Türkiye’de 1945-1960 Döneminde Sivil Toplum Örgütlerinin Varlığı Meselesi

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de 1945 – 1960 döneminde Türkiye’de sivil toplumun varlığı meselesinin durum tespitini yapmaktır. Çalışma anlayıcı-yorumlayıcı bir yaklaşımla kaynakların incelenmesine dayanmaktadır. Öncelikle çalışmada, çok partili hayata geçişle birlikte bir anda sayıları artan sivil toplum kuruluşlarının neden tek partili dönemde yok denebilecek bir durumda olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Daha sonra 1945 yılında çok partili hayat ile birlikte sivil toplumun büyük bir gelişme içerisine girdiği, Demokrat Parti iktidarı boyunca sivil toplum örgütlenmelerinin hangi alanlarda ağırlıklı olarak varlık gösterdikleri, sivil toplum örgütlenmelerine yönelik çıkarılan yasalar ve yasa değişiklikleri, iktidar partisinin sivil topluma karşı tutumu ile 27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesi’nde sivil toplumun rolü konuları üzerinde durulmuştur. Tek parti döneminin baskıcı ve yasakçı yaklaşımı nedeniyle gelişme ortamı bulamayan sivil toplum örgütleri, 1945 yılından sonra bir sıçrama yapmış, önce çok sayıda siyasi parti kurulmuş, ardından sendika, birlik, oda ve dernek kuruluşlarında büyük bir artış olmuştur. Bu gelişmeleri Basın Kanunu’nda yapılan değişiklikler izlemiş ve sansürün de kaldırılmasıyla çok sayıda gazete ve dergi yayın hayatına başlamıştır. Bu gelişmeler 1945-1960 yılları arasında sivil toplum örgütlerinin sayı ve etkinlik bakımından ciddi bir önem kazanmasına sebep olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Sivil Toplum, Tek Parti Dönemi, 1945-1960 Dönemi

Existence of Non-Govermental Organizatıon in 1945-1960 Period in Turkey

The purpose of this study is to determine the state of the existence of non-governmental organizations in the 1945-1960 period in Turkey. The study is based on interpretive discussion of secondary sources. We will discuss why there were too few non-governmental organizations in the single-party period and the number of the organizations increased dramatically following the transition to the multi-party system. Later, we will examine in what fields non-governmental organizations were active in the Democrat Party period with regard to the laws and regulations on non-governmental organizations. Last, we will assess the ruling party’s attitude toward non-governmental organizations and the role of the organizations in the 1960 Coup. Non-governmental organizations found no opportunities to make progress due to the single-party system’s oppressive attitude. However, many political parties, unions, chambers and associations were established after 1945. A good number of newspapers, journals and magazines were published with the amendments to Press Law for overturning press censorship. These developments led to a sharp increase in the number of non-governmental organization in the 1945-1960 period.

Keywords:

Civil Society, Single-Party Period, 1945-1960 Period,

PDF

___

Alkan M. Ö.,(1998), “İstanbul’da Sivil Toplum Kurumları” içinde; Tanzimattan Günümüze İstanbul’da STK’ lar, A. N. Yücekök, İ. Turan, M. Ö. Alkan, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul .
Ahmad F. (1996), Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Hil Yayınları, İstanbul.
Ahmad F. (2006), Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Albayrak M. (2004), Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara.
Aslan S.; Gül C. (2004) “Geçmişten Günümüze Türkiye’de Baskı Grupları”, C. Ü. İİBF Dergisi, c: 5, s: 1.
Aydemir Ş. S.(2000), İkinci Adam (1938-1950), c: 2, Remzi Kitabevi İstanbul.
Çeçen A. (1995), Atatürk ve Cumhuriyet, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.
Doğan İ. (2007), “ Türkiye’de Çok Partili Dönemde Sivil Toplumun Gelişimi (1945- 2000)”, KHKA, Eylül 2007.
Doğan İ. (2013), Sivil Toplum Anlayışı ve Siyasal Sistemler, Genişletilmiş 3. Baskı, Astana Yayınları, Ankara.
Doğan İ. (2014), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Astana Yayınları, Ankara.
Erdoğan M. (2011), “Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Deneyimi (1945-1950)”, www.liberal.org.tr/incele.php?kategori=MTg=&id=NDIz, erişim tarihi: 14.03.2011.
Giritlioğlu F. (1965), Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisini’nin Mevkii, c: 1, Ay Yıldız Matbaası, Ankara.
Kapani M. (1993), Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara.
Karpat K. (2012), Türk Siyasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul.
Kaştan Y. (2011), “Türkiye’de Demokratikleşme Hareketleri İçinde Sivil Toplum Örgütleri (1945-1960), http://egitim.cukurova.edu.tr/efdergi/ download/2006.2.32.58.pdf, erişim tarihi: 15.02.2011.
Koçak C. (1997), “Siyasal Tarih (1923-1950)”, içinde; Mete Tunçay-Cemil Koçak-Hikmet Özdemir ve diğerleri, Çağdaş Türkiye (1908- 1980), 5.Basım, Cem Yayınevi, İstanbul .
Öz E. (1992), Türkiye’de Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım, Gündoğan Yayınları, Ankara.
Erdoğan T. (1976), 100 Soruda Siyasi Partiler, Gerçek Yayınevi, s 279- 287.
Tanör B. (1994), İki Anayasa 1961-1982, Beta Yayınları, İstanbul.
Toplumsal Ekonomik Sosyal Araştırmalar Vakfı (TESAV) (2015), Cumhuriyet Döneminde Kurulan ve Kapanan Siyasi Partiler, http://www.tesav.org.tr/docs/derlemeler/siyasipartiler.pdf, erişim tarihi: 22.07.2015.
Toksöz F. (1986), “Dernekler”, C.D.T.A., c:2, İletişim Yayınları İstanbul.
Tosun G. E. (2001), Demokratikleşme Perspektifinden Devlet Sivil Toplum İlişkisi (Türkiye Örneği), Alfa Yayıncılık, İstanbul.
Tunçay M. (1997), “Siyasal Tarih (1950-1960)”, içinde; Mete Tunçay-Cemil Koçak- Hikmet Özdemir ve diğerleri, Çağdaş Türkiye (1908-1980), 5.Basım, Cem Yayınevi, İstanbul.
Tuncay M. (1986), “Basın ve İstiklal Mahkemeleri”, C.D.T.A., c: 1, İletişim Yayınları İstanbul.
Tuncay M. (1989), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923- 1931), 2. Basım, Cem Yayınevi, İstanbul.
Tuncel, G. (2005) “Türkiye’de Sivil Toplum Kuruluşlarının Tarihsel Gelişimi”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiye’de Siyasal Hayat, içinde; Selahattin Bakan, Adnan Küçük ve Ahmet Karadağ, Cilt 2, Aktüel Yayınları, İstanbul, s. 709-736.
Türkiye İstatistik Yıllığı 2000. (2001),DİE Matbaası, Ankara.