Yerel Üslupta Bir Yapı; Ürgüp Rüştiye Mektebi

Osmanlı İmparatorluğu’nun eğitimde modernleşme hareketleri içerisinde önemli bir yere sahip olan Rüştiye mektepleri zamanla Anadolu’da görülen en yaygın ve en önemli eğitim kurumlarından biri olmuştur. 1869 Maârif-i Umûmiye Nizâmnâmesi (Genel Eğitim Tüzüğü) sonrasında, II. Abdülhamid Dönemi’nde yaygınlık kazanan Rüştiye Mektepleri yapımı başkent İstanbul ile eş zamanlı olarak Anadolu’da yaygınlık kazanmıştır. Bu araştırmanın konusu 19. yüzyılda Konya Vilayeti Niğde Sancağı’na bağlı bir kaza konumunda olan Ürgüp yerleşiminde yapılmış olan Rüştiye Mektebi’dir. Yapı, Ürgüp Temenni Mahallesi’nde tarihi ve kentsel sit sınırları içerisinde yer almaktadır. İlk kurulduğunda Rüştiye statüsünde olan okul Cumhuriyet’in ilan edilmesi ile ilkokula dönüştürülmüştür. 2008 yılına kadar eğitim işlevini sürdüren yapı bu tarihten sonra restore edilerek konaklama (öğretmenevi) işlevi ile kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışma ile taşrada korunarak günümüze kadar gelmiş eğitim yapısına bir örnek olan bu yapının tarihi, mimari- sanatsal özellikleri ve geçirdiği değişiklikler anlatılmıştır. Kapadokya Bölgesi’nde kendine has yerel özellikler ve yerel malzeme kullanımıyla inşa edilen bu yapı bölgenin sivil mimari özelliklerini yansıtması açısından da önemlidir. Araştırmada yapı ile ilgili bilgiler detaylı olarak incelenmiştir. Ayrıca yakın çevrede yer alan diğer dönem yapıları ile karşılaştırma yapılmış değerlendirme ve sonuç bölümü paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ürgüp, Eğitim, Geç Osmanlı Dönemi, Okul, Eğitim Yapıları

A Building in a Local Style; Ürgüp Rüşdiye Schools

Rüşdiye schools, which had an important place in the modernization movements in the education of the Ottoman Empire, became one of the most common and most important educational institutions in Anatolia. Rüşdiye schools, which became widespread in the Abdülhamid period after the 1869 Education Regulations, became widespread in Anatolia simultaneously with the capital Istanbul. The subject of this research is the Rüşdiye Schools, which was built in the settlement of Ürgüp, which was a district of the Niğde Sanjak of the Konya Province in the 19th century. The building is located within the boundaries of historical and urban sites in the Temenni District of Ürgüp. The school, which had the status of Rüşdiye when it was first established, was transformed into a primary school with the proclamation of the Republic. The building, which continued its educational function until 2008, was restored after this date and started to be used for accommodation (teacherage). In this study, the history, architectural-artistic features and changes of this building, which is an example of the educational structure that has survived to the present day, are explained. This building, which was built with unique local features and the use of local materials in the Cappadocia Region, is also important in terms of reflecting the civil architectural features of the region. In the research, after the information about the building was examined in detail, a comparison with other period buildings in the close vicinity was made and the conclusion part was shared.

Keywords:

Ürgüp, Education, Late Ottoman Period, School, Educational Buildings,

PDF

___

Ahunbay, Z. (2019). Kültür Mirasını Koruma-İlke ve Teknikleri. İstanbul: YEM Yayınları.
Alpagut, L. (2005). Erken Cumhuriyet Dönemi Ankara'daki Eğitim Yapıları. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi (s. 7-176). Ankara.
Altınova, A. (2010). Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi. Ankara.
Aslanoğlu, İ. (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı (1923-1938). Ankara: Bilge Kültür Sanat.
Ata, B. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Bir Ders Araç ve Gereçleri Lojistik Merkezi: Maarif Kütüphanesi (1872-1895). Tarihin Peşinde -Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27-36.
Batur, A. (1985). Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi (s. 1038- 1067). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
Baynal, B., ve Turgut, D. (2021). Kayseri'nin Germir Mahallesi'nde 1911 Yılında Açılan Bir İptidai Mektebi. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 704-717.
Berkes, N. (2019). Türkiye'de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Coşkun, M. (2010). Nevşehir Kültür Envanteri. Nevşehir: T. C. Nevşehir Valiliği.
Demirel, M. (2002). Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüştiye Mektepleri. Türkler (s. 64-93). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Dilaver, H. H. (2014). Şeyhülislam ve Evkaf Nazırı Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi. Ankara: Sincan Matbaası.
Dırık, A. (2021). Geleneksel Sivil Mimari Doku Üzerinden 19. Yüzyıl Gayrimüslim Yapılarının İncelenmesi; Ürgüp Örneği. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Dırık, A. (2022). Geleneksel Ürgüp Evlerinde Giriş Kapıları Üzerine Bir Tipoloji Çalışması. Mimarlık ve Yaşam. Doğanay, F.K. (2011). Tanzimât’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi. Erzurum.
Duymaz, A. Ş. (2016). “Adana İdadisi”, Tarihte Adana ve Çukurova. Adana: Akademisyen Kitapevi. Elmacı, O. (2008). Ürgüp Tarihi. Ankara: Ürün Yayınları.
İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü. ( 1996). Ürgüp İlçesi Eğitim Kurumlarının Tarihçeleri. Ürgüp Dergisi, Sayı:9, 26.
Işık, G. (2010). Kayseri'de Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları. Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Kayseri.
Kalaycı, M. G. (2006). Geleneksel Ürgüp Konutları ve Dereler Mahallesi Koruma Geliştirme Önerisi. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Konya Vilayet Salnamesi. (M. 1868- 1887 (H. 1285-1304).). Konya.
Kul, F. N. (2011, Sayı 360). Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları. Mimarlık Dergisi, 67-71.
Madran, E. (2006). Modern Mimarlık Ürünlerinin Belgelenmesi ve Korunması Süreci için Bazı Notlar. Mimarlık, Sayı: 332, 20-22.
Mardin, Ş. (2002). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Nurdoğan, A.M. (2016). Modernleşme Döneminde Osmanlı’da İlköğretim (1869-1914). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
Ortaylı, İ. (2018). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Kronik Kitap.
Özbek, Y. (2019). Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Yapıları. A. Budak, ve M. Yılmaz içinde, Osmanlı Sanatında Değişim Dönüşüm (s. 317-356). Konya: Literatürk.
Özbek, Y., ve Cemal, A. (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Ankara: Aydoğdu Matbaacılık.
Özgönül, N., ve Madran, E. (2005). Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
Özkurt, M.Ç. (2016). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Başkent İstanbul'da Ekonomi, Siyaset ve Mimarlık İlişkileri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi. İstanbul.
Parlak, Ö., ve Yaldız, E. (Cilt: 12, Sayı: 14, 2017). Konya'da Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 175-202.
Parmaksız, E. (2008). II. Abdülhamid Dönemi (1876- 1909) Eğitim Sistemi Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Doktora Tezi . İstanbul.
Somel, S. A. (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, Çev: Osman Yener. İstanbul: İletişim Yayınları.
Şenyurt, O. (2015). 19. Yüzyılda Tasarlanan İzmir Rüşdiye Mektebinin Çizim ve Mimarlık Terminolojisi Bağlamında Değerlendirilmesi. Ege Mimarlık, 60-72.
Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim Sistemindeki Değişmeler. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 2 (s. 456-475). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
Ülken, H. Z. (1994). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
Türkmen, K. (2000). “Talas Rüştiye Mektebi”. Sanatsal Mozaik, 38-41.
Türkmen, K. (2022). Osmanlı’da Modern Eğitimin Günümüze Ulaşamayan Bir Temsilcisi: İnşa Süreci ve Mimari Detayları ile Kırşehir Mekteb-i İdadisi. Art- Sanat, DOI: 10.26650/artsanat.2022.17.893286, 529-550.
Yavuz, Y. (2009). İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin 1870-1927. Ankara: TMMOB MİMARLAR ODASI YAYINLARI.
Yavuz, Y., ve Özkan , S. (1985). Osmanlı Mimarlığının Son Yılları. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi (s. 1078-1085). İstanbul: İletişim Yayınları.
Yazar, T. (2015). Tarihi ve Kültür Varlıklarıyla Suşehri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yıldırım, Z. Ö. (2003). Sinasos Yöresel Mimarisi ve19. yy Batılılaşma Hareketlerinin Konut Mimarisine Etkileri. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
Başkanlık Osmanlı Arşivi. (1289). Ürgüp Kazası Rüşdiye Mektebine, Darülmuallimin talebesinden Mustafa Asım Efendi'nin muallim olarak tayin edilmesi (MF. İBT. 102, 1). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.erişim tarihi: 01.11.2022, 09:32.
BOA. (1290). Ürgüp Kazası Rüşdiye Mektebi (MF. MKT. 55, 10). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr. erişim tarihi: 01.11.2022, 09:34.
BOA. (1290). Niğde ve Nevşehir rüşdiye mektepleri için talep edilen Amerika haritaları ile Bor ve Ürgüb Rüşdiye mektepleri için talep edilen düzlem kürelerin postaya teslimen gönderildiğinin Konya Vilayeti'ne bildirildiği (MF. İBT. 146, 3). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr. erişim tarihi: 01.11.2022, 09:32.
BOA. (1294). Ürgüb Rüşdiye Mektebi için talep olunan Avrupa haritası ile kitap ve risa-lelerin Maarif Kütüphanesi mevcudundan gönderildiği (MF. İBT. 90, 11). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr. erişim tarihi: 01.11.2022, 09:35.
BOA. (1296). Ürgüb Rüşdiye Mektebi talebelerinden dört kişinin niçin şahadetname verilmek yerine sınıflarında bırakıldığının bildi-rilmesi (MF. İBT. 139, 12). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr. erişim tarihi: 01.11.2022, 11:28.
BOA. (1311). Ürgüb Kazası Rüşdiye Mektebi muallim, hademe ve talebelerinin devam ve devamsızlıklarını mübeyyin üç aylık hülasa cedveli (MF. İBT. 36, 41). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr. erişim tarihi: 01.11.2022, 12:42.
BOA. (1332). Konya Vilayeti'ne bağlı Niğde dahilinde Ürgüb Kazası Rüşdiye Mektebi binası inşasının tamamlanması için ihtiyaç olan tahsisata müteallik havalenamenin irsal olunduğu (MF. İBT. 37, 478). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr. erişim tarihi: 01.11.2022, 16:42.