MODERN MISIR’DA NUBAR PAŞA’NIN KARMA MAHKEMELER PROJESI VE LE BOSPHORE ÉGYPTIEN MESELESINDE DIPLOMATIK GIRIŞIMLERI

XIX. yüzyılda âsi Mehmet Ali Paşa (1769-1849), Mısır’da metbû devletine isyan etmesiyle Mısır’ın bambaşka bir sürece girmesine neden olmuştur. Çeşitli sebeplerden kaynaklanan ve yaklaşık on yıl süren (1831-1840) bu isyan beraberinde Osmanlıdan ciddi bir kopuş sürecini başlatmıştır. Bu kopuş, Mısır’da yaşayan Avrupaî egitim almış Gayr-i Müslimlerin devlet yönetiminde kritik noktalara getirilmesiyle ve yapılan birtakım reformlarla hızlanmıştır. Bu sancılı süreçte kilit rol oynayanlardan en meşhur isim Nubar Paşa (1825-1899) olacaktır.Nubar Paşa, Karabag’dan Izmir’e göç eden Ermeni kökenli varlıklı bir aileye mensuptur. Toulouse ve Belçika’da egitim görmüş Paris’te uzun zaman ikamet etmiş ve bu dönemde Batı toplumunu yakından tanımıştır. Parlak bir zekâya sahip Nubar Paşa kariyerine, Mısır’da ticaret ve hariciye nazırlıgı yapan dayısının aracılıgıyla (1842) Mehmet Ali Paşa’nın kâtibi olarak başlamıştır. Mehmet Ali Paşa’nın oglu Ibrahim Paşa (1789-1848)’nın da tercüman/sekreterligini yapmıştır. Nubar Paşa Said Paşa (1822-1863) ve Ismail Paşa (1830-1895) döneminde Mısır’ın iç ve dış politikasında rol oynamıştır. Çeşitli alanda müşavirlik, bakanlıklar ve başbakanlık yapmıştır. Süveyş Kanalı yapımı sırasında Türk ve Fransız temsilcilerle yapılan görüşmelere katılmıştır. III. Napolyon (1808-1870-3)’a Süveyş Kanalı ile ilgili şirketin haklarını kabul ettirerek başarılı bir pazarlıkla (1864) diplomatik maharetini göstermiştir. Fakat Nubar Paşa’nın dışişleri bakanlıgı ve başbakanlık yaptıgı dönemde Bâb-ı Âli’den kopmayı idée fixe haline getirdigi siyasî icraatlarında görülmektedir.Bu çalışmada, Mısır’da kurulacak yeni karma mahkemeleri nizamnamesinin gerçekleşmesinde Fransız yetkilerle yaptıgı görüşmeler ve Le Bosphore égyptien adlı gazetenin kapatılmasıyla meydana gelen diplomatik krizdeki rolü, Fransız Dışişleri Bakanlıgı’nın yayınladıgı diplomatik arşiv belgelerinden, Fransız resmî/gayrı resmî gazetelerinden ve dönemin araştırma eserlerinden faydalanılarak degerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

NUBAR PASHA’S PROJECT OF MIXED COURTS IN MODERN EGYPT AND DIPLOMATIC INITIATIVE IN LE BOSPHORE ÉGYPTIEN ISSUE

In the 19th century, the rebellious Mehmet Ali Pasha caused Egypt to enter a completely different process with the rebellion of the state (metbu) in Egypt. This rebellion, which lasted for a decade and caused by various reasons, started a serious break. This break has accelerated by bringing some non-Muslim living in Egypt to the critical points of state administration and by a number of reforms. Nubar Pasha will be the most famous name in this painful process. Nubar Pasha (1825-1899) belongs to a wealthy family of Armenian origin who migrated from Karabakh to Izmir. He had education in Toulouse and Belgium, he lived for a long time in Paris and became acquainted with Western society during this period. Nubar Pasha who has a brilliant intelligence, began his career as the clerk of Mehmet Ali Pasha, via his uncle (1842) who served as the minister for trade and foreign affairs in Egypt. He was also the interpreter / secretary of Ali Pasha’s son Ibrahim Pasha. Nubar Pasha had played a role in Egypt's domestic and foreign policy during the period of Said Pasha (1822-1863) and Ismail Pasha (1830-1895). He worked as a consultant, ministries and prime minister in various fields. He participated in the negotiations with Turkish and French representatives during the construction of the Suez Canal. He demonstrated his diplomatic dexterity in a successful negotiation (1864) by adopting the rights of the company concerning the Suez Canal to III. Napoleon. But during the period when Nubar Pasha was foreign minister and prime minister, it is seen that he made the rupture of the Bâb-ı Âli as “idée fixe”.In this study, the interviews with French authorities in the realization of the law of new mixed courts to be established in Egypt and the role of the diplomatic crisis with the closure of the newspaper Le Bosphore égyptien are intended to be evaluated by using the diplomatic archival documents issued by the French Ministry of Foreign Affairs, French official / non-official newspapers and research works of the period.

PDF

___

Osmanlı Belgelerinde Mısır, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlügü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlıgı, Yayın Nu: 120, Istanbul 2012,
Archives diplomatiques Recueil de diplomatie et d'histoire. 1893 Recueil Mensuel International de Diplomatie et d’Histoire, Louis Renault, Tome XLVII, Paris. 1893.
Artem Ohandjanian, Österreich-Armenien (1872-1936), Faksimilesammlung diplomatischer Aktenstücke (Fotokopien), Herausgegeben und eingeleltet von Mag. Dr. Artem Ohandjanian, Ohandjanian’ın şahsi Yayınevi, Viyana 1995.
Ministère des affaires étrangères, Affaire du journal "Le Bosphore égyptien" : Impr. nationale Paris 1885 [46 documents datés du 8 avril au 21 mai 1885].
Ministère des affaires étrangères, Documents diplomatiques (Livres jaunes) Négociations relatives à la réforme judiciaire en Egypte, Imprimerie Nationale, Paris M DCCC LXXV, janvier 1875.
Journal des débats, 12. Août 1872.
Journal des débats, 15 Février 1899.
Journal des débats, 21 Juin 1888.
Journal Officiel de la République Française, Paris, 1872-07-13.
Journal Officiel de la République Française, Paris, 1875-02-09.
Journal officiel de la République française, 9 Février 1975.
Le Petit Français Illustré, 4 Septembre 1897.
L'Impartial, 28 Nisan 1885.
L'Isthme de Suez, 1864/01/15.
Mémorial Diplomatique, 30 Décembre 1869.
La Renaissance, politique, littéraire et artistique, 25 Janvier 1930.
Akalın, Durmuş, XIX. Yüzyılın Ikinci Yarısında Mısır Hidivligi’nde Ermeniler, https://www.academia.edu.
Armaoglu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi, Alkım Yayınevi, Istanbul, 2010. Barkouff-Effendi. A propos du voyage de Son Excellence Nubar Pacha à Constantinople, impr. de E. Brière Paris 1872.
Berger, Ch., La vérité sur Olivier Pain, son rôle au Soudan et son assassinat, Pour servir aux enquêtes sur ce grave sujet, Editeur C. Bayle, Paris 1885.
Chevalier de la Teillas, Le Voyage de son Altesse Le Vice-Roi de l’Egypte et La Presse Européenne, Paris 1870.
Dursun, Haluk, Akabe Meselesi, Türkler Osmanlı, Cilt13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 70-77,
Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedidi ve Tanzimat Devirleri (1789- 1886), V. Cilt, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2007.
Gavillot, J.-C.-Aristide, La Juridiction et les tribunaux mixtes. Renouvellement de la période quinquennale, 1893.
Gümüş, Musa, II. Abdülhamid’in Mısır Politikası, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya 2013.
Holynski, Alexandre, Nubar Pacha devant l'histoire, E. Dentu Editeur, Paris 1886.
Halil Inalcık, Devlet-i Aliyye Osmanlı Imparatorlugu Üzerine Araştırmalar-I, Iş Bankası Kültür Yayınları, Istanbul 2015, s. 139-144.
Jorga, Nicolea, Osmanlı Imparatorlugu Tarihi, Yeditepe Yayınları, Istanbul 2005.
Jules Cocheris, Situation internationale de l'Égypte et du Soudan juridique et politique, Université de Paris, Faculté de droit, Thèse pour le doctorat soutenue le 23 avril 1903, impr. de Plon-Nourrit et Cie, Paris 1903.
Note à consulter sur le projet de convention envoyé de Constantinople/Canal maritime de Suez, Paris 1864.
Notovitch, Nicolas L’Europe et L’Egypte, Editeur Paul Ollendorfe, Paris 1898.
Malosse, Louis, Impressions d'Égypte, A. Colin, Paris 1896.
Milner, Alfred, L'Angleterre en Égypte (ouvrage traduit de l'anglais par M. F. Mazuc), E. Plon, Nourrit et Cie, Paris 1898.
Ortaylı, Ilber, Imparatorlugun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, Istanbul 2011.
Özdag, Abdullah, “Sudan’da Mehdilik Hareketi”, TAD, C. 37 / S. 63, 2018, (309-330).
Sacré, Amédée et Louis Outrebon, L'Égypte et Ismaïl Pacha, J. Hetzel, Paris 1865.
Said, Edward, Oryantalizm, Çev. Nezih Uzel, Irfan yayıncılık, Istanbul 1998.
Seyitdanlıoglu, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
Soysal, Ismail, Fransız Ihtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789- 1802), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
Uygur, Fatma, “Süveyş Kanalı Projesinde Istanbul’da Yaşanan Diplomatik Mücadeleler” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 22, Sayı 3, Aralık Ankara 2018, (ss. 699-720).
Volney, François, Voyage en Syrie et En Egypte Pendant Les Années 1783, 1784 et 1785, Tome I. II., Volland Libraire, Paris 1787.
http://www.medias19.org/index.php?id=21358 (Web 10. 1. 2019)