PATRONA İSYÂNI KRONİK YAZARLARINDAN ‘ABDÎ VE DESTÂRÎ SÂLİH’İN KİMLİKLERİNE IŞIK TUTAN İKİ ÖNEMLİ BELGE

Özet1730 Patrona İsyanı’nın bilinmeyen yönlerinin çözümünde kısa kronikler Arşiv belgelerine eşdeğer bir öneme sâhiptir. Bunların bilinen en eski iki örneği, ‘Abdî Târîhi ve Destârî Sâlih Târihi adlarıyla tanınan iki monografiden ibârettir. Şu kadar var ki, neşirlerinin üzerinden çok uzun bir zaman geçmiş olmasına rağmen her iki eserin de yazarlarının bugüne kadar kim oldukları tespit edilememiştir. Bu makalede Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nde tespit ettiğimiz, ‘Abdî ve Destârî Sâlih’in kalemlerinden çıkmış iki önemli belgeye dayanılarak, her iki müverrihin bilinmeyen tarihî kimlikleri ve biyografileri aydınlatılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Patrona Halil, Abdî, Destârî Sâlih, isyan, kısa kronikler

TWO IMPORTANTES DOCUMENTS THAT SHED LIGHT ON THE IDENTITIES OF ABDİ AND DESTARİ SALİH, THE AUTHORS OF CHRONICLES OF REBELLION OF PATRONA

PDF

___

Arşiv Belgeleri ve Birincil Kaynaklar:
TSMA, nr.: E.364/39.
TSMA, nr.: E.1143/25.
VGMA, Defter, nr.: 735/25, s. 53.
‘Abdülbâkî ‘Abdî Efendi. ʿAbdī Tārīḫi: Tārīḫ-i Sulṭān Maḥmūd Ḫān ibn Sulṭān Muṣṭafā Ḫān, Süleymâniye Ktp. Es‘ad Efendi, nr.: 2153.
‘Abdülbâkî ‘Abdî Efendi. ʿAbdī Tārīḫi: Tārīḫ-i Sulṭān Maḥmūd Ḫān ibn Sulṭān Muṣṭafā Ḫān, Millet Ktp. Ali Emîrî, Tarih, nr.: 409.
Aydıner, M. Vak‘anüvis Subhî Mehmed Efendi: Subhî Tarihi (1730-1744), İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
Baykal, B. S. Destârî Sâlih Tarihi: Patrona Halil Ayaklanması Hakkında Bir Kaynak, AÜ DTCF Yayınları, Ankara 1962.
Bursalı Mehmed Tâhir Efendi. ʿOs̱mānlı Müʾellifleri, III, Matba‘a’-i ‘Âmire, İstanbul 1342.
Hıfzî Mehmed Ağa. Rūz-nāme, TSMK, Revan, nr.: 1977/3, vr. 37b-68b.
Hıfzî Mehmed Ağa-Selâhaddîn Salâhî Efendi. Rūz-nāme, İÜ Ktp. TY, nr. 2518, vr. 2b-198b.
Köprülü-zâde Hâfız Ahmed Paşa. Rūz-nāme, Diyarbakır Ziya Gökâlp Yazma Eserler Ktp. nr. 479/1.
Küçük Çelebi-zâde İsmâil ‘Âsım. Tārīḫçeʾ-i ʿĀṣım, Belgrade Svetozar Marković Library, T Pco., nr.: 327/7, vr. 75b-85b.
Mehmed Süreyyâ, Sicill-i ʿOs̱mānī, III, Matba‘a’-i ‘Âmire, İstanbul 1311.
Müstakîm-zâde Süleymân Sa‘deddîn, Devḥatü’l-Meşāyıḫ, tıpkıbasım, nşr.: Ziya Kazıcı, İstanbul 1978.
Selâhaddîn Salâhî Efendi. Destārī Ṣāliḥ Tārīḫi: Vaḳʿaʾ-i ʿİbret-nümā, Millet Ktp. Ali Emîrî, Tarih, nr.: 451.
Selâhaddîn Salâhî Efendi. Destārī Ṣāliḥ Tārīḫi: Vaḳʿaʾ-i ʿİbret-nümā, Süleymâniye Ktp. Reşîd Efendi, nr.: 621.
Selâhaddîn Salâhî Efendi. Destārī Ṣāliḥ Tārīḫi: Vaḳʿaʾ-i ʿİbret-nümā, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Ktp. Şevket Rado, nr.: 231.
Subhî Mehmed Efendi. Tārīḫ-i Ṣubḥī, Dârü’t-Tıba‘atü’l-‘Âmire, İstanbul 1198.
Şem‘dânî-zâde Fındıklı’lı Süleyman Efendi, Mürʾī’t-Tevārīḫ, Bayezid Devlet Ktp., nr.: 5144.
Şem‘dânî-zâde Süleyman Efendi, Şem‘dânî-zâde Süleyman Efendi Tarihi (Mürʾī’t-Tevārīḫ), I, nşr.: Münir Aktepe, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1976.
Unat, F. R. 1730 Patrona İhtilâli Hakkında Bir Eser: Abdi Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 1943.
Makaleler ve Araştırmalar:
Altuntaş, Z. “Kevâkibîzâdeler: Osmanlılarda Bir Ulema Ailesi”, Bilim Sanat Vakfı XIX. Öğrenci Sempozyumu Bildirileri, İstanbul (8-9 Şubat 2008), s. 92-112.
İpşirli, M. “Paşmakçızâde Abdullah Efendi”, DİA, XXXIV, s. 185.
Sarıcaoğlu, F. “Rûznâme”, DİA, XXXV, s. 278-281.
Yılmaz, H. “1730 Patrona İsyânı ile İlgili Kısa Kroniklerden Rūz-nāme Yazarı ‘Ahmed’ Kimdir?”, SKAD/JSCS, II, Sakarya 2015, s. 103-126.
Yılmaz, H. “Patrona Vak‘ası Hakkında Yazılmış Kısa Kronikler ve Devrin Vak‘anüvisi Küçük Çelebi-zâde ‘Âsım’ın ‘Tārīḫçe’si”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, XXI/85 (Mayıs-Haziran-Temmuz 2018), s. 178-216.