1912 Seçimlerinde Musevi Cemaati’nden İttihatçı Mebus Adayı Salih b. Gürci ve Seçim Beyannâmesi,

Jön Türk Devrimi’nden sadece birkaç yıl sonra İmparatorluk yönetimi üzerindeki nüfuzlarını giderek arttıran İttihat ve Terakki Kadrosu, sorunlar karşısında bunaldıkça otoriter bir yönetim anlayışına yönelmeyi tercih etmişlerdir. Bu otoriter tutum ve yönetim anlayışı, 1911’de İttihatçılara karşı ciddi bir muhalefetin gelişmesine neden olacaktır. İttihat ve Terakki yönetimine karşı gelişen siyasal hareket Hürriyet ve İtilaf Fırkası adı altında teşkilatlanmıştır. Fırka henüz yeni kurulmuşken, İstanbul mebusluğu için yapılan ara seçimde, bir oy farkla bile olsa, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın adayı kazanmıştır. Bu durum muhalefet gurubunda büyük bir sevinç yaratırken, iktidar gurubu bu sonucu, iktidardan uzaklaşmanın ilk işareti olarak değerlendirmiştir. Bu nedenle İttihat ve Terakki Cemiyeti (İ.T.C.), kabine ve meclis-i mebusan nezdinde bir takım girişimlerde bulundu. Bu çerçevede, özellikle Kanun-ı Esasi’nin 35. maddesinin değiştirilmesi üzerinden bir sonuca ulaşmayı ve ülkeyi seçime sürüklemeyi hedeflediler. Sonuçta İ.T.C. bu girişiminde bir şekilde başarılı oldu ve ülke, uzun yıllar meşruiyet sorunları tartışılacak bir seçim ortamına girdi. 1912 seçimleri Devletin iç ve dış siyasal sorunlarına ilişkin tartışmaların yanı sıra, devlet kurumlarının ıslahı ve yeniden yapılanmasına ilişkin tartışmaları da beraberinde getirdi. Bu nedenle kimi mebus adayları bu tartışmalarda, siyasal konumlarına göre yer aldılar. Hakkında Paris’te münteşir gazete yayıncılığı ve Osmanlı Telgraf Ajansı kurucu müdürlüğü dışında bilgi bulunmayan Salih B. Gürci de Bağdat mebusluğu adaylığı vesilesiyle yayınladığı seçim beyannâmesiyle, Devlet’in yeniden yapılanması ve ıslahı konusunda görüş ve düşüncelerini açıklama zemini bulmuştur. Bu çalışmada, Musevi milletinden bir mebus adayının portresi ile seçim beyannâmesinde ele aldığı konular, Başbakanlık Osmanlı Arşivleri ile Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivleri’nde bulunan bazı belgeler ışığında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

A Unionist Deputy Candidate from Jewish community in 1912 elections: Salih B. Gürci and his election proclamation

Only a few years later from the Young Turk Revolution, the Staff of Union and Progress increased the influence gradually on the Empire administration. When the Staff of Union and Progress faced with problems, they preferred an authoritarian management style. This authoritarian attitude and management concept led to the development of a serious opposition against the Unionists in 1911. The political movement developed against the administration of the Union and Progress has organized under the name of Liberty and Entente Party. Although the party was founded yet, the candidate of the Liberty and Entente Party won the election even a margin of one vote in the by-election done for the Istanbul deputy. This situation created a rejoicing in the opposition group. The result of this election was evaluated by ruling group as the first signs of removal from power. Therefore, the Community of Union and Progress made several attempts in the sight of the Cabinet and the Ottoman Parliament. In this framework, they aimed to the reach a conclusion especially via the change of 35th item of Constitution and to the attraction into the general election of country. Eventually, the Community of Union and Progress was successful in this attempt and the country entered an election atmosphere. The loyalty problems of this election have been discussed for many years. The 1912 general election caused the discussions concerning both the political problems at home and abroad of the Government and the improvement and the restructuring of Government Agencies. Therefore, some deputy candidates took place according to their political positions in these discussions. Salih B. Gourdji, about whom there is not any information except his newspaper broadcasting in Paris and his founder manager of the Ottoman Telegraph Agency, candidated for the Baghdad deputy in this election. In election declaration published with the cause of his candidate, Salih B. Gourdji explained his opinions and ideas about the improvement and the restructuring of Government. In this study, the portrait of a deputy candidate from the Jewish nation and the subjects in his election declaration will be evaluated in the light of some documents located in the Prime Ministry’s Ottoman Archieves and the Archieves of the French Foreign Ministry.

PDF

___

a. Arşiv Belgeleri
1- Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (B.O.A.)
B.O.A. DH. SAİD, Defter No: 125, s.293.
B.O.A. M.V. Dos. No: 130, Göm. No: 73/1-2, 1327-B.25.
B.O.A. M.V. Dos. No: 137, Göm. No: 103, 1328. s.27.
B.O.A. M.V. Dos. No: 147, Göm. No: 1,1328, Z-4.
B.O.A. HR. SYS. Dos. No: 2267, Göm. No: 28, 1916.7.4.
B.O.A. HR. SYS. Dos. No: 2267, Göm. No: 47, 1917.1.20.
2- Les Archives du Ministère des Affaires Etrangères(Paris) (M.A.E.)
M.A.E., “Fransa’nın Bağdat Konsolosu’ndan Dışişleri Bakanına Seçimlerin Geleceğine İlişkin Rapor”, Turquie, Nouvelle Série[N.S],V.9, Nr.29, s.23(22-24).
M.A.E. “Bağdat Mebusluğuna Namzedliğini Vâz Eden Osmanlı Ajansı Müdürü Salih Gürci Bey’in Müntehiblerine Beyannâmesi”, Turquie, Nouvelle Série[N.S], V.9, Nr.29, s.41-34 (14 sf.).
M.A.E. “Version Française du Manifeste Électoral Adressé Aux Electeurs de la Circonscription de Bagdad Par Salih B. Gourdji”, Turquie, Nouvelle Série[N.S], V.9, Nr.29, s.25-32 (15 sf.).
b. Gazeteler ve Yayınlanmış Belgeler
Le Figaro, 20 Avril 1909, s.2.
Le Temps, 21 Avril 1909, s.1.
Libération, 07 Octobre 1996, s.1.
The Milwaukee Sentinel, 22 September 1918, s.24.
The Daily News, 25 September 1918, s.2.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (M.M.Z.C.), TBMM Basımevi, Ankara-1991 Devre: 1, İçtima Senesi: 3, İnikat: 85, s.525-529
c. Kitaplar
Adler 2011
Ahmad 1999
Laure Adler, Françoise, Editions: Grasset & Fasquelle, Paris.
Feroz Ahmad, İttihat ve Terakki Partisi, 1908-1914, Çev. Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, İstanbu1. Birinci 1990
Ali Birinci, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Dergâh Yayınları, İstanbul. Demir 2007
Fevzi Demir, Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, İmge Yayınları, Ankara. Giroud 2006
Françoise Giroud, Alma Mahler veya Sevilme Sanatı, Çev. Ayşe Öktem, Pan Yayıncılık, İstanbul.
Kili ve Gözübüyük 1985 Suna Kili, A. Şeref Gözübüyük, Türk Anayasa Metinleri, Sened-i İttifak’tan Günümüze, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
Lewis 1988
Özdemir 2008
Şimşir 1981
Topuz 1996
Tunaya 1988
Turfan 2003
Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, T.T.K. Yayınları, Ankara.
Bülent Özdemir, Fişlenen Türkiye, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
Bilal N. Şimşir, Dış Basında Atatürk ve Türk Devrimi, T.T.K. Yayınları, c.I, Ankara.
Hıfzı Topuz, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınları, İstanbul.
Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler, Hürriyet Vakfı Yayınları, c.I, İstanbul.
M. Naim Turfan, Jön Türklerin Yükselişi, Çev. Mehmet Moralı, Alkım Yayınları, İstanbul.
d. Makaleler
Ahmad ve Rustow 1975-1976 Feroz Ahmad, A. Dankwart Rustow, “II. Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, sy. 4-5, ss. 245-284.
Dumont 1988
Paul Dumont, “Un Organe De Propagande Ottoman: La Turquie Nouvelle(1908-1909)”, Mélanges Robert Mantran, Ed. Abdeljelil Temimi, Zaghouan /Tunus, ss. 93-108.
Dumont 2007
Paul Dumont, “La Présence Culturelle Française Dans l’Empire Ottoman À l’ Âge De La Compétiton Coloniale En Europe(1870- 1914)”, Frankofoni, sy.19, ss. 35-62.
Koloğlu 1995
Orhan Koloğlu, “Osmanlı Telgraf Ajansı’nın Kurucusu Salih Gürcü”, Tarih ve Toplum, C. 23 / sy. 134, ss. 69-73. Türkdoğan 1987
Orhan Türkdoğan, “Hüseyin Tosun: Bir İhtilâlcinin Profili”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, c. 14, sy. 46, ss. 69-83.