ÇOKAN VALİHANOV’UN MANÇU İŞGALİ ALTINDAKİ ALTI UYGUR VİLAYETİ’NİN İDARİ YAPISI ÜZERİNE BAZI MÜŞAHEDELERİ

Meşhur Kazak ilim adamı Çokan Çingizoviç Valihanov (1835-1865) 1858 yılındaRus hükümeti tarafından Mançu işgali altındaki Doğu Türkistan’a gönderilmiştir.Bu seyahati esnasında Uygur şehirleri ve Uygurlarla ilgili olarak tarih ve etnografyamalzemeleri üzerinde çalışmalar yapmıştır. Onun çalışmaları ölümünden sonrayayınlanmıştır. Günümüzde Kazak tarihçiliğinin önde gelen şahsiyetlerinden biriolarak bilinen Çokan Valihanov’un çalışmaları bu alanda yapılan ciddi akademikaraştırmaların başvuru kaynağı haline gelmiştir. Altı Uygur vilayetinin (Yarkend,Hotan, Kaşgar, Aksu, Yenihisar ve Turfan) idari yapısıyla ilgili olarak kaleme aldığıçalışması da bu cihettendir. Çağdaş tarih araştırmalarında Mançu hâkimiyeti altındakiUygurlarla ilgili olarak daha çok siyasi konulara odaklanılmıştır. Valihanov Çingİmparatorluğu’nun Doğu Türkistan’da nasıl bir idari yapı kurduğunu ve unvanlarıdetaylı bir şekilde açıklayarak önemli bilgiler vermiştir. Ayrıca Doğu Türkistan’dabaskı altında defalarca ayaklanan Uygurları hâkimiyet altında tutmak için Mançulartarafından alınan idari, iktisadi ve askeri tedbirlerden bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Türkistan, Çing İmparatorluğu, Çokan Valihanov, İdari Yapı, Mançu

SOME CONSIDERATIONS BY CHOKAN VALIHANOV ON ADMINISTRATIVE STRUCTURE OF THE SIX UIGHUR PROVINCE DURING THE MANCHU OCCUPATION

The famous Kazakh scholar Chokan Chingizovich Valihanov (1835-1865) wassent to the Eastern Turkestan in 1858 by Russian government, which was under Manchuoccupation. During his expedition, he studied many historical and ethnographicalmaterials about Uighur cities and Uighurs. His studies were published after his death.Today Chokan Valihanov is regarded one of the most prominent person of Kazakhhistoriography and his studies have become the most valuable source of academicwork in this field. His study regarding to the administrative structure of six Uighurprovince (Yarkend, Khotan, Kashgar, Aksu, Yenihisar and Turpan) is in this aspect.In modern history studies about the Uighurs under Manchu domination are beingfocused on political issues. Valihanov provides important knowledge regarding tothe administrative structure of the six Uighur province, explaining how the QingEmpire established both the administrative structure in Eastern Turkestan and titlesin detail. In addition, the administrative, financial and military measures taken byManchu to keep the Uighurs under control who repeatedly revolted in the EasternTurkestan have also been mentioned.

Keywords:

Eastern Turkestan, Qing Empire, Chokan Valihanov, Administrative Structure, Manchu,

PDF

___

Eberhard, Wolfram Eberhard, Çin Tarihi, TTK Yay., Ankara 1995.
Ercilasun, Konuralp, Tarihin Derinliklerinden 19. Yüzyıla Kâşgar, TTK Yay., Ankara 2013.
Hayit, Baymirza, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, TTK Yay., Ankara 20043.
Kitayskie Dokumentı i Materialı po İstorii Vostoçnogo Turkestana, Sredney Azii i Kazahstana XIV-XIX vv., “Gılım”, Almatı 1994.
Koç, Dinçer, Rus Elçilik Raporlarına Göre Hokand Hanlığı (XIX. Yüzyılın İlk Yarısı), İdeal Kültür Yay., İstanbul 2015.
Kropotkin, A. N., Kaşgariya. İstoriko-Geografiçeskiy Oçerk Stranı, eya Voennıya Silı, Promışlennost i Torgovlya, İzdanie İmperatorskago Russkago Geografiçeskago Obşçestva, St.-Peterburg 1879.
Kurban, İklil, Doğu Türkistan İçin Savaş, TTK Yay., Ankara 1995.
Kutlukov, M., “Vzaimootnoşeniya Tsinskogo Kitaya s Kokandskim Hanstvom”, Kitay i Sosedi v Novoe i Noveyşee Vremya, İzd. “Nauka” Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı, Moskva 1982, s. 203-217.
Sheng, Li, Sinciang Uygur Tarihi, Kaynak Yay., İstanbul 2013.
Uygur, Feyzullah, Doğu Türkistan Tarihi (1864-1884), İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2015.
Valihanov, Ç. Ç., Soçineniya Çokan Çingizoviça Valihanova, Zapiski İmperatorskago Russkago Geografiçeskago Obşçestva po Otdeleniyu Etnografii, T. XXIX, S.-Peterburg 1904.
____________, Sobranie Soçineniy v Pyati Tomah, T. I-IV, Glavnaya Redaktsiya Kazahskoy Sovetskoy Entsiklopedii, Alma-Ata 1984-1985.
Yorulmaz, Osman, Başlangıcından Hanlığın Feshine Kadar Kazak Türkleri ile Çarlık Rusyası Arasındaki Siyasi İlişkiler, TTK Yay., Ankara 2013.