12087

İSLAM HUKUK DOKTRİNİNDE KLASİK İCTİHAD TEORİSİNİN YARGI KARARLARININ GEÇERLİLİĞİNE ETKİSİ

İslam hukukunun ağırlıklı olarak ictihâd merkezli olması sebebiyle, yargı kararlarının geçerliliği, doktrinde, klasik ictihâd teorisiyle ilişkilendirilerek ele alınmaktadır. Söz konusu ilişki çerçevesinde yargı kararları, genel olarak, bozulamaz nitelikte geçerli yargı kararları ve kesin olarak geçersiz kabul edilen yargı kararları biçiminde ikiye ayrılmaktadır. Bozulamaz nitelikte geçerli yargı kararlarını, nass veya icmâ yoluyla belirlenmiş, dolayısıyla ictihâda kapalı alanda açığa çıkan yargı kararları; kesin olarak geçersiz kabul edilen yargı kararlarını ise nass ve icmâa aykırı yargı kararları temsil etmektedir. İslâm hukukçularının çoğunluğuna göre, ictihâdî yargı kararları da, bozulamaz nitelikte geçerli yargı kararlarına dâhildir. Çoğunluk yaklaşımından farklı olarak hanefî hukukçular, ictihâdî yargı kararlarını, bozulamaz nitelikte geçerli olanlar ve bozulabilir nitelikte olanlar biçiminde ikiye ayırmaktadırlar. Bu ayrıma bağlı olarak hanefî hukuk düşüncesinde, bozulamaz nitelikte geçerli yargı kararları, kesin olarak geçersiz yargı kararları ve bozulabilir nitelikteki ictihâdî yargı kararları biçiminde üçlü bir tasnif ortaya çıkmaktadır. Son olarak, İslâm hukukçularının çoğunluğuna göre, müctehid hâkimin yargılama yetkisi, devlet başkanı tarafından belli bir mezhebe bağlı kalma yönünde sınırlandırılamaz; kimi İslâm hukukçusuna göre ise sınırlandırılabilir

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Yargı Kararı, Hukukî Geçerlilik, Klasik İctihâd Teorisi

The Effect of Classical Ijtihad Theory on Validity of Judicial Decisions in Islamic Law Doctrine

Islamic law is mainly based on ijtihad. Therefore, the problem validity of judicial decisions is discussed in relation to classical ijtihad theory in legal doctrine. In the context of relationship judicial decisions are divided into two parts as irrevocable current judicial decisions and judicial decisions considered invalid precisely in general. Irrevocable current judicial decisions are represented by judicial decisions determined by nass and ijma. On the contrary judicial decisions precisely considered invalid are represented by judicial decisions that conflict with nass and ijma. According to the majority of Islamic legal scholars, judicial decisions obtained through ijtihad are included in the scope of irrevocable current judicial decisions. Differently from the majority approach, hanafi scholars divide the judicial decisions obtained through ijtihad into two parts as irrevocable current judicial decisions and revocable judicial decisions. Depending on this distinction in the hanafi legal thought judicial decisions are divided into three parts: irrevocable current judicial decisions, precisely invalid judicial decisions and revocable judicial decisions. Finally, according to the majority of Islamic legal scholars, jurisdiction of judge capable of ijtihad can’t be limited to adherence to a certain law school by president. According to the some of them, this authority can be limited

Keywords:

Islamic Law, Judgment, Legal Validity, Classical Ijtihad Theory,

PDF

___

Abdulazîz el-Buhârî, Alâuddîn b. Ahmed (ö. 730/1330), Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1418/1997.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş- Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855) el-Musned, I-XLV+V, Müessesetür’r-Risâle, Beyrut 1995-2001.
Alî Haydar, Hoca Emîn Efendizâde (ö. 1334/1915), Dureru’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, I-IV, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad 2003.
Apaydın, Yunus, “Hacir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, C. XIV, ss. 513–517.
el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Alî (ö. 458/1066), esSunenu’l-Kubrâ, I-XI, Thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’lIlmiyye, Beyrut 1424/2003
el-Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. İdrîs (ö.1051/1641), Keşşâfu’l-Kınâ’ an Metni’l-İknâ’, I-V, Thk. Muhammed Emîn ed-Dınnâvî, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1417/1997.
el-Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî (ö. 370/981), el-Fusûl fî’lUsûl, I-IV, Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Kuveyt 1994.
Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. el-Mevsılî (ö. 307/919), Musnedu Ebî Ya’lâ, I-VI, Dâru’l-Kıble, Cidde 1988.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz (ö. 1252/1836), Reddu’l-Muhtâr ale’d-Durri’l-Muhtâr, I-XIII, Dirâse, Ta’lîk ve Tahkîk: Âdil Ahmed Abdulmevcûd ve Alî Muhammed Muavvıd, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad 1423/2003.
İbn Emîri’l-Hâcc, Muhammed b. Muhammed el-Halebî (ö. 879/1475), etTakrîr ve’t-Tahbîr, I-III, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1999.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed el-Makdisî (ö. 620/1223), el-Muğnî, I-XV, Thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî, Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad 1417/1997.
______ el-Kâfî, I-VI, Thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî, Hicr li’tTıbâa ve’n-Neşr, Cize 1417/1997.
İbn Mâze, Burhânuddîd Ebu’l-Ma’âlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz elBuhârî (ö. 616/1219), el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-Fıkhı’n-Nu’mânî, I-IX, Dâru’lKütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 2004.
İbn Nuceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed (ö. 970/1562), elBahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dakâik, I-IX, Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1418/1997.
İbn Ruşd, Ebû’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (ö.595/1199), Bidâyetu’l-Muctehid ve Nihâyetu’l-Muktesıd, I-IV, Thk. Abdullâh el-Abbâdî, Dâru’s-Selâm, Kahire 1416/1995.
İbnu’l-Humâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid (ö. 861/1457), Fethu’l-Kadîr, I-X, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 2003.
el-Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs (ö. 684/ 1285), ezZahîra, I-XIV, Thk. Muhammed Haccî, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1994.
el-Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd (ö. 587/1191), Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, I-X, Tahkik ve Ta’lîk: A. M. Muavvıd ve A. A. Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1997.
Koşum, A. “İslâm Hukukunda Kadının Yargıçlığı Problemi”, SDÜİFD, S.10, ss. 63-75.
el-Kudûrî, Ebu'l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed elHanefî (ö. 428/1037), Muhtasaru’l-Kudûrî fi’l-Fıkhı’l-Hanefî, Tahkîk ve Ta’lîk: Kâmil Muhammed Uveyda, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1418/1997.
el-Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî (ö.450/1058), el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhı Mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî ve Huve Şerhu Muhtasari’l-Müzenî, I-XVIII, Tahkik ve Ta’lîk: A. M. Muavvıd ve A. A. Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1994.
el-Merğînânî, Burhânuddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl (ö. 593/1197), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî (Fethu’l-Kadîr içinde), I-X, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 2003.
en-Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref Ebî Zekeriyyâ ed-Dımeşkî (ö.676/1277), Ravdatu’t-Tâlibîn ve Umdetu’l-Muftîn, I-VIII, Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd ve Alî Muhammed Muavvıd, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad 1423/2003.
el-Pezdevî, Ebu’l-Usr Fahru’l-İslâm Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Huseyn (ö. 482/1089), Kenzu’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl, I-IV (Abdülazîz elBuhârî’nin Keşfu’l-Esrâr’ı ile birlikte), Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1997.
er-Râfiî, Ebû’l-Kâsım Abdülkerim b. Muhammed b. Abdülkerim elKazvinî (ö.623/1226), el-Azîz Şerhu’l-Vecîz, I-XIII, Tahkîk ve Ta’lîk: A. M.
Muavvıd ve A. A. Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1997.
Sadruşşerîa, Ubeydullâh b. Mes’ûd b. Mahmûd (ö. 747/1347), et-Tavdîh li Metni’t-Tenkîh fî Usûli’l-Fıkh, I-II (et-Taftâzânî’nin et-Telvîh’i ile birlikte), Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1996.
Sahnûn b. Saîd et-Tenûnî (ö. 240/854), el-Mudevvenetu’l-Kubrâ, I-V, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1994.
es-Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed Abdilcebbâr (ö. 489/1096), Kavâtiu’l-Edille fi’l-Usûl, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1997.
es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, (ö. 483/1090), Kitâbu’l-Mebsût (el-Mebsût), I-XXX, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty.
es-Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b.
Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî (ö. 911/1505), el-Eşbâh ve’n-Nezâir fî Kavâıdi ve Furûi Fıkhi’ş-Şâfiıyye, Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, Riyad 1997.
eş-Şâfiî, Muhammed b. İdris (ö. 204/820), el-Umm, I-XI, Tahkîk ve Tahrîc: Rifat Fevzî Abdulmuttalib, Dâru’l-Vefâ’, Mansûra 1422/2001.
eş-Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf (ö. 476/1083), el-Mühezzeb fî Fıkhı’l-İmâmi’ş-Şâfiî, I-III, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1416/1995.
______Kitâbü’l-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb, I-XXIII, Mektebetü’lİrşâd, Cidde t.y.
eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb (ö. 977/1570), Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Maânî Elfâzi’l-Minhâc, I-IV, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1418/1997.
Türcan, Talip, Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001.