1916

İLHAN ÖLCEYTÜ'YE VERİLEN HARBENDE İSMİNİN KÖKENİ VE ANLAMI HAKKINDA YENİ BİR YAKLAŞIM

İlhan Ölceytü'nün Harbende ismi hakkında hem muasır kaynaklarda hem de modern çalışmalarda bir kısım tanımlar bulunmaktadır. Fakat bunlar söz konusu ismin kökenini ve anlamını açıklamaktan uzaktır. Makalenin amacı, Harbende kelimesinin menşeini, anlamını ve İlhanın bu ismi almasının nedenini açıklığa kavuşturmaktır. Makalede ilk önce, Ortaçağ Farsça ve Arapça kaynaklardaki bu isimle ilgili rivayetler aktarılmaktadır. Ardından çağdaş bilim adamlarının isim hakkındaki yorumları özetlenmektedir. Son olarak ise, bu veriler ışığında, şimdiye kadar Hüdabende ismi tarafından gölgelenen Harbende adının kökeni, anlamı ve İlhan Ölceytü tarafından kullanılma sebebi hakkındaki kanaatimiz ortaya konmaktadır.

A New Approach to the Origin and the Meaning of Kharbanda, the Name Given to Ilkhan Öljeitü

There are several explanations about the name Kharbanda taken by Ilkhan Öljeitü in both mediaeval sources and modern studies, but they are far from exposing the real origin and the meaning of this name. The aim of this article is to clarify the origin, the meaning and the reason for Ilkhan taking the name of Kharbanda. First, the explanations about the name in the accounts in the medieval Persian and Arabic sources are presented. Then, modern scholars' comments related to the name are summarized. Finally, I draw my conclusions concerning the name using examples derived from contemporary sources and revealing the meaning, the origin and the reason for Ilkhan Öljeitü taking the name Kharbanda, which has previously been obscured by the name Khudabanda.

PDF

___

Aştiyani 1347/1968 ?Abbas İkbal Aştiyani, Tarih-i Mufassal-i Iran ez İstila-yiMogul ta İ?lan-i Meşrutiyet, Tehran.
Atwood 2004 Christopher Pratt Atwood, Encyclopedia of Mongolia and theMongol Empire, New York.
Azzavi 1935 ?Abbas el-?Azzavi, Mevsu?atu Tarihi'l-?Irak beyne İhtilaleyn, Bagdad.
Blochet 1910 Edgar Blochet, Introduction à l'Histoire des Mongols de FadlAllah Rashid ed-Din, Leyden.
Browne 1929 Edward Granville Browne, A Literary History of Persia, London.
Buell 2003 Paul D. Buell, Historical Dictionary of the Mongol World Empire, Lanham.
Clauson 1959 Gerard Clauson, "The Earliest Turkish Loan Words in Mongolian", Central Asiatic Journal VI/3, s.174-187.
Clauson 1972 Gerard Clauson, An Etymological Dictionary, Oxford.
Durkin-Meisterernst 2004 Desmond Durkin-Meisterernst, Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian, Belgium.
Gronke 1986 Monika Gronke, "The Arabic Yarkand Documents", Bulletin ofthe School of Oriental and African Studies, 49/3, s.454-507.
Gülensoy ve Küçüker 2015 Tuncer Gülensoy ve Paki Küçüker, Eski Türk-Moğol KişiAdları Sözlüğü, İstanbul.
Hafi 1341/1962 Fasih Ahmed bin Celalü'd-din Muhammed Hafi, Mücmel-i Fasihi, tas. Mahmud Ferah, Meşhed.
Hafız-ı Ebru 1314/1935 Hafız-ı Ebru, Zeyl-i Cami?ü't-Tevarih-i Reşidi, tas. HanbabaBeyani, Tehran.
İbn Battuta 1407/1987 İbn Battuta, Rihletu İbn Battuta-Tuhfetü'n-Nüzzar fi Gara?ibi'l-Emsar ve Aca?ib'i-l-Esfar, tah. M. A. el-?Uryan-M. Kassas, Beyrut.
Ibn Battuta 1999 Ibn Battuta, The Travels of Ibn Battuta, A.D. 1325-1354, trans.and ed. C. Defremery-B. R. Sanguinetti, New Delhi.
İbn Battûta 2000 Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi, çev. A. Sait Aykut, İstanbul.
İbn Tagrıbirdi 1313/1992 İbn Tagrıbirdi, en-Nücumü'z-Zahire fi Müluki Mısr ve'l- Kahire, tas. Muhammed Hüseyin Şemse'd-din, Beyrut.
İnan 1986 Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara.
Kalafat 1994 Yaşar Kalafat, Kuzey Afganistan Türkleri ve Karşılaştırmalı Halk İnançları, İstanbul.
Kaşani 1391/2012 ?Abdu'l-lah bin ?Ali Kaşani, Tarih-i Ulcaytu, tas. Mehin Hambeli, Tehran.
Kolbas 2006 Judith G. Kolbas, The Mongols in Iran: Chingiz Khan to Uljaytu, 1220-1309, London.
Kramers 1993 J. H. Kramers, "Olcaitu Khudabanda", Encyclopaedia of Islam,
First Edition (1913-1936), ed. M. Th. Houtsma, Leiden, cilt VI, s.974-975.
Lessing vd. 1960 Ferdinand Lessing vd., Mongolian-English Dictionary, Berkeley-Los Angeles.
Minovi 1334/1955 Mücteba Minovi, "Tercüme-i ?Ulum-i Çini be-Farisi der Karn-iHeştum-i Hicri", Mecelle-i Danişgede-i Edebiyat, I, s.1-26.
Onon 2001 Urgunge Onon, The Secret History of the Mongols: The Life and Times of Chinggis Khan, London.
Özgüdenli 2007 Osman Gazi Özgüdenli, "Olcaytu Han", TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, c. XXXIII, s.345-347.
Pachymeres 1837 George Pachymeres, Georgii Pachymeris de Michaele etAndronico Palaeologis libri Tredecim, Bonnae.
Pfeiffer 1999a Judith Pfeiffer, "Conversion Versions: Sultan Öljeytü's Conversion to Shi'ism (709/1309) in Muslim Narrative Sources", Mongolian Studies, XII, s.35-67.
Pfeiffer 1999b Judith Pfeiffer, "Twelver Shiism in Mongol Iran", Pera-Blatter 11, Istanbul, s.3-38.
Pfeiffer 2013 Judith Pfeiffer, "Confessional Ambiguity vs. Confessional Polarization: Politics and the Negotiation of Religious Boundaries in the Ilkhanate", Politics, Patronage and the Transmission of Knowledge in 13th-15th Century Tabriz, ed. Judith Pfeiffer, Leiden, s.129-168.
Reşidü'd-din 1373/1994 Reşidü'd-din Fazlu'l-lah Hemedani, Cami?ü't-Tevarih-i Reşidü'd-din Fazlu'l-lah Hemedani, tas. Muhammed RuşenMustafa Musevi, Tehran.
Ryan 1998 James D. Ryan, "Christian Wives of Mongol Khans: Tartar Queens and Missionary Expectations in Asia", Journal of the Royal Asiatic Society, VIII/3, s.411-421.
Rybatzki 2006 Volker Rybatzki, Die Personennamen und Titel der Mittelmongolischen Dokumente, Helsinki.
Rybatzki 2012 Volker Rybatzki, "From Animal to Name, Remarks on the Semantics of Middle Mongolian Personal Names", Per Urales ad Orientem: Iter polyphonicum multilingue: Festskrift tillägnad Juha Janhunen på hans sextioårsdag den 12 februari 2012, ed. by T.Hyytiäinen et al., Helsinki, s.333-338.
Safedi 1420/2000 es-Safedi İbn Aybek, Kitabül-Vafi bi'l-Vafiyat, tah. Ahmed elArnavut-TürkiMustafa, Beyrut.
Semerkandi 1382/2003 Devletşah Semerkandi, Tazkiretü'ş-Şu?ara. ed. EdwardGranville Brown, Tehran.
Sims-Williams 2010 Nicholas Sims-Williams, Iranisches Personennamenbuch,Wien.
Spuler 1957 Bertold Spuler, İran Moğolları, Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, çev. Cemal Köprülü, Ankara.
Thackston 1998 W. M. Thackston, Rashiduddin Fazlullah's Jami?u't-tawarikh,Compendium of Chronicles, Cambridge.