BİREYSEL BAŞVURUDA İHLAL EDİLDİĞİ İLERİ SÜRÜLEN TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KAPSAMININ BELİRLENMESİ

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu 2010 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle kabul edilmiştir. Bireysel başvuru yoluyla insan haklarının daha etkin bir şekilde korunması hedeflenmiştir. Bireysel başvuruya ilişkin anayasa hükümleri ve Anayasa Mahkemesinin vermiş olduğu bazı kararlar öğretide çeşitli tartışmalara yol açmıştır. Bu tartışmalardan biri de bireysel başvurunun konusu olan temel hak ve özgürlüklerin kapsamının belirlenmesine ilişkindir. Bireysel başvuruya konu olabilecek temel hak ve özgürlüklerin neler olduğu Anayasanın 148. maddesinde düzenlenmiştir. Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruya konu olabilecek temel hak ve özgürlükler ile bunların kapsamını belirlerken “ortak koruma alanı” formülünü kullanmaktadır. Hem madde metni hem Anayasa Mahkemesinin bu metni yorumlaması üzerinde tartışmalar yapılmıştır. Anayasa Mahkemesinin içtihadı yerleşik hale gelse de konuya ilişkin tartışmalar sürmektedir. Bu makalenin konusunu bireysel başvuruya konu olabilecek temel hak ve özgürlüklerin kapsamının belirlenmesi oluşturmaktadır. Hangi temel hak ve özgürlüklerin bireysel başvuru konusu olabileceği hususu, çalışma konusuyla yakından ilişkili olmakla birlikte, makalenin odaklandığı temel konu, yapılan bir bireysel başvuruda esas yönünden inceleme yapılırken ihlal edildiği ileri sürülen temel hak ve özgürlüklerin kapsamının nasıl belirleneceği sorunsalıdır. Makalede öğretide ileri sürülen görüşler ve Anayasa Mahkemesinin yaklaşımı irdelenmiştir. Bireysel başvuruya konu hakların kapsamının belirlenmesinde Anayasa Mahkemesi, Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi düzenlemelerinin kesişimini kullanmaktadır. Anayasa Mahkemesinin bu yaklaşımı, hak ve özgürlüklerin kapsamını daralttığı gerekçesiyle eleştirilmektedir. Öğretide çeşitli çözüm önerileri ortaya atılmıştır. Ancak Anayasa Mahkemesinin içtihadını değiştirmeden veya anayasa değişikliği yapılmadan, eleştirilerin sona ermeyeceği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Bireysel Başvuru, Ortak Koruma Alanı, Temel Hak ve Hürriyetler, Anayasa Mahkemesi, AİHS

PDF

___

ACU, Melek, “Bireysel Başvuruya Konu Edilebilecek Haklar”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2014/110, ss. 403-434.
AKBULUT, Olgun, “Serbest Seçim Hakkı”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Ed.: Sibel İnceoğlu, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013.
BAYKAN, Metin, “Anayasa Mahkemesi’ne Yapılan Bireysel Başvuruların Ön İncelemesi ve Kabul Edilebilirliği”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Trabzon 2017.
BİLGİN, A. Burak, “Bireysel Başvuruda 3 Yıl: Bir İnsan Hakları Karnesi – Olumsuz Örnekler/ Uygulamalar/ Yaklaşımlar”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 2, ss. 57-128, 2015.
CENGİZ, Serkan, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Temel Hak ve Özgürlükleri Koruma Standardı Açısından İki Yıllık Anayasa Şikâyeti Uygulamasının Değerlendirilmesi”, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru (Kamu Hukukçuları Platformu V. Toplantısı Tam Metin Bildiri Kitabı), Ed.: Ece Göztepe, Mustafa Mert Alpbaz, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
ÇELİK, Abdullah, Adil Yargılanma Hakkı Rehberi, Anayasa Mahkemesi Yayını, Ankara, 2014.
DOĞRU, Osman- NALBANT, Atilla, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: Açıklama ve Önemli Kararlar, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2013.
ERDOĞAN, Murat, “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Temel Hak ve Özgürlüklerin Yorumu”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2019.
ERDOĞAN, Mustafa, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, Orion Kitabevi, Ankara, 2007.
EREN, Abdurrahman, “Hukuki Yorum Yöntemleri Açısından Bireysel Başvuru Kararlarının Anayasanın Yorumuna Etkileri”, Anayasa Yargısı, S. 33, 2016, ss. 231-301.
EREN, Abdurrahman, Anayasa Hukuku Dersleri, Seçkin Yayınları, Ankara, 2021.
ERGÜL, Ergin, Bireysel Başvuru ve Uygulaması, Yargı Yayınevi, Ankara, 2012.
FENDOĞLU, Hasan Tahsin, Anayasa Yargısı, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2020.
GÖREN, Zafer, Türk Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013.
GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayınevi, Bursa, 2020.
GÖZTEPE, Ece, “Türkiye Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne ek 4. Protokolle Bağlı Mıdır? Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkı Açısından Bir Değerlendirme”, Legal Hukuk Dergisi: Rona Aybay’a Armağan, 2014, ss. 1121-1150.
GÖZTEPE, Ece, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuruya İlişkin İki Buçuk Yıllık İçtihadının Kısa Bir Değerlendirmesi’, Anayasa Yargısı, Sayı 32, 2015, ss. 17-33.
GÖZTEPE, Ece, “Alman Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarının Değerlendirilmesi”, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru (Kamu Hukukçuları Platformu V. Toplantısı Tam Metin Bildiri Kitabı), Ed.: Ece Göztepe, Mustafa Mert Alpbaz, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
İNCEOĞLU, Sibel “Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi İlişkisi”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Ed. Sibel İnceoğlu, İstanbul, Beta Yayıncılık, 2013.
İNCEOĞLU, Sibel, “Adil Yargılanma Hakkı”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Ed.: Sibel İnceoğlu, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013.
İNCEOĞLU, Sibel, “Birinci Yılında Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kararlarının Analizi”, Anayasa Hukuku Dergisi, C. 3, S. 5, 2014, ss. 150-190.
KANADOĞLU, Korkut, “Anayasa Şikâyeti”, HUKAB Sempozyum Serisi, Hukab Yayınları, Ankara, 2011.
KARALİ, Kevser, “Yargıtay’ın Hükmen Tutukluluk İçtihadına Eleştirel Bir Yaklaşım”, Ankara Barosu Dergisi, 2021/3, ss. 311-330.
KARAN, Ulaş, “Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Ed.: Sibel İnceoğlu, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013.
KATOĞLU, Tuğrul, “Tutuklama Tedbirine İlişkin Sorunlar”, Ankara Barosu Dergisi, Y. 2011, S. 4, ss. 17-33.
KESER, Hayri, Bireysel Başvuru ve Yaşam Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
KILIÇKAYA, Zeynep, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru İncelemelerinde Çalışma Hakkı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 2, 2017, ss. 127-165.
KONTACI, Ersoy, “Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Yorumu”, Ankara Barosu Dergisi, 2014/4, ss. 105-117.
METİN, Yüksel, “AİHS Çerçevesinde ve AİHM Kararları Işığında Serbest Seçim Hakkı”, Liberal Düşünce Dergisi, S. 48, 2007, ss. 109-141.
METİN, Yüksel, Anayasanın Yorumlanması, Asil Yayın Dağıtım, Ankara, 2008.
METİN, Yüksel, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Yaşamın ve Sağlığın Korunması ile İlgili Olarak Taraf Devletlere Yüklediği Pozitif Yükümlülükler”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt 7, Sayı 27, 2010, ss. 111-132.
METİN, Yüksel, “Anayasal Demokrasi İçinde Anayasa Mahkemesinin Konumu”, SDÜHFD, C. 2, S. 1, 2012, ss. 89-130.
ÖZBUDUN, Ergun vd, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi: ANAYASA 2000, TOBB Yayını, Ankara, 2000.
PACZOLAY, Peter, "Anayasa Şikâyeti ve Buna İlişkin Sorunlar (Venedik'te Temel Hak Şikâyeti Hakkında Rapor)", Anayasa Yargısı Dergisi, AYM Yayınları, 21, 2004, ss. 313-320.
PAZARCI, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, Turhan Kitabevi, Ankara, 2009.
SAĞLAM, Musa, “1982 Anayasası ve 6216 Sayılı Kanun Çerçevesinde Bireysel Başvuru Konusu Haklar”, Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan, AYM Yayınları, Ankara, 2012.
SAĞLAM, Fazıl, "Anayasa Şikâyetinin Anlamı, Kapsamı ve Türkiye Uygulamasında Olası Sorunlar", Demokratik Anayasa, Ed.: Ece Göztepe ve Aykut Çelebi, Metis Yayınları, İstanbul, 2012.
SAĞLAM, Fazıl, “Açılış Konuşması”, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru (Kamu Hukukçuları Platformu V. Toplantısı Tam Metin Bildiri Kitabı), Ed.: Ece Göztepe, Mustafa Mert Alpbaz, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
SAĞLAM, Fazıl, “Anayasa Mahkemesi’nin Ürettiği Yapay Bir Kavram: Ortak Koruma Alanı” içinde Prof. Dr. Metin Günday Armağanı, Atılım Üniversitesi Yayınları 65, Ankara, 2020, C. 2, ss. 1101-1163.
SEÇKİN, Mehmet Beyhan, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararları Işığında, Yaşam Hakkından Kaynaklanan Kamu Gücü İhlallerinin Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 2, 2016, ss. 419-439.
ŞİRİN, Tolga, Türkiye’de Anayasa Şikâyeti, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
ŞİRİN, Tolga, “Anayasa Mahkemesi’nin Toplanma ve Örgütlenme Özgürlüğü Kararlarına Yönelik Eleştirel Bir Değerlendirme”, Anayasa Yargısı, S. 32, 2015, ss. 80-135.
ŞİRİN, Tolga, “Türk Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarının Değerlendirilmesi”, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru (Kamu Hukukçuları Platformu V. Toplantısı Tam Metin Bildiri Kitabı), Ed.: Ece Göztepe, Mustafa Mert Alpbaz, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
TOKUZLU, Lami Bertan, “Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Ed.: Sibel İnceoğlu, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013.
USLU, Ferhat, Anayasa Yargısı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020.
YALÇINÖZ, Bahadır, “Bireysel Başvuruya Konu Olamayacak İşlem ve Kararlar”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, C. 2, 2013, ss. 187-206.
YILMAZ, Didem, “6216 Sayılı Kanun’daki “Taraf Olma” Koşulu ve AİHS’e Ek 4. Ve 7. Protokollerde Yer Alan Hakların, Anayasal Temel Haklar Olarak Bireysel Başvuru Yolunda Uygulanabilirliği Hakkında Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 64, S. 3, 2015, ss. 815-852.