 1984.
el-Makrizî 1981 el-Makrizî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir, elMünteka min ahbâri Mısr li-İbn Müyesser, thk. Eymen Fuad Seyyid, Mahedü'l-İlmi'l-Fransî li'l-Asâri'ş-Şarkiyye, Kahire.
el-Makrîzî 1996 el-Makrîzî Takiyüddin Ahmed b. Ali, İtti?âzu'l-hunefâ biAhbâri'l-e'immeti'l-Fâtımiyyin el-hulefâ, c. II, thk.
Muhammed Hilmî Muhammed Ahmed, Kahire 1416/1996. el-Mecâlisü'l-Mustansırıyye, el-Mecâlisü'l-Mustansırıyye li'd-dâ?î sıkati'l-imâm alemü'l- İslâm, thk. Muhammed Kamil Hüseyin, Dâru'l-Fikru'l-Arabî, t.y.
el-Mü'eyyed fî'd-dîn 1949 El-Mü'eyyed fî'd-dîn, Divanu'l-Mü'eyyed fî'd-dîn dâi'd-duât, thk. Muhammed Kâmil Hüseyin, Dâru'l-Kâtibi'l-Mısrî, Kahire. el-Mü'eyyed fî'd-Dîn 1983
el-Mü'eyyed fî'd-Dîn Hibetullah Ebî İmrân Musa eş-Şirazî, Müzekkerât-ı dâ'î'u'd-du'âtu'd-devleti'l-Fâtımiyye, thk. ve şerh: Arif Tâmir, Mü'essesetu İzzeddin, Beyrut 1403/1983.
es-Suyûtî, es-Suyûtî el-İmâm el-Hâfız Celâlüddin, Târihu'l-hülefâ', thk. Sa?îd Mahmûd Ukayyl, Dâru'l-Cîl, Beyrut 1426/2005. ez-Zirkilî Hayreddin ez-Zirkilî, el-A?lâmu kamûsi terâcim, I-VII, Dâru'l- İlmi'l-Melâyîn, Beyrut 2002.
Galib 1965 Mustafa Galib, Târîhu'd-da?vetu'l-İsmâ?îliyye, Dâru'l-Endülüs, Beyrut.
Genç 2010 Süleyman Genç, "Selçuklu Tarihinde İbrahim Yınal İsyanı ve Onun Fâtımî Arka Planı", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 31, İzmir, s. 9-48.
Genç 1995 Süleyman Genç, Fâtımî-Abbâsî-Selçuklu Münasebetleri ve Besâsirî İsyanı, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir.
Hasan 1981 Hasan İbrahim Hasan, Tarihu'd-Devleti'l-Fâtımiyye fî'lMağrib ve Mısır ve Suriye ve Bilâdu'l-Arab, Kahire. Hüseyin 2014 Muhammed Kamil Hüseyin, Fî edebi Mısırı'l-Fâtımiyye, Kahire. Ivanow 1933 W. Ivanow, A Guide to Ismaili Literature, London. Ivanow 1936 W. Ivanow, A Creed of the Fatimids, Bombay.
Ivanow 1948 W. Ivanow, Nasr-ı Khusraw and Ismailism, Leiden.
İbn Dokmak İbn Dokmak, el-Cevherü's-semîn fî seyri'l-hulefâ ve'l-mülûk ve's-selâtin, thk. Said Abdulfettah Aşur-Ahmed es-Seyyid Derac, Mekke 1982.
İbn Hacer el-?Askalânî İbn Hacer el-?Askalânî, Ref?u'l-asir ?an kuddâti Mısır, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü'l-Hâncî, Kahire 1418/1998.
İbn Hallikân İbn Hallikân, Ebî'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed b. Ebi Bekr b. Hallikân, Vefeyâtu'l-â?yân ve enbâ'u ebnâ'i'zzamân, c. I, thk. İhsan Abbas, Dâru Sadır, Beyrut 2009.
İbn Tağrîberdî İbn Tağrîberdî, en-Nücûmu'z-zâhire fî mülûki Mısr ve'l-Kâhire, c. IV-V, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Dârü'lKütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1413/1992.
İbnu'l-Adîm İbnu'l-Adîm, K emâleddin Ömer b. Ahmed b. Ebî Cerâde, Buğyetu't-taleb fî târîhi Haleb, c. I-XII, Takdim ve thk. Süheyl Zekkâr, Dâru'l-Fikr, Beyrut, ty.
İbnü'l-Cevzî İbnü'l-Cevzî, Ebu'l-Ferec Abdurrahman b. Ali, el-Muntazam fî tarihi'l-mülûk ve'l-ümem, c. VIII, Haydarabad 1357-1359 İbnü'l-Esîr İbnü'l-Esîr, el-Kâmil fî't-tarih, c. IX, çev. Abdulkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
Kebâşî 2013 Ganiye Yâsir Kebâşî, "el-Akâ'idü'l-İsmâ?îliyye fî'l-Mecâlisi'lMü'eyyediyye", Cami?'atu'l-Bağdâd Mecelletü'l-Külliyetü'lAdâb, sayı 104, Bağdat, s. 275-301.
Kılıç 2008 Mustafa Kılıç, "Fâtımî Halifesi el-Hâkim'e Karşı Ebû Rekve İsyanı ve Abbasî-Fâtımî Rekabetinin Bir Örneği Olarak Dâru'lHikme", Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. VIII, sayı: 1, Samsun, s. 199-220.
Klemm 2003 Verena Klemm, Memoirs of a Mission, The Ismaili Scholar, Stateman and Poet al-Mu'ayyad fi'd-Din al-Shirazi, London. Köymen 1976 Mehmet Altay Köymen, Tuğrul Bey ve Zamanı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Merçil 1992 Erdoğan Merçil, "Besâsîrî", DİA, c. 5, İstanbul, s. 528-529.
Öngül 2014 Ali Öngül, Selçuklular Tarihi 1 Büyük Selçuklular, Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, Çamlıca Yayınları, İstanbul. Öz 1993 Mustafa Öz, "Dâî", DİA, c. 8, İstanbul, s. 420-421.
Öz 2006 Mustafa Öz, "Müeyyed-fiddin", DİA, c. 31, İstanbul, s. 31-32.
Özgüdenli 2013 Osman Gazi Özgüdenli, Selçuklular, Cilt I Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157), İsam Yayınları, İstanbul 2013.
Piyadeoğlu 2013 Cihan Piyadeoğlu, "Selçuklu Hanedanının Önemli Bir Mensubu: İbrahim Yınal", Türkiyat Mecmuası, c. 23 sayı 2, İstanbul, s. 117-143.
Poopawala 1993 I. Poopawala, "al-Mu'ayyad fi'l-Din", EI, c. VII, (New Edition), Leiden/Brill, s. 270-271.
Qutbuddin 2005 Tahera Qutbuddin, al-Mu'ayyad al-Shirazi and Fatimid Da'wa Poetry, A case of Commitment in Classical Arabic Literature, Leiden-Boston.
Sevim 1997 Ali Sevim, "Sıbt İbnü'l-Cevzî'nin Mir'âtu'z-zaman fî tarihi'l- âyan adlı eserindeki Selçuklular ile ilgili bilgiler I. Sultan Tuğrul Tuğrul Bey Dönemi", Belgeler, c. XVIII, sayı 22, Ankara, s. 1-90.
Sıbt İbnü'l-Cevzî Sıbt İbnü'l-Cevzî, Mirât'z-zamân fî tarîhi'l-'ayân, c. XII, thk. Kamil Selman el-Cebûrî, Dâru'l-Kutubu'l-İlmiyye, Beyrut 1434/2013.
Takkûş 2007 Muhammed Süheyl Takkûş, Tarihu'l-Fatımiyyîn fî Şimâlî İfrikiyye ve Mısır ve Bilâdu'ş-Şâm (297-567/910-1171), Dâru'n-Nefâ'is, Beyrut.
Tokuş 2013 Ömer Tokuş, Ukaylîler'in Siyasî Tarihi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum. Turan 1998 Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
Üzüm 1998 İlyas Üzüm, "Hüccet", DİA, c. 18, İstanbul, s. 451-452. Yakut el-Hamevî Yakut el-Hamevî, Mu?cemu'l-Udebâ' İrşâdu'l-Erîb ila Ma?rifeti'l-Edîb, thk. İhsan Abbas, c. I, Beyrut 1993.
Yazılıtaş 2009 Nihat Yazılıtaş, Fâtımîler Devleti'nde Türkler, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Zahîr t.y. İhsân İlehî Zahîr, el-İsmâ?îliyye târîh ve ?akâ'id, İdâretu Tercumânu's-Sünne, Lahor.
Zekkâr 1995 Süheyl Zekkâr, Medhâl ila tarihi'l-hurubu's-salibiyye, c. I, Dımaşk.
Zekkâr 1971 Süheyl Zekkâr, The Emirate of Aleppo, 1004-1094, İng. Trc: Bernard Lewis, Beyrut.