Osmanlı Döneminde Şehrizorun yönetim merkezleri: Zalim ve Gülanber kaleleri

Osmanlı Devleti’nin yönetimindeki Irak’ın kuzeyinde önemli bir yerleşim birimi olan Şehrizor, İran’a açılan bir kapı olması nedeniyle büyük önem arzetmiştir. Bu nedenle İran sınırında bulunan Zalim ve Gülanber kaleleri eyalet payitahtı olarak değerlendirilmiştir. Zalim kalesinin Osmanlı öncesinde İranlılar tarafından yaptırıldığı bilinmekle birlikte, Gülanber kalesi Osmanlı fethi ile yapılmış veya tekrar tamir edilmiştir. 1554 yılında genelde Nahcıvan seferi özelde ise Şehrizor muharebeleri ile Osmanlı hakimiyetine giren bölgede fetih sonrasında da han, cami, hamam yapılarak Şehrizor’un imarı gerçekleştirilmiştir. Özellikle Sarılu aşiretinin gayretleri ile gerçekleştirilen bu imar faaliyetleri için ihtiyaçlar çoğunlukla Bağdat tarafından karşılanmıştır. 17. yy. başlarında Şah Abbas’ın yıkmış olduğu Gülanber kalesi ve çevresi 1630’da Hüsrev Paşa’nın İran seferi sırasında burçları ve camileri ile birlikte yeniden inşa edilmiştir. Kasr-ı Şirin Antlaşması sonrası İran’la ilişkilerin düzelmesi ile merkez konumunu çoğunlukla Kerkük’e kaptırsa da bölge sınırdaki önemini korumuştur

Anahtar Kelimeler:

Şehrizor, Şehrizol, Zalim, Gülanber, İran

Administrative Centers of The Shahrazur in The Ottoman Period: Zalim and Gulanber Castles

Shahrazur located in the north of Iraq and is an important place as the gateway to Iran. Zalim and Gülanber castles located on the border of Iran were used as the capital of Shahrazur. Zalim castle is known that was built by Iranian. Gulanber castle was built or repaired after the Ottoman conquest. The region entered the Ottoman rule with Shahrazur battles in 1554. After the conquest, khans, mosques and baths were built in here. So, Sharazur was zoning. While these development activities were carried out with mainly the efforts of tribal Sarılu, needs were met mostly by Baghdad. The castle of Gulanber and surrounding area was destroyed in the early 17th century by Shah Abbas. It was rebuilt in conjunction with bushes and mosques during Husrev Pasha’s Persian campaign in 1630. After the Treaty of Qasr-i Shirin improvement of relations with Iran mainly left central location but maintained the importance of the border.

Keywords:

Shahrazur, Shahrazul, Zalim, Gulanber, Iran,

PDF

___

Mühimme Defteri 1, Hüküm 267, 298, 358, 364, 380, 396, 397, 398, 1117, 1119, 1120, 1121, 1122, 1123, 1126, 1128, 1385
Mühimme Defteri 2, Hüküm 224, 1643, 2024
Mühimme Defteri 3, Hüküm 605, 617, 618, 619
Mühimme Defteri 6, Hüküm 12, 13, 129, 1242, 1321, 1460
Mühimme Defteri 7, Hüküm 268, 319, 2333
Mühimme Defteri 10, Hüküm 102
Mühimme Defteri 14, Hüküm 69, 675
Mühimme Defteri 16, Hüküm 415
Mühimme Defteri 22, Hüküm 666
Mühimme Defteri 23, Hüküm 557
Mühimme Defteri 32, Hüküm 469
Mühimme Defteri 34, Hüküm 600, 611
Mühimme Defteri 35, Hüküm 277
Mühimme Defteri 53, Hüküm 574
Abbas el-Azzâvî, Târîhu’l-Irâk Beyne’l-İhtilâleyn, Bağdat, 1955, C. 7, s. 168-169
Abbas el-Azzâvî, Şehrizor es-Süleymaniye (el-Livâ’ ve’l-Medîne), Bağdat, 1420 (2000m.)
Ali Cevad, Memâlik-i Osmâniye’nin Tarih ve Coğrafya Lügatı, C. 2
Eyliyâ Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, C. 4, YKY, İstanbul, 2001
Hammer, Devlet-i Osmâniye Tarihi, Mütercimi Muhammed Ata, İstanbul, 1335, C. 9
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, TTK yayınları, Ankara, C. 3
İsmet Parmaksızoğlu; “Kuzey Irak’ta Osmanlı Hakimiyetinin Kuruluşu ve Memun Bey’in Hatıraları”; Belleten, C.37. s. 200-201, Ankara, 1973
Kâtip Çelebi, Kitâb-ı Cihannümâ, TTK, Tıpkıbasım, Ankara, 2009
Mehmet Hurşit Paşa, Seyahatname-i Hudut, Çev. Alâattin Eser, Simurg Yayınevi, İstanbul, 1997
Şerafeddin Han, Şerefname, Çev. Celâl Kabadayı, Yaba Yayınları, İstanbul, 2009, C. 1
Müctebâ İlgürel, İstimâlet; TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul, 2001
Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na’îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l- Hâfikayn), Çev. Mehmet İPŞİRLİ, Türk Tarih Kurumu, C. 2, Ankara, 2007
Nilüfer Bayatlı; “Kuzey Irak’ta Şehrizor (Süleymaniye) ve Osmanlı Hakimiyeti”; Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 205
Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi, Haz. Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı, C. I, Ankara, 1992
Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C. II, İstanbul, 1981
Remzi Kılıç; Kanuni Devri Osmanlı-İran Münasebetleri (1520-1566), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2006
Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniye 1333-1334, 68. Sene, Dersaâdet, 1334
Solakzade Mehmed Hemdemi Çelebi, Solakzade Tarihi, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul, h. 1298 (1880 m.)
Yâkut el-Hamevî, Mu‘cemu’l-Buldân, Dâru Sâdır ve Dâru Beyrut, Beyrut, 1957, C. 3