OSMANLI HUKUKUNUN YENİDEN ÜRETİMİNDE BALKAN FETİHLERİ VE İSTİMÂLET POLİTİKASI

İslam hukukunu temel alan İslam devletlerinde, şeriatın izin verdiği çeşitli alanlarda hukuki düzenlemelere gidildiği bilinmektedir. Tarihte bu tür düzenlemeleri en yaygın biçimde uygulayan devletlerin başında kuşkusuz Osmanlı İmparatorluğu gelmektedir. Özellikle fetih sürecinde ihtiyaçlar doğrultusunda ortaya konan hukuki düzenlemeler, hukukun yeniden üretimi sürecini doğrudan etkilemiştir. Bilindiği üzere Osmanlı fetihlerinin önemli bir bölümü, batı yönünde İslam dışı topraklara doğru olmuştur. Bu toplumların fetih öncesindeki bazı hukuki kuralları, özellikle vergi alanındaki kurallar, fetih sonrasında da yürürlükte kalmıştır. Bu suretle eski Balkan devletlerinin hukuku, kısmen Osmanlı hukukunun içerisine dâhil olmaktaydı. Buradan hareketle Balkan ve Avrupa fetihlerinin Osmanlı hukukunun yeniden üretiminde bir etkiye sahip olduğunu iddia edebiliriz. Bu süreç, bölge ahalisinden bağımsız bir şekilde gerçekleşmemiştir. Bilindiği üzere bazı bölgelerde ahali, vergiye ilişkin kanunname hazırlanma sürecinde rol almıştır. Ahalinin bu sürece dâhil edilmesinde Osmanlı Devleti’nin istimâlet politikasının etkisi büyüktür. Bu çalışmada Balkan fetihlerinin ve bu fetihler çerçevesinde istimâlet politikasının Osmanlı hukukunun yeniden üretimine etkisi, bölge için düzenlenmiş kanunnameler çerçevesinde ortaya konmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Hukuku, Balkan Fetihleri, İstimâlet Politikası, Osmanlı hukukunun yeniden üretimi

-

It is known that legal regulations were made at various areas where Sharia allowed in Islam States based on Islamic Law. Undoubtedly, it is the Ottoman Empire that takes the lead among the states having applied these kinds of regulations most widely throughout history. Especially, the legal regulations that were put into effect according to needs during the conquest period had a direct effect upon the remaking process of law. As known to all, an important portion of Ottoman conquests were through West, non-Islamic lands. Some legal rules of these societies before the conquest remained in effect after the conquest, especially the ones related with tax system. By this way, the law of old Balkan States became a part of the Ottoman law system in part. From this point, we can claim that conquests of Balkans and Europe had an effect upon the remaking process of Ottoman law. This process did not take place in an independent way from the local people. In some regions, local people took part in the process of preparing a Kanunname (Lawbook) related with tax. The effect of the Ottoman’s Istimalet policy (the policy followed by Ottoman in conquered regions in which nonIslamic peoples of these lands are approached with a tolerance and kindness in order to attract these peoples to the authority) is great in making the people participate in this process. In this study, the effect of Balkan conquests and Istimalet policy upon the remaking process of Ottoman Law was revealed within the framework of Kanunnames arranged for these conquered lands

Keywords:

Ottoman law, Balkan conquests, istimalet policy, remaking of Ottoman law,

PDF

___

Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, I. Kitap, Fey Yayınları, İstanbul 1990a.
Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, II. Kitap, Fey Yayınları, İstanbul 1990b.
Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, III. Kitap, Fey Yayınları İstanbul 1991.
Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, V. Kitap II. Kısım, Fey Yayınları, İstanbul 1992.
Akgündüz, Ahmed, “Osmanlı Kanunnameleri (Doğuşu, Çeşitleri ve Tarihi Seyri)”, Türkler, Cilt X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.21-42.
Barkan, Ömer Lütfi, “Kanunname”, İA, Cilt VI, İstanbul 1955, ss.185-196.
Barkan, Ömer Lütfi, Türkiye’de Toprak Meselesi, İstanbul 1980.
Canatar, Mehmet, “Yasa, Yasak, Yasakname Tabirleri”, Adalet Kitabı, Ed.: Bülent Arı ve Selim Aslantaş, Kadim Yayınları, Ankara 2007, ss.21-38.
Delilbaşı, Melek, “Balkanlarda Osmanlı Fetihlerine Karşı Ortodoks Halkın Tutumu”, XIII. Türk Tarih Kongresi, C. III, I. Kısım, Ankara 2002, ss. 31- 38.
Ebu’l-Hasan Habib el-Maverdi, El-Ahkâmmu’s-Sultaniye, Çev.: Ali Şafak, Bedir Yayınevi, 1994.
Hassan, Ahmed, İslam Hukukunun Doğuşu ve Gelişimi, Çev.: Ali Hakan Çavuşoğlu, İz Yayıncılık, İstanbul 1999.
İlgürel, Mücteba, “İstimâlet”, DİA, İstanbul 2001, ss. 362-363.
İlgürel, Mücteba, “Osmanlı Devleti’nde İstimâlet Siyaseti”, XII. Türk Tarih Kongresi, C. III, Ankara 1999, ss. 941-947.
İnalcık, Halil, “Osmanlı Hukukuna Giriş Örfi-Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt XIII, Ankara 1958, ss. 102-126.
İnalcık, Halil, “Osmanlılarda Raiyyet Rüsumu”, Belleten, Cilt XXIII, Ankara 1959, ss.575-609.
İnalcık, Halil, “Stefan Duşan’dan Osmanlı İmperatorluğuna XV. Asırda Rumeli’de Hıristiyan Sipahiler ve Menşeleri”, Fatih Devri Üzerine Tedkik ve Vesikalar, TTK, Ankara1995, ss.137-184.
İnalcık, Halil, “Osmanlı Fetih Yöntemleri”, Cogito, Sayı 19, 1999, ss.115-135.
İnalcık, Halil ve Anhegger, Robert, Kanunname-i Sultani Ber Muceb-i Örf-i Osmani, TTK, Ankara 2000.
İnalcık, Halil, “Türk Devletlerinde Devlet Kanunu Geleneği, Osmanlı’da Devlet, Hukuk Adalet, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2005, ss.27-36.
Halil İnalcık, “Türkler ve Balkanlar”, Bal-Tam Türklük Bilgisi, III, Prizren 2005, ss.20-44.
Kenanoğlu, M. Macit, “Osmanlı Kanunnameleri Neşriyatı Üzerine Bir Tahlil”, TALİD, Cilt III, Sayı 5, 2005, ss.141-186.
Koç, Yunus, “Erken Dönem Osmanlı Hukuku: Yaklaşımlar, Temel Sorunlar”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Osmanlı Devleti'nin Kuruluşunun 700. Yılı Özel Sayısı, Ekim 1999, ss.115-126.
Koç, Yunus, “Osmanlı Hukukunda Standartlaşma (16. Yüzyıl)”, Türkiyat Araştırmaları, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Sayı 2, Bahar 2005, ss.131-148.
Koç, Yunus ve Tuğluca, Murat, “Klasik Dönem Ceza Hukukunda Yargılama ve Toplumsal Yapı”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmalar, Sayı 2, Güz 2006, ss.7-24.
Lowry, Heath W.,Erken Dönem Osmanlı Devleti’nin Yapısı, Çev.: Kıvanç Tanrıyar, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul2010.
Tursun Bey, Tarih-i Ebu’l-Feth, Haz.: Mertol Tulum, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayını, İstanbul1977.