II. Meşrutiyet Dönemi’nde vakıfların yeniden organizasyonuna dair iki eser: İsmail Sıdkı’nın “Hatırat”ı ve Hamadezade Halil Hamdi Paşa’nın layihası

Bu çalışmada II. Meşrutiyet Dönemi’nde vakıfların yeniden organizasyonu düşüncesi çerçevesinde kaleme alınan iki eser değerlendirilmiştir. Bunlardan ilki İsmail Sıdkı’nın “Hatırat”ıdır. Meclis-i İdare-i Evkâf Başkâtibi olan yazar, 20 yıllık bürokratik tecrübesiyle kaleme aldığı eserini Meclis-i Mebusana da sunmuş, vakıfların problemlerini tarihi çerçevesiyle de izah ederek ele almıştır. Bu bağlamda düşüncelerini beyan etmiş yeni düzenin algılarına paralel olarak önerilerini dile getirmiştir. Ele alınan diğer eser Hamadezade Halil Hamdi Paşa’nın layihasıdır. Mısır’da Evkaf Nezâretindeki başarısı ile dikkat çeken Halil Hamdi Paşa Osmanlı Devleti’nde de benzer bir reform hareketine girişmiştir. Vakıflara dair tespitleri ve tanzim ettiği talimatlarla birlikte çözüm noktasında alınacak tedbirleri de ayrıntılı olarak izah eden yazar, vakıf kayıtlarının düzgün tutulması, gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, muamelattaki keyfiliğin yerini kurumsallığın ve uzmanlığın alması gibi başlıklara değinmektedir

Anahtar Kelimeler:

Vakıf, II. Meşrutiyet, İsmail Sıdkı, Hamadezade Halil Hamdi Paşa

Two Works About Reorganization Of The Foundations During The II. Constitutional Era: Ismail Sidki’s Work Called “Hatirat” And Hamadezade Halil Hamdi Pasha’s Layiha

In this study, two works written within the scope of the thought of foundations’ re-organization during the II. Constitutional Era were reviewed. One of them is “Hatirat” by İsmail Sidki. The writer who was the First Secretary of Board of Governors for Pious Foundations, with his 20 years of experience as a bureaucratic, having it also presented to the First Ottoman Assembly of Deputies; approached to the foundations’ problems together with their historical frame. In this sense, he spoke out his suggestions within the parallelism of new order apprehensions along with his ideas. The other work reviewed is Hamadezade Halil Hamdi Pasha’s layiha. Halil Hamdi Pasha, standing out with his success in the Supervision of Pious Foundation in Egypt, has also proceeded a similar reform movement in Ottoman Empire. The writer, having explained the precautions that needed to be taken for resolution as well as his findings about the foundations and the instructions he had arranged; touches upon some headlines such as keeping foundation records decently, making required legal regulatories, institutionalism and expertise replaced for arbtrariness in the procedure

Keywords:

Foundations, The II. Constitutional Era, İsmail Sidki, Hamadezade,

PDF

___

Hamadezade Halil Hamdi Paşa, Evkâf Nazırı Hamadezade Halil Hamdi Paşa Tarafından Evkâf Hakkında Sadarete Takdim Edilen Layiha Suretidir, Selanik Matbaası, İstanbul 1325 (1909).
İsmail Sıdkı, Hatırat, Selanik Matbaası, İstanbul 1324 (1908).
Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul 1996.
Berki, Ali Himmet “İslam’da Vakıf, Sahih ve Gayri Sahih Nevileri II”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII, Ankara 1958-1959.
__________, “Müstağn-En’Anh Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, Sayı 7, İstanbul 1968.
__________, Vakıflar, Cihan Kitaphanesi, Ankara 1940.
__________, “Vakıflarda Şartlara Riayet Meselesi”, Vakıflar Dergisi, Sayı 7, İstanbul 1968.
Berki, Şakir “Türkiye’de İmparatorluk ve Cumhuriyet Devrinde Vakıf Çeşitleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı 9, Ankara 1971.
________, “Vakfın Lüzumu, Faydaları ve Vakıfları Teşvik”, Vakıflar Dergisi, Sayı 5, Ankara 1962.
Cumhuriyetin 50. Yılında Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 1973.
Çataltepe, Sipahi, İslam Türk Medeniyetinde Vakıflar, Türkiye Milli Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul 1991.
Demirel, Ömer, Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü, TTK Yayınları, Ankara 2000.
________, “1788-1808 Tarihlerinde Sivas Şer'iye Sicillerinde Geçen Vakfiyeler”, Vakıflar Dergisi, Sayı 20, Ankara 1988.
________, “Osmanlı Dönemi Sivas Vakıfları’nın İdarî Organizasyonu ve Problemleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, XVII/28, Ankara 1995.
Ergin, Osman Nuri, Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, İstanbul 1936.
Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), XLII, Ankara 2012.
Güneri, Hasan, Türk Medeni Kanunu Açısından Vakıfta Amaç Kavramı ve Amacına Göre Vakıf Türleri, Sevinç Matbaası, Ankara 1976.
Hacısalihoğlu, Neriman Ersoy, “Bulgaristan’da “Müstesna Vakıflar” Sorunu ve 1909 Yılı Komisyon Kararları”, Tarih Dergisi, Sayı 46, 2007, İstanbul 2009.
İbnülemin Mahmut Kemal, Hüseyin Hüsamettin, Evkâf-ı Hümayun Nezâretinin Tarihçe-i Teşkilat ve Nüzzârın Teracüm-i Ahvâli, Evkâf-ı İslamîye Matbaası, İstanbul 1335.
İpşirli, Mehmet “Avarız Vakfı”, TDVİA, IV, İstanbul 1991.
________, “Hikr”, TDVİA, XVIII, İstanbul 1998.
İşeri, Ahmet, “Vakıflar (Medeni Kanun’dan Önceki ve Sonraki Vakıf Nev’ileri ve Hukukî Mahiyetleri)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XXI/1-4, Ankara 1964.
Kahraman, Seyit Ali, Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2006.
Kazıcı, Ziya, Osmanlı Vakıf Medeniyeti, Bilge Yayınevi, İstanbul 2003.
Kozak, İ. Erol, Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak Vakıf, Sakarya Üniv. Yay., Adapazarı 1994.
Köç, Ahmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ümerâ Vakıfları ve Kentsel Gelişim: Mahmud Paşa Vakıfları ve Ankara Örneği, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.
Köprülü, Bülent “Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev’iyetleri ve İcareteynli Vakıflar”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, XVII, İstanbul 1951.
________, “Tarihte Vakıflar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, VIII/3- 4, Ankara 1951.
Köprülü, Fuat; Köprülü, Orhan F., İslam Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Akçağ Yayınları, Ankara 2005. Kuran, Ercüment “Vakıf Müessesesinin Mahiyeti ve Günümüzde Değerlendirilmesi”, I. Vakıf Şurası (3-5 Aralık 1985), Vakıflar Genel Müd. Yayınları, Ankara 1986.
Kurt, İsmail, “Vakıf Müessesesi XV. ve XVI. Asır Vakıfları”, XV. ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, Editör: Abdülkadir Özcan, İslamî İlimler Araştırma Vakfı - Ensar Neşriyat, İstanbul 1997.
MECLİS-İ MEBUSAN ZABIT CERİDESİ (MMZC)
Devre 1, İctima 1, I, İnikad 17, 23 Ocak 1909 (10 Kanunısani 1324).
Devre 1, İctima 1, III, İnikad 37, 3 Mart 1909 (18 Şubat 1324).
Devre 1, İctima 1, II, İnikad 38, 8 Mart 1909 (23 Şubat 1324).
Devre 1, İctima 1, II, İnikad 39, 10 Mart 1909 (25 Şubat 1324).
Devre 1, İctima 1, II, İnikad 41, 15 Mart 1909 (2 Mart 1325).
Devre 1, İctima 1, II, İnikad 41, 15 Mart 1909 (2 Mart 1325).
Devre 1, İctima 1, II, İnikad 42, 17 Mart 1909 (4 Mart 1325).
Devre 1, İctima 1, VI, İnikad 130, 11 Ağustos 1909 (29 Temmuz 1325).
Orbay, Kayhan, “Vakıflar ve Merkez Arasında Gelir Aktarımları ve Savaş Finansmanı”, Vakıflar Dergisi, Sayı 39, Ankara 2013.
Özcan, Tahsin “Osmanlı Vakıf Hukuku Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III/5, İstanbul 2005.
Öztürk, Nazif, “Batılılaşma Döneminde Vakıfların Çözülmesine Yol Açan Uygulamalar”, Vakıflar Dergisi, Sayı 23, Ankara 1994.
________, Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul 1983.
________, “Mukâtaalı Vakıflar”, TDVİA, XXXI, İstanbul 2006.
Nazif Öztürk, “XIX. Asır Osmanlı Yönetiminde Yaşanan Batılılaşma Hareketlerinin Vakıflar Üzerindeki Etkileri”, İslamî Araştırmalar, VIII/1, Ankara 1995.
________, “Vakıfların İdaresi ve Teşkilat Yapısı Üzerine Düşünceler”, I. Vakıf Şurası (3-5 Aralık 1985), Vakıflar Genel Müd. Yayınları, Ankara 1986.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, II-III, İstanbul 1983.
Sıdkı, Gedikler, Tanin Matbaası, İstanbul 1325 (1909).
Şeker, Mehmet, “Vakfiyelerin Tük Kültürü Bakımından Özellikleri”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 8, İzmir 1993.
Tural, Erkan “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Evkâf-ı Hümayun Nezâreti’nde Bürokratik Reform”, Vakıflar Dergisi, Sayı 31, Ankara 2008.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi”, Belleten, Sayı 5, Ankara 1941.
Yüksel, Hasan, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerine Bir Araştırma (1585-1683), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1990.