Kırgızistan’da ilk milli gazetenin tarihçesi (1924-1940)

Günümüzde basın çok önemlidir, bundan dolayı gayriresmi dördüncü güç olarak da adlandırılmaktadır. Sovyetler döneminde basın çok önemli ideolojik bir propaganda vasıtası olarak kullanılmıştır. Makalede Sovyet yönetimi kurulduktan sonra Kırgızistan’da Kırgızca yayınlanan ve günümüze kadar yayın hayatına devam etmekte olan ilk süreli yayının 1940 yılına kadar tarihçesi ele alınmıştır. 7 Kasım 1924’te ―Erkin-Too‖ (Bağımsız Dağ) adıyla yayınlanmaya başlayan gazetenin adı Ağustos 1927’de ―Kızıl Kırgızstan‖ olarak değiştirilmiştir. Gazete yayına ilk önce Arap harfiyle başlamış 1930’lara doğru Latin harfiyle, 1942’den sonra Kiril harfiyle yayına devam etmiştir. Böylece Kırgızca üç farklı alfabe değiştirmiştir. 1920’li yıllarda Kırgızca ders kitapları bulunmadığından gazetenin ilk sayıları vilayetlerde kılavuz, alfabe kitabı, orta yüksek, öğretim kurumlarında ders kitabı olarak kullanılmıştır. Kızıl Kırgızstan gazetesi Kırgız yazılı edebiyatına ve gazeteciliğine önemli katkılarda bulunmuştur. 1920-1930’lu yılların araştırılmasında çok değerli kaynak niteliğini taşıyan gazetede, ele aldığımız dönemdeki Kırgızistan’ın siyasi tarihi, ekonomisi, kültürü hakkında önemli bilgiler yer almaktadır. Makalede gazetenin toplum üzerindeki siyasî, ekonomik ve sosyal-kültürel işlevine değinilmiştir.

Brief history of first national periodical in Kyrgyzstan (1924-1940)

Nowadays press is considered to be very important, that’s why it is called as forth power behind-the-scenes. The press was used as a very crucial means of ideological advocacy during the Soviet period. The article is devoted to the history of the first Kyrgyz periodical after the Soviet establishment till 1940 which is still in publish. The name of the newspaper which began being published named ―Erkin -Too‖ (Independent Mountain) on the 7th of November in 1924 was changed into ―Kyzyl Kyrgyzstan‖ in August 1927. It was initially published in Arabic letters, then it was published in Latin letters in 1930s, it continued publishing in Cyrillic letters after 1942. Because there were no textbooks in Kyrgyz, the first numbers of newspaper were used as a handbook, an ABC book, a textbook in secondary and high schools. The newspaper Kyzyl Kyrgyzstan made a significant contribution to the Kyrgyz literature and periodical press. Important information about policital history, economy and culture of Kyrgyzstan in the period which we are researching in the newspaper considered as a crucial source of studying 1920-1930s has been given. The political, economic and social - cultural functions of the newspaper were touched upon in the article.

PDF

___

a) arşiv belgeleri

Kırgızistan Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi, fon 10, liste 1, dosya 121.

Kırgızistan Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi, fon 535, liste 1, dosya 10. b) Kitaplar

BEYŞENALİEV Ş., ―İmya, Dostoynoye Uvajeniye‖, Kommunist Kirgizstana dergisi, sayı.11, 1990. s.88.

CUMANALIEV A., Politiçeskaya İstoriya Kırgızstana, Bişkek, 2002.

DANİYAROV S., Borba Kompartii Kirgizii za Vseobşuyu Gramotnost, Frunze, 1980.

DANİYAROV S., Kulturnoye Stroitelstvo v Sovetskom Kirgizstane (1919-1930), Frunze, 1963.

DANİYAROV S., Kulturnoye Stroitelstvo v Sovetskom Kirgizstane (1919-1930), Frunze, 1963.

DANİYAROV S., Osuşestvleniye Leniskoy Programmı Kulturnoy Revolyutsii v ERCİLASUN A.B., ―Latin Alfabesi konusunda gelişmeler‖, Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, Ankara, 1993.

İSTORIYA Kirgizskoy SSR, Cilt 3, Frunze, 1986.

KİRGİZİİ, Frunze, 1972.

PLOSKİH S., ―Repressirovannaya Kultura: İstoriya Stanovleniya i Tragedii Kırgızskoy İntelligentsii‖, Doktora Tezi, Bişkek, 2002.

TARASOV İ., ―Glavnoe İdeynoe Orujie Kompartii Kirgizii‖, İz İstorii Kommunistiçeskoy Partii Kirgizii, Sayı II, Frunze 1965.

TARASOV İ., Partiynoe Rukovodstvo-İstoçnik Silı Peçati, Frunze, 1968.

TENTİMİŞOV M., ―Kırgız Tuusu‖ – XXI Kılım Geziti (1924-2004), Bişkek , 2004.

TURMUŞ Küzgüsü, ―Sovettik Kırgızstan‖ Gazetasının 40 Cıldıgına Arnalgan Dokumenttik Materyaldardın, Eskerüülördün cana Makalalardın Cıynagı, Frunze, 1966.

USUPOV S., İstoriya Kırgızskoy Jurnalistiki, Bişkek, 2007.

YUSUPOV S., Oçerk İstorii Kulturno-Prosvetitelnoy Rabotı v Sovetskom Kirgizstane (1918-1965), Frunze, 1981.

c) Gazeteler

Erkin Too, 7 Kasım 1924, Sayı.1.

Kızıl Kırgızstan 5 Ocak, 1930, Sayı.3.

Kızıl Kırgızstan 13 Ocak , 1930, Sayı.10.

Kızıl Kırgızstan 14 Ocak, 1930, Sayı.11.

Kızıl Kırgızstan 4 Şubat 1930, Sayı.28.

Kızıl Kırgızstan 7 Şubat, 1930, Sayı.31.

Kızıl Kırgızstan 10 Şubat,1930, Sayı.33.

Kızıl Kırgızstan 5 Ocak, 1932, Sayı.5.

Kızıl Kırgızistan, 14 Mayıs, 1932, Sayı.110.

Kızıl Kırgızstan, 4 Temmuz, 1933, Sayı.152.

Kızıl Kırgızstan, 14 Ocak , 1938, Sayı.11.

Kızıl Kırgızstan, 4 Temmuz, 1933, Sayı.152.

Kızıl Kırgızstan, 14 Ocak , 1938, Sayı.11.