Bağımsız Suriye için atılan ilk adım: Fransa-Suriye Antlaşması ve Türk Kamuoyu (9 Eylül 1936)

San Remo Konferansı’nda Fransa’nın mandası altına bırakılan Suriye’nin bu durumu 24 Temmuz 1922’de Milletler Cemiyeti tarafından da onaylanmıştır. Fransa’nın Suriye’de uyguladığı baskıcı politika Suriye halkında bu ülkeye karşı büyük bir tepkinin oluşmasına neden olmuştur. Fransa uzun yıllar boyunca Suriyelilerin bağımsızlık istekleri ile ilgili ortaya çıkan ayaklanmalarla uğraşmak zorunda kalmıştır. Suriyelilerin bağımsızlık isteklerinin önüne geçemeyen Fransa, Suriye heyeti ile Paris’te ikili görüşmelere başlamıştır. Görüşmeler 9 Eylül 1936’da Suriye’nin bağımsızlığı ile ilgili bir antlaşmanın imzalanması ile sonuçlanmıştır. Bu antlaşma ile Suriye üç yıl içerisinde bağımsızlığını elde edebilecekti. Antlaşma Suriye Meclisi tarafından onaylanmıştır. Fransa Meclisi ise antlaşmayı mandası altındaki diğer bölgelere de olumsuz örnek olacağı için onaylamamıştır. FransaSuriye Antlaşması’na Türk kamuoyu olumlu tepki vermesine rağmen, antlaşma ile İskenderun ve Antakya bölgesinin Suriye’de kalıyor olması büyük tepki ile karşılanmıştır. Bu çalışmada döneme ilişkin arşiv belgeleri ve süreli yayınlar taranarak antlaşmanın içeriği ve Türk kamuoyunun antlaşmaya bakışı irdelenmiştir

Anahtar Kelimeler:

Suriye, Manda, Bağımsızlık, Fransa-Suriye Antlaşması, İskenderun, Antakya, Türk Kamuoyu.

The First Step for Independent Syria: The Franco-Syrian Treaty and Turkish Public Opinion (9thSeptember 1936)

Syria’s status as a mandate of France that was decided in The San Remo Conference was also acknowledged by The League of Nations on 24th July, 1922. The oppressive policy applied by France in Syria caused the public of Syria to react strongly against France. For long years, France had to tackle with Syrians’ rebellions for independence. Having failed to prevent Syrians’ claims of independence, France initiated bilateral negotiations with Syrian delegation in Paris. The negotiations resulted in the conclusion of a treaty on 9th September, 1936 for the independence of Syria. With this treaty, Syria was to be able to gain independence within three years. The treaty was ratified by the Syrian Assembly. However, having thought that would set a negative example for the other mandated regions, the French Assembly did not ratify the treaty. Although the Turkish public opinion gave positive reaction to the Franco-Syrian Treaty, it was overreacted negatively due to the fact that Alexandretta and Antioch regions would be included in Syrian borders with this treaty. In this study, archival documents and periodicals regarding that period were reviewed, and the content of the treaty and the Turkish public opinion about the treaty was examined.

Keywords:

Syria, mandate, independence, The Franco-Syrian Treaty, Alexandretta, Antioch, Turkish public opinion,

PDF

___

BCA: 030.10/224.511/5.
BCA: 490.01/607.102/5.
Ayın Tarihi
Açık Söz
Akşam
Cumhuriyet
Haber
Hemşeri
Kurun
Son Posta
Tan
Türk Sözü
Ulus
Vakit
Yenigün
Yeni Adana
Yeni Mersin
ADA, Serhan, Türk-Fransız İlişkilerinde Hatay Sorunu (1918-1939), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
AFETİNAN, A.,Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1973.
AKÇORA, Ergünöz, Hatay’ın Anavatan’a İlhakının Türk Dış Politikasındaki Yeri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XI, S. 32, s. 379-405.
AKŞİN, Aptülahat, Atatürk’ün Dış Politikası ve Diplomasisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
ARMAOĞLU, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi ( Cilt 1-2: 1914-1995), Alkım Yayınevi, 15. Baskı, İstanbul 2005.
ARSLAN, Ali, Hatay Meselesinde Arapların Tavrı, Güneyde Kültür, C. 7, S. 75 (Mayıs 1995), s. 15-23.
ASIM, Mehmet, Suriye ve Fransa, Vakit, 1 Eylül 1936, s. 1.
ASLAN, Mukaddes, Sözlü Tarih Yöntemi ve Arşiv Belgeleri Işığında Albay Şükrü Kanatlı ve Birliğinin Hatay’a Girişi, Türkiye-Ortadoğu Uluslar Arası Dostluk ve İşbirliği Sempozyumu, 3-5 Kasım 2009, Antakya-Hatay, Hazırlayan: Mukaddes Aslan, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2011, s. 248-305.
Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları (Derleyen: Hulusi Turgut), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 7. Baskı, İstanbul 2006.
ATİLA, Rıza, Fransa’nın Tarihi Jestini Bekliyoruz, Yeni Mersin, 17 Eylül 1936, s. 1-2.
AYHAN, Veysel-TÜR, Özlem, Lübnan Savaş, Barış, Direniş ve Türkiye İle İlişkiler, Dora Yayınları, Bursa 2009.
BENİCE, Etem İzzet, İskenderun ve Antakya, Açık Söz, 12 Eylül 1936, s. 1.
BENİCE, Etem İzzet, İskenderun Antakya, Açık Söz, 13 Eylül 1936, s. 1-2.
BİRSEL,Haktan-ÖZKAYA, Olcay, Duman, Le Sandjak Est Turc (Sancak Türktür) Broşüründe İskenderun Sancağı Sorunsalı, Atatürk Yolu Dergisi, C.3, S.50, Güz 2012, s. 345-366.
DAĞISTANLI, Adil-SOFUOĞLU, Adnan, İşgalden Katılıma Hatay, Phoenix Yayınevi, Ankara 2008.
DEMİR, Yaşar, Hatay’da Siyasi Çekişmeler ve Türkiye’nin Politikası (1936-1938), History Studies International Journal of History, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, 2012, s. 47-72.
DEMİR, Yaşar; Fransa’nın Yakındoğu Politikaları Suriye ve Hatay, Mostar Yayınları, İstanbul 2013.
DEMİRDÖĞEN, Ülkü Demirtürk, Hatay Sorunu (1921-1939), İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1983.
DİPLOMAT, İskenderun ve Antakya Bize Verilmelidir, Açık Söz, 25 Ağustos 1936, s. 2.
DURAN. Yusuf, İskenderun Sancağı’nda Fransız Mandası (1920-1936), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
ERASLAN, Cezmi, Atatürk’ün Yurtta Sulh Cihanda Sulh İlkesi ve Hatay Meselesi’ndeki Tavrı, Güneyde Kültür, C. 7, S. 73, (Mart 1995), s. 19-24.
ERKAL, Şükrü, Atatürk ve Hatay, Atatürk Haftası Armağanı (50 nci Yılında Atatürk), Ankara 1988, s. 9-33.
ESMER, Şükrü, Cumhuriyet ve Dış Politikamız, Lozan-Montrö-Hatay, Siyasal İlimler (Mülkiye) Mecmuası, Ekim 1938, No: 91, s. 335.
FIRAT, Melek-KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Sancak (Hatay) Sorunu, Türk Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. I:1919-1980 (Editör: Baskın Oran), İletişim Yayınları, 17. Baskı, İstanbul 2012, s. 279-292.
GOLDSCHMID Arthur Jr.-DAVIDSON, Lawrence, Kısa Ortadoğu Tarihi (Çeviren: Aydemir Güler), Doruk Yayımcılık, İstanbul 2011.
GÖNLÜBOL, Mehmet-SAR, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919- 1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2013.
GÖZTEPE, Mümtaz Tarık, Bıçak Kemiğe Dayanıyor Hatay Türkleri Ayaklanıyor, Hatay’ın Sesi, S. 32, (Mart 1972), s. 4-7.
GÜÇLÜ, Yücel, The Question of the Sanjak of Alexandretta, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
GÜLGEÇ, Yahya; Türk ve Yabancı Basında Hatay Meselesi (1936-1939 Yılları Arası), İskenderun Belediyesi Kültür Yayınları, İskenderun 2006.
GÜVEN, Nevzat, Antakya ve İskenderun Türklerinin Hakkı, Türk Sözü, 30 Eylül 1936, s. 1-3.
HABİB, İsmail, Gavur Dağı’nın Türklüğü, Cumhuriyet, 7 Nisan 1936, s. 3.
HATİPOĞLU, Süleyman, Atatürk ve Hatay’ın Anavatan’a Katılması, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 102, (Haziran 1996), s. 12-39.
JEASKE, Dr., İskenderun ve Antakya Halis Türk Yurdudur, Cumhuriyet, 11-14 Ocak 1937, s. 3
KARAKOÇ, Ercan, Atatürk’ün Hatay Davası, Bilig, S. 50, Yaz 2009, s. 97-118.
KHADDURİ, Majid, The Alexandretta Dispute, The American Journal of International Law, Vol. 39,No: 3 (Jul 1945), pp. 406-425.
KOLLET, Marcel, Suriye İhtilaflarının Tafsilatı, Kurun, 6-7-8 Nisan 1936, s. 1-4.
KURAT, Yuluğ Tekin, Elli Yıllık Cumhuriyetin Dış Politikası, Belleten, C. XXXIX, S. 154, s. 265-308.
KÜÇÜKA, N. A., Suriye İşleri, Akşam, 19 Nisan 1936, s. 1-6.
KÜÇÜKA, N. A., Fransa-Suriye Anlaşması, Ulus, 17 Eylül 1936, s. 1.
MANSFIELD, Peter, Osmanlı Sonrası Türkiye ve Arap Dünyası, (Türkçesi: Salih Yurdakul), Birinci Baskı, Söylem Yayınları, İstanbul 2000.
MELEK, Abdurrahman, Hatay Nasıl Kurtuldu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, .Ankara 1991.
MÜMTAZ, Tarık, Ayrılık Yıllarının Tam Bir Tarihçesi, Hatay Albümü, Ülkü Matbaası, İstanbul 1942, s.10-16.
NADİ, Yunus, Suriye İstiklali ve İskenderun Hususi İdaresi, Cumhuriyet, 5 Nisan 1936, s. 1.
NADİ, Yunus, Suriye İstiklali ve İskenderun-Antakya Havalisi Muhtariyeti, Cumhuriyet, 13 Eylül 1936, s.1.
NADİ, Yunus, İskenderun Meselesi’nde Sözü Ayağa Düşürmemek Lazımdır, Cumhuriyet, 2 Ekim 1936, s. 1-3.
OĞUZCAN, Lütfi, Atatürk ve Hatay Davası, Kuvayı Milliye, Ağustos 1958, s. 5.
PEHLİVANLI, Hamit-SARINAY, Yusuf -YILDIRIM, Hüsamettin, Türk Dış Politikasında Hatay (1918-1939), Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara 2001.
PEKER, Bayram, İsmet İnönü’nün Başbakanlık Dönemi 1931-1937, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Tezi, Malatya 2005.
SALKIN, Yves, Yakın Doğu’da Fransa Mandası Umut ve Gerçekler (1922-1941), Stratejik Etütler Bülteni, S. 90-91, Eylül 1995, s. 109.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitapevi Yayınları, 23. Baskı, Ankara 2013.
SARAÇ, Serdar Yılmaz, Türk Kamuoyunda Hatay Sorunu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1989.
SARAY, Mehmet, Türkiye ve Yakın Komşuları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, II. Baskı, Ankara, 2010.
SAVCI, Nergis, Hatay Cumhuriyeti: Kuruluşu ve Anavatana Katılışı, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
SİLİÖZ, Remzi, Hatay İli ve Milli Mücadele Yılları, Emek Basımevi, Bursa 1937.
SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ün Ölümünden Önce Milletine Son Hizmeti, Hayat, C. 3, S. 46 (10 Kasım 1966), s. 4-8.
SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
SOYSAL, İsmail, Hatay Sorunu ve Türk Fransız İlişkileri (1936-1939), Belleten, C.XLIX, S.193-195 (Nisan 1986), s. 79-109.
SÖKMEN, Tayfur, Atatürk’e Ait Hatıralar, Anlatan: İlk Hatay Devleti Reisi ve Antakya Milletvekili Tayfur Sökmen, Tarih Dünyası, S. 7 (17 Aralık 1953), s. 282-283.
SÖKMEN, Tayfur, Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, TTK Basımevi, İkinci Baskı, Ankara 1992.
STALOFF, Robert B., Prelude to Conflict: Interdependence in the Sanjak of Alexandretta 1920-1936, Middle Eastern Studies, Vol. 22, No. 2 (Apr., 1986), pp. 147-180.
TANUR, Hüseyin Faruk, Antakya ve İskenderunlu Türkler, Haber, 12 Eylül 1936, s. 2.
TAVAKKALNA, M. Said, Suriye ve Lübnan’da Fransa’nın İşi Ne?, (yayınevi yok), İstanbul 1945.
TEKİN, Mehmet, Tarih’te Hatay ve Hatay Devleti, Antakya Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Antakya 1986.
TEKİN, Mehmet, Komşu Penceresinden Suriye, Mehmet Tekin Yayınları, Antakya 1998.
TEKİN, Mehmet, Hatay Devlet Reisi Tayfur Sökmen, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, Antakya 2002.
TEKİN, Mehmet, Atatürk’ün Vazgeçilmez Davası Hatay, Mehmet Tekin Yayınları, I. Baskı, Antakya 2009.
TEKİN, Mehmet, Hatay İşgal Yılları ve Bağımsız Hatay Devleti Kronolojisi (1918- 1939), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2010.
TİBİ, Bessam, Arap Milliyetçiliği (Türkçesi: Taşkın Temiz), Yöneliş Yayınları, İstanbul 1998.
TÜNAY, Bekir, Atatürk ve Hatay, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. II, S. 5, (Mart 1986), s. 458-461.
Türkiye’nin Dış Politikası’nda 50 Yıl Montreux ve Savaş Öncesi Yıllar (1935-1939), Dışişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara 1947.
UMAR, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2004.
UMAR, Ömer Osman, Suriye’de Fransız Emperyalizmi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1, s. 297-310.
US, Asım, İskenderun Mukavelesi, Kurun, 8 Nisan 1936, s. 1-4.
US, Asım, Garip Bir İsnat, Kurun, 26 Mart 1936, s. 1-2.
ÜNAL, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi 1700-1958, Kutluğ Yayınları, İstanbul 1974.
Yabancı Gözüyle Cumhuriyet Türkiyesi (1923-1938), (Yayına Hazırlayan: Ö. Andaç Uğurlu), Örgün Yayınevi, İkinci Baskı, İstanbul 2003.
YAVUZ, Celalettin Yavuz, Geçmişten Geleceğe Suriye-Türkiye İlişkileri, Ankara Ticaret Odası Yayınları, .Ankara 2005.
YAVUZ, Resul, Hatay Sorunu ve Basın, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2004.
YERASİMOS, Stefanos, Milliyetler ve Sınıflar Balkanlar, Kafkasya ve Orta-Doğu, (Çeviren: Şirin Tekeli), İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1995.
YILMAZ, Türel, Uluslararası Politikada Ortadoğu (Birinci Dünya Savaşı’ndan 2000’e), Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
YORULMAZ, Şerife, Fransız Manda Döneminde İskenderun Sancağı (Hatay)’ın Sosyo-Ekonomik Durumu Hakkında Bazı Kayıtlar (1918-1939), Atatürk Yolu Dergisi, C. 6, S. 22 (Kasım 1988), s. 231-259.