Abdülkerim Efendi ve eseri Risâle Fî Tahkîki’l-Hareketi’l-Hâfıza Li’z-Zamân

Bu makalede Osmanlıların son döneminde yetişmiş bir Osmanlı âlimi olan Abdülkerim Efendi’nin (ö. 1886) Risâle fî Tahkîki’l-Hareketi’l-Hâfıza li’z-Zamân adlı eseri incelenerek Abdülkerim Efendi’nin kozmolojiye dair fikirlerini ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Ayrıca, bu yolla hem Abdülkerim Efendi’nin hem de Osmanlıların bilimsel yeniliklere karşı kendini nasıl konumlandırdığı irdelenmeye çalışılmıştır. Sonuçlarımıza göre, bizim incelediğimiz eserde ortaçağ fiziğini aşan hususlar yer alsa da, yeni paradigmanın (çağdaş fizik ve astronomi) özümsenmediği anlaşılmıştır. Böylece, eserin Galileo ya da Newton gibi bilimsel devrim mimarlarının niceliksel fizik anlayışından uzak olduğu görülmüştür. Bu durum, Osmanlılardaki yeni bilim ve felsefeye uyum sürecindeki aksamaların somut bir örneği olarak da değerlendirilebilir

Anahtar Kelimeler:

Abdülkerim, hareket, Osmanlı, bilimsel devrim, fizik, astronomi, coğrafya, kozmoloji

Abdülkerim Efendi and Risâle Fî Tahkîki’l-Hareketi’l-Hâfıza Li’z-Zamân

In this article, we have analized how cosmological ideas were understood in the last centuries of Ottomans by means of Abdülkerim Efendi (19th century). His book titled Risale fi tahkiki’l-hareketi’l-hafıza li’z-zaman which is about geography, physics and astronomy, presents the scientific developments chronologically from ancient times. But it is not possible to say that it emphasizes the opinions peculiar to modern science, exactly, although it was written in the 19th century. This can be evaluated as an example of inability to adopt the scientific revolution in the late Ottoman period

Keywords:

Abdülkerim, motion, Ottomans, scientific revolution, astronomy, phyiscs, geography, cosmology,

PDF

___

Abdülkerim Efendi, Risâle fî Tahkîki’l-Hareketi’l-Hâfıza li’z-Zaman, İstanbul h. 1297.
Abdülkerim Efendi, Risâle fî Tahkîki’l-Hareketi’l-Hâfıza li’z-Zaman, Ali Emîrî - Coğrafya, nr: 7.
AKBAŞ, Meltem, Osmanlı Türkiyesi’nde Modern Fizik (19. yüzyıl), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul 2008.
ARİSTOTELES, Fizik, Çev: Saffet Babür, İstanbul 2012.
AYDÜZ, Salim, “Abdülkerim Amasî (Hoca Kerim)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.1, s. 58-59, İst 1999.
BAŞARAN, Vural, “Osmanlı Fiziğinde Ebherî Geleneği ve Avrupa Fiziğindeki Gelişmeler, Dört Öge, S. 5, Ankara 2014, s. 49-71.
COPERNİCUS, Nicolaus, Gök Cisimlerinin Dönüşleri Üzerine, Çev: Saffet Babür, İstanbul 2002.
DAĞ, Mehmet, “İslam Felsefesinde Aristocu Zaman Görüşü”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.19, S. 1, Ankara 1973, s.97-116.
DEMİR, Remzi, Philosophia Ottomanica, C.1, Ankara 2005.
GALİLEİ, Galileo, İki Büyük Dünya Sistemi Hakkında Diyalog, Çev: Reşit Aşçıoğlu, İstanbul 2008.
GRANT, Edward, Ortaçağda Fizik Bilimleri, Çev: Aykut Göker, Ankara 1986.
İBN SİNA, Kitâbu’ş- Şifâ : Fizik, C.2, Çev: Muhittin Macit, Ferruh Özpilavcı, İstanbul 2005, s. 187.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin vd, Osmanlı Tabii ve Tatbiki İlimler Literatürü Tarihi, C.1., İstanbul 2006.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin vd., Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi, C. 1., İstanbul 2000.
İZGİ, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, C. 2, İstanbul 1997.
KOYRE, Alexandre, Yeniçağ Biliminin Doğuşu, Çev: Kurtuluş Dinçer, İstanbul 1989.
KUHN, Thomas, Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Çev: Nilüfer Kuyaş, İstanbul 2003.
MARDİN, Ebu’l-Ûlâ, Huzur Dersleri, yayına hazırlayan: İsmet Sungurbey, C. 2, İstanbul 1966.
UNAT, Yavuz - İnan Kalaycıoğulları, “Kopernik Kuramının Türkiye’deki Yansımaları”, Makaleler, Ed: Yavuz Unat, Ankara 2010, s. 489-508.
ÜLGER, Mustafa, Hoca Abdülkerim Efendi’nin Felsefi Görüşleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri (İslam Felsefesi) Ana Bilim Dalı, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara 2007.
ZİRİKLİ, Hayrettin, Kamus-ı Teracim Teracimi li-Eşheri'r-Rical ve'n-Nisa, C. 4, Beyrut 1976.