İngiltere ve Osmanlı Devleti arasında Perim Adası (1798-1914)

Perim Adası, Kızıldeniz’in girişinde son derece önemli bir adadır. Ada uzun süre Osmanlı Devleti’ne gevşek bir yapıyla bağlı kalmıştır. Ancak Avrupalı devletler Kızıldeniz’le bağlantı kurmak için adayla sürekli ilgilenmişlerdir. Ada üzerinde en etkili Avrupalı güç İngilizler olmuştur. Adaya çeşitli gerekçelerle yerleşen İngilizler Aden Körfezi, Kızıldeniz ve Mısır üzerinde etkin olmayı planlamışlardır. Osmanlı Devleti de bu girişimlere karşı XIX. yüzyıl boyunca adadaki varlığını İngiltere’ye karşı savunmak durumunda kalmıştır. İnsan yerleşimi için elverişsiz koşulları olmasına rağmen taşıdığı stratejik önemden dolayı ada bir rekabet sahası haline gelmiştir. Adada İngilizlerin varlığı Fransa gibi devletlerin Kızıldeniz girişinde faaliyet yürütmelerine de sebep olmuştur. Bu kapsamda Fransızlar Kızıldeniz girişindeki Şeyh Said adlı mevkii ele geçirmek için uğraşmışlardır. Yemen’in güneyinde Aden’de İngilizlerin 1839’dan itibaren devam eden varlığı, Osmanlı Devleti için büyük bir sorunken Perim Adası’na yerleşmeleri de işleri daha karmaşık hale getirecektir. Bu çalışma ile XIX. yüzyıl içinde Kızıldeniz ve Hindistan arasındaki ticarette son derece önemli bir noktada yer alan Perim üzerindeki siyasi rekabet incelenmek istenmiştir. Makalede ilk olarak Perim Adası’nın yüzyıl içinde önem kazanması ve ardından İngilizlerin gelişi üzerinde durulmuştur. Yine ilerleyen zaman içinde Osmanlı Devleti’nin atadığı kaymakamlar üzerinden adanın kontrol altında tutulmak istenmesi gösterilmek istenmiştir. Aynı zamanda adanın Osmanlı tarihi açısından taşıdığı önem, yüzyıl içinde devam eden siyasetle ortaya konmaya çalışılmıştır. Ada ile en fazla ilgili olan İngilizler ve buna karşı da Osmanlı Devleti’nin politikaları araştırmanın ana noktasını teşkil etmektedir

Anahtar Kelimeler:

Perim Adası, Osmanlı Devleti, İngiltere, Kızıldeniz ve

Perim Island Between England and Ottman Empire (1798-1914)

Perim Island, which is a strategic island in the entrance of the Red Sea, had belonged to the Ottoman Empire with a simple connection for a long time. However European States continuously interested in this island to connect with the Red Sea. England was the most influencial power on the island among European States. England, which settled to the island with various justification, planned to be active on the Gulf of Aden, Red Sea and Egypt. Contrary this target, Ottoman Empire had to protect his influence against the England on this area throughout the XIX. century. Because of the strategic importance, this island had become a competition area. Moreover, this island had unfavorable conditions for human settlement. The presence of British on the island had been caused to conduct activities of states such as France. In this context, French had struggled to capture Sheikh Sait's position at the entrance of the Red Sea. In Aden, Yemen's south, the settlements on the island of Perim would made things more complicated while the continued existence of British since 1839 was a major problem for Ottoman Empire. With this study, in trade between the Red Sea and Egypt, the political competition on the island, situated at an extremely important, had attempted to be examined in the XIX. century. Firstly, the article focused on the importance of the Perim Island in the century and then the arrival of the British. Later in time, the article aimed to show that the Island of Perim was under control from the governors appointed by Ottoman Empire. At the same time, the importance of island from the point of the history of Ottoman presented by politics within century. The most relevant British with the island and Ottoman State's policies against it constituted the main point of the study

Keywords:

Perim Island, Ottoman Empire, England, The Red Sea and Babu’l Mendeb,

PDF

___

Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 1767/7; 1777/38; 1790/100; 2600/39
Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS.) 105/4; 105/7
İradeler Dahiliye (İ.DH.) 1335/47/1314.M/48
İradeler Mısır İ.MTZ(05) 34/1978
İradeler Posta ve Telgraf (İ.PT.) 14/25
Şûra-yı Devlet (ŞD) 1147/15; 2530/14; 2562/2
Yıldız Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA) 14/101
Yıldız Umumi (Y.PRK.UM.) 18/11; 74/50.
Araştırma ve İnceleme Eserler
Abir, M., “Relations between the Goverment of India and the Sharif of Mecca during the French Invasion of Egypt, 1798-1801”, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. ½, Cambridge University Press, 1965, s. 33-42.
Ahmet Lütfi Efendi, Vakanüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, C. XV, Yay. Haz. Münir Aktepe, TTK Basımevi, Ankara, 1993.
Altundağ, Şinasi, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır Meselesi 1831-1841, TTK Basımevi, Ankara, 1988.
Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), TTK Basımevi, Ankara, 1999.
Baldry, John, “Anglo-Italian Rivalry in Yemen and Asir 1900-1934”, Die Welt des Islams, New Series, Vol. 17 Issue ¼, Brill, 1977, s. 155-193.
Baldry, John, “British Naval Operations Against Turkish Yemen 1914-1919”, Arabica, T. 25, Fasc. 2, Brill, 1978, s. 148-197.
Baldry, John, “The Yamani Island of Kamaran during the Napoleonic Wars, Middle Eastern Studies, Vol. 16, No. 3, Taylor&Francis, 1980, s. 246-266.
Baştürk, Saddettin, Tarih-i Yemen ve San’a, C. I-II, Tashan Kitap Yayınları, Ankara, 2013.
Bell, K. “British Policy towards the Construction of the Suez Canal 1859-1865”, Transaction of the Royal Historical Society, Fifth Series, Vol. 15, Royal Historical Society, 1965, s. 121-143.
Brouwer, C.G., “Non-Western Shipping Movements in the Red Sea and Gulf of Aden during the 2nd and 3rd Decades of the 17th Century, According to the Records of the Dutch East India Company (Part 1)”, Die Welt des Islams, New Series, Bd. 31, Nr. 2, Brill, 1991, s. 105-167.
Grohmann, A., “Perim”, İslam Ansiklopedisi, C. 9, M.E.B., Eskişehir, 1997, s. 551- 552.
Güner, Selda, Osmanlı Arabistanı’nda Kıyam ve Tenkil Vehhabi-Suudiler (1774- 1819), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2013.
Hogarth, D. G., “Wahabism and British Interests”, Journal of the British Institute of International Affairs, Vol. 4, No. 2, Wiley, 1925, s. 70-81.
Ingram, Edward, “A Preview of the Great Game in Asia: I: The British Occupation of Perim and Aden in 1799”, Middle Eastern Studies, Vol. 9, No. 1, Taylor&Francis, 1973, s. 3-18.
Ingram, Edward, “A Preview of the Great Game in Asia – IV: British Agents in the near East in the War of the Second Coalition 1798-1801”, Middle Eastern Studies, Vol. 10, No. 1, Taylor&Francis, 1974, s. 15-35.
Ingram, Edward, “From Trade to Empire in the Near East: I:, The End of the Spectre of the Overland Trade 1775-1801”, Middle Eastern Studies, Vol. 14, No. 1, Taylor&Francis, 1978, s. 3-21.
Ingram, Edward, The Geopolitics of the First British Expedition ot Egypt – II the Mediterranean Campaign 1800-1801, Middle Eastern Studies, Vol. 30, No. 4, Taylor&Francis, 1994, s. 699-723.
Ingram, Edward, “The Geopolitics of the First British Expedition to Egypt – III: The Red Sea Campaign 1800-1801”, Middle Eastern Studies, Vol. 31, No. 1, Taylor&Francis, 1995, s. 146-169.
Ingram, Edward, “The Geopolitcs of the First British Expedition to Egypt – IV: Occupation and Withdrawal 1801-1803”, Middle Eastern Studies, Vol. 31, No. 2, Taylor&Francis, 1995, s. 317-346.
Ivanov, Nikolay, Osmanlı’nın Arap Ülkelerini Fethi 1516-1574, TTK Basımevi, Ankara, 2013.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. 5, TTK Basımevi, 1999, Ankara.
Kelly, J.B., “Britain’s Imperial Role in the Red Sea Area”, Victorian Studies, Vol. 6, No. 4, Indiana University Press, 1963, s. 361-364.
Kütükoğlu, Mübahat S., Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1850), TTK Basımevi, Ankara, 2013.
Lafleur, Albert, “British Routes to India by Halford Lancaster Hoskins”, Economic Geography, Vol. 5, No. 1, Clark University, 1929, s. 106-108.
Lawson, Fred H., “International Regimes and Commercial Hegemony: Control of the Arabian Littoral 1800-1905”, International History Review, Vol. 5, No. 1, Taylor&Francis, 1983, s. 84-112.
Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, TTK Basımevi, Ankara, 1996.
Özbaran, Salih, Umman’da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2013.
Pfaff, Richard H., “The Function of Arab Nationalism”, Comparative Politics, Vol. 2, No., 2, Ph.D. Program in Political Science of the City University of New York, 1970, s. 147-167.
Rawson, W. Rawson, “European Territorial Claims on the Coasts of the Red Sea, and Its Southern Approaches, in 1885”, Proceedings of the Royal Geographical Society and Monthly Record of Geography, Vol. 7 No. 2, Wiley, 1885, s. 93-119.
Robbins, Robert R., “The Legal Status of Aden Colony and the Aden Protectorate”, The American Journal of International Law, Vol. 33, No. 4, American Society of International Law, 1939, s. 700-715.
Rose, J. Holland, “The Political Reactions of Bonapate’s Expedition”, The English Historical Review, Vol. 44, No. 173, Oxford University Press, 1929, s. 48-58.
Sarıyıldız, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilatı (1865-1914), TTK Basımevi, Ankara, 1996.
Sırma, İhsan Süreyya, Osmanlı Devleti’nin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yayınları, İstanbul, 2008.
Soysal, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789- 1802), TTK Basımevi, Ankara, 1999.
Tandoğan, Muhammed, Afrika’da Sömürgecilik ve Osmanlı Siyaseti (1800-1922), TTK Basımevi, Ankara, 2013.