Osmanlıda alfabe tartışmaları ve Latin alfabesinin kabulü sürecinde Mustafa Kemal’in çıktığı yurt gezileri: Tekirdağ örneği

Türkiye’de dil ve alfabe tartışmaları sadece Cumhuriyet döneminde yapılmamış, daha Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinden itibaren üzerinde tartışılan başlıca konulardan birisi olmuştur. Tartışmaların boyutu bazen zamanını aşmış ve konu hakkında radikal değişiklikler önerilmiştir. Bu önerilerden en belirgin olanı Enver yazısı olarak da bilinen “Ordu Elifbası”, “Hatt-ı Cedit” gibi isimlerle anılan yazıdır. Cumhuriyetle birlikte tartışmalar artık mücessem hale gelmiş ve neticede en önemli inkılâplardan biri olan Harf İnkılâbı gerçekleşmiştir. İnkılâp gerçekleşmeden önce belirli bir süreçte hazırlık yapılmış, kamuoyu, halk ve tüm çevreler bu inkılâbın gerekliliği konusunda ikna edilmiştir. Bu çerçevede alfabe değişikliği konusunda Sarayburnu’nda yapılan ilk açıklamalardan sonra yurt gezilerine çıkan Mustafa Kemal Paşa yeni alfabeyi tanıtmış ve halkın konuya ilgi duymasını sağlamıştır. O, bu amaca yönelik gezilerinden ilkini Tekirdağ’a yapmıştır. Tekirdağ’da validen belediye başkanına kadar herkesi adeta sınava tabi tutan Atatürk, Türkiye’nin batıya açılan şehirlerinden olan Tekirdağ’a bu yönüyle büyük önem atfetmiştir. Bu gezide halk yeni alfabeye büyük ilgi göstermiş ve bu durumdan Mustafa Kemal oldukça mutlu olmuştur. Gezi her ne kadar kısa olsa da orada yaşananlar Türkiye yakın tarihinde iz bırakacak niteliktedir

Anahtar Kelimeler:

Harf Devrimi, Atatürk’ün yurt gezileri, alfabe, Tekirdağ

Discussions on Alphabet in the Ottoman and Nationwide Tours That Mustafa Kemal Went on During the Adoption of Latin Alphabet: Instance of Tekirdag

Discussions on language and alphabet were not only made in the Republic period, but also brought to agenda with the last period of Ottoman Empire. Sometimes, these discussions were ahead of their time and some radical changes had been suggested. The most distinct one of these writings was the writing called as “Ordu Elifbası” or “Hatt-ı Cedit”, which is also known as Enver writing. These discussions became tangible with the proclamation of the republic and one of the most important revolutions became reality through the alphabet reform. Before the reform was realized, some preparations were done for a while; then, public and all the concerning environments were persuaded about the necessity of the reform. In this context, going on nationwide tours after the first statements made in Sarayburnu about the alphabet change, Mustafa Kemal Pasha introduced the new alphabet and aroused public’s interest about that. The first of these tours was made to Tekirdag. Subjecting the people there, from governor to mayor, to kind of examination, Ataturk attached great importance to Tekirdag, one of the westward cities of Turkey. People showed great interest to new alphabet and Mustafa Kemal was very happy about that. Even if the tour was short, the experiences are such as to leave important traces in the recent history of Turkey

Keywords:

Letter revolution, Ataturk's nationwide tours and trips, alphabet and,

PDF

___

ADIVAR, Halide Edib; Türkün Ateşle İmtihanı, İstanbul 1962.
Akşam, 24 Mart 1926.
ALTUN, Mustafa; “Alfabe Değişiminin Tarihsel Gelişimi Üzerine Bir Değerlendirme”, Cumhuriyetimizin 81. Yılına Armağan, (Editör: Enis Şahin), Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü, Adapazarı, Aralık 2004.
ASIM, Necib; “Elifba Meselesi”, İkdam, 21 Kânunusani 1917, No:7164.
Askerî Yönüyle Atatürk, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Ankara 1981.
ATAY, Falih Rıfkı; Çankaya, İstanbul 1984.
AVCI, Cemal; III. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Yapısı ve Faaliyetleri (1927-1931), Ankara 2000.
AVNİ (Başman), “Lâtin Harfleri Meselesi”, Hayat, C.1, nr.5, 30 Kanun-i evvel 1926, s. s. 83-85.
B.C.A, 51/2.7.10, 18/9/1928.
BANOĞLU, Niyazi Ahmet; (Yay. Haz.) Atatürk’ün İstanbul’daki Hayatı I, İstanbul 1973.
BANOĞLU, Niyazi Ahmet; “Taksim Cumhuriyet Abidesinin Tarihçesi” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Kasım 1992, Cilt: IX, Sayı 25, s.109-125.
“Başvekhalete”, Türk Dili, Nisan 1977, Cilt XXXV, Sayı 307, s. 309-310.
BELEN, Fahri; Atatürk’ün Askerî Kişiliği, 1963, s.1,56; Mehmet Önder, Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ankara 1975.
Cumhuriyet, 12 Mart 1926
Cumhuriyet, 19 Ağustos 1928.
Cumhuriyet, 22 Ağustos 1928.
Cumhuriyet, 24 Ağustos 1928.
Cumhuriyet, 29 Eylül 1928.
ÇAĞLAR, Behçet Kemal; “Atatürk’ten Türk Harf Devrimi Hakkında Konuşma (İstanbul’da Sarayburnu Parkındaki Gazinoda)”, Türk Dili, Kasım 1968, Cilt XIX, Sayı, 206, s. 86-87
ÇELİK, Adem; Harf İnkılabına Giden Süreç (1923-1928), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.
ÇELİK, Bilgin; İttihatçılar ve Arnavutlar, Büke Kitapları, İstanbul 2004.
ÇEVİK, Hikmet; Tekirdağ Tarihi Araştırmaları, Ahmet Sait Basımevi, İstanbul 1949.
DEMİRCAN, Ömer- Erözden, Aybars; “Yazı Devrimi Kaynakçası”, Dilbilim Araştırmaları, 1992, s.117-134
Elifba Komisyonu, Elifba Raporu, Ankara 1928.
EMİN, Mehmet; “Harf İnkılâbı Maarif Seferberliğidir”, Hayat Mecmuası, nr. 90, 16 Ağustos 1928.
EMRE, Ahmet Cevat; İki Neslin Tarihi: Mustafa Kemal Neler Yaptı, İstanbul 1960.
ERCİLASUN, Ahmet B.; Örneklerle Bugünkü Türk Alfabesi, Ankara 1993.
ERİŞİRGİL, Mehmet Emin; “Bir Tarih, Bir Teklif”, Türk Dili, l952, Cilt: I, Sayı 4, Ocak 1952, s. 214-223.
“Gazi Hazretleri Tekirdağ’ından Avdet Buyurdular”, Cumhuriyet, 24 Ağustos 1928, s.1.
“Gazi Hazretlerinin İhtisasları”, Cumhuriyet, 24 Ağustos 1928; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Ankara 1997.
GÖKALP, Ziya; “Osmanlı İmlasının Tarihi 1”, Genç Kalemler, Cilt II, Nu: 10 (1Teşrinievvel 1327 Cumartesi), s. 161-165.
GÖKALP, Ziya; “Osmanlı İmlasının Tarihi 2”, Genç Kalemler, Cilt II, Nr. 11 ( 23Teşrinievvel 1327), s. 178-180.
Hâkimiyet-i Milliye, 1 Temmuz 1928.
Halk Dershanelerine Mahsus Türk Alfabesi, Ahmet İhsan Matbaası, 1928.
İNAN, Afet; “Ellinci Yılında Türk Harf Devrim (1928)”, Harf Devriminin 50. Yılı Sempozyumu, TTK, Ankara 1991, s. 78-83.
İstanbul Araştırma Merkezi Eğitim ve Öğretim Araştırma Grubu, “Türkçe Kanunu Teklifi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, İstanbul 1985.
İstanbul Araştırma Merkezi Eğitim ve Öğretim Araştırma Merkezi, “Bazı Örnekleriyle İngiltere Kamuoyunda Türk Harf İnkılâbı”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, İstanbul 1985.
KANSU, Mazhar Müfit; Erzurum'dan ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, Cilt I, Ankara 1966.
KOCATÜRK, Utkan; Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2007.
Kültür ve Eğitim Araştırma Gurubu, “Türk Yazısının Uygulanması Milletten Gaziye, Gaziden Millete”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, İstanbul 1985, s.44- 59.
LEVEND, Agâh Sırrı; Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TTK, Ankara 1960.
MERDİVENCİ, Ahmet; Türk Yazı Devrimi ve Yurt Dışındaki Türklere Yansıması, Hilal Matbaacılık, İstanbul 1980.
Milliyet 11.Ağustos 1928
Milliyet, 12 Mart 1926
Milliyet, 24.Ağustos 1928.
Nutuk, Cilt: III (Vesikalar), Ankara 1969.
ORTAYLI, İlber; “Türk Harf Devriminin Dış Ülkelerdeki Etkileri Üzerine” Harf Devriminin 50. Yılı, TTK, Ankara 1991.
OY, Aydın; Tekirdağ’da Atatürk -Anılar Belgeler, Fotoğraflar-, İstanbul 1965.
ÖZTÜRK, Cemil; Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, TTK, Ankara 1996.
SADOĞLU, Hüseyin; Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul 2003.
SAFA, Peyami; “Atatürk’ün Bir Kadına Mektupları”, Milliyet, 21 Kasım 1954-6 Aralık 1954.(Yazı Dizisi)
SARISAMAN, Sadık; “Taşrada Harf İnkılâbını Uygulanışı-Afyonkarahisar Örneği”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 3, Aralık 2006.
Sempozyumu, TTK, Ankara 1991, s. 103-108.
ŞAPOLYO, Enver Behnan; Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi, İstanbul 1958.
ŞİMŞİR, Bilal N.; Türk Yazı Devrimi, TTK, Ankara 1992.
TBMM Zabıt Ceridesi, III. Devre, II. İctima Senesi, 1 Teşrinisani 1928, C.5.
TBMM. Zabıt Ceridesi, II. Devre, I. İçtima Senesi, Cilt:1, 26.8.1339, s. 295.
TBMM. Zabıt Ceridesi, II. Devre, I. İçtima Senesi, Cilt:5.
Talim Terbiye Kurul Kararları, Karar No: 55, Karar Tarihi: 25.08.1928.
Talim Terbiye Kurul Kararları, Karar No: 92, Karar Tarihi: 29.11.1928.
TAN, Nail; “Harf İnkılâbının 71. Yıl Dönümü Dolayısıyla bir Fotoğrafın Yarattığı Karmaşaya Çözüm”, Türk Dili, Kasım 1999, Sayı 575, s. 947-956. Tanin, 6 Mart 1924.
TANSEL, Fevziye Abdullah; “Arap Harflerinin Islahı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri (1862-1884)”, Belleten, Cilt: XVIII, Sayı 66, Nisan 1953, s. 223-249.
TEKİN, Talat; Tarih Boyunca Türkçenin Yazısı, Ankara 1997.
TOKER, Mustafa; “İsmail Gaspıralı ve “Dilde Birlik” Fikri Üzerine”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2004, Sayı16, s. 31-45.
TUNCA, Elif Asude; “Türk Harf Devriminin Halka Tanıtımı Çalışmaları”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, Aralık 2006, s. 111-122.
TÜRÜDÜ, Hasan; “ Harf Devriminden 50 yıl evvel Lâtin harflerinin resmi bir haberleşmede kullanılışına dair belge”, Hayat Tarih Mecmuası, l974, Sayı. 2, s.82-83. Ulus, 9 Ağustos 1953.
ULUSU, M. Kemal; Atatürk’ün Yanı Başında -Çankaya Köşkü Kütüphanecisi Nuri Ulusu’nun Hatıraları-, Doğan Kitap, İstanbul 2008.
ÜLKEN, Hilmi Ziya; “Prof. Dr. Ali Turan’ın (Hüseyinzade) 1926’da Bakü’de Toplanan I.Türkoloji Kongresi’nde Aldığı Notlar” , X.Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler, TDK, Ankara 1964.
ÜNAYDIN, Ruşen Eşref “Tekirdağ’ında Gazi”, Milliyet, 27 Ağustos 1928.Vakit, 10 Eylül 1928.
YORULMAZ, Hüseyin; Tazimattan Cumhuriyete Alfabe Tartışmaları, (Hazırlayan), İstanbul 1995.