Erken Tarihli Osmanlı Serhad Kalelerinin Teftişi: Fetihlerini Müteakip Kili ve Akkirman Örnekleri (1491-1505)

Osmanlı Devleti’nin Fatih Sultan Mehmet döneminde Rumeli’de ivme kazanan fetihleri, II. Bayezid döneminde de devam etmişti. Tuna-Turla nehirleri havzasında yer alan, gerek ticari gerekse stratejik açıdan önemi büyük olan Kili ve Akkirman kalelerinin ele geçirilmesiyle birlikte Karadeniz bir Türk gölü haline gelmişti. Karadeniz’in en önemli ticaret yollarının kesiştiği bölgede Osmanlı hâkimiyeti sağlanmış, böylelikle Macaristan ve Lehistan’a karşı stratejik üstünlük elde edilmişti. Kili ve Akkirman’ın fethini takiben bu iki önemli liman kenti idari, ekonomik ve askeri manada Osmanlı sistemine entegre edilmiş hatta zikredilen bölgeler en müstahkem serhad kalelerine dönüşmüştü. Osmanlı idaresine geçtikten (1484) kısa bir süre sonra, muhtelif sebeplerle bu iki önemli serhad kalesinin teftişten geçtiğine şahit olmaktayız. Söz konusu teftiş raporu, çalışmamızın temel konusunu teşkil etmiştir. XV. yüzyılın sonlarına tekabül eden defterlerde, kale idarecilerinin bazı usulsüzlüklerinin tahkiki ile birlikte söz konusu kalelerin gelir kaynakları hakkında da ayrıntılı bilgiler sunulmuştur. Dolayısıyla bu teftiş raporları, Osmanlı merkezi yönetiminin serhad kalelerinin idare ve işleyişinin takibine gösterdiği ehemmiyetin yanında, gerek Kili ve Akkirman’a ait erken tarihli bir kayıt olması gerekse bahsi geçen kale teftişlerine ilk referans kaynaklardan olması bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kale Teftişleri, Kili, Akkirman, Eflak-Boğdan, Osmanlı Devleti

INSPECTİON OF EARLY PERİOD OTTOMAN FRONTİER FORTRESSES: CHİLİA/CHİLİEİ AND CETATİİ-ALBE SAMPLES AFTER THE CONQUESTS (1491-1505)

The conquests of the Ottoman Empire, which had advanced in Rumelia during thereign of Fatih Sultan Mehmed (Mehmet the Conqueror), continued during the reign of Bayezid II. Following the conquest of Chilia/Chiliei and Cetatii-Albe fortresses, located on the Danube-Dniester riverbank and possesed great commercial and strategic importance, the Black Sea became a Turkish lake. In the region where the most important trade routes of the Black Sea intersect one another, the Ottoman dominance reached its peak and then the Ottoman Empire possessed a clear strategic superiority over Hungary and Poland. Following the conquest of Kili and Akkirman, these two important port cities were integrated into the Ottoman administrative, economic and military system and became the most strengtened frontier fortresses in the above-mentioned regions. It is seen that these two important frontier fortresses were inspected for various reasons following their conquests (1484). The report belonged to this inspection was the main subject of our study. In the register of the late 15th century, there is detailed information on the income sources of these fortresses and the investigation of some corruption done by the fortress administrators. Therefore, this inspection report has great importance about the interest shown by the Ottoman central administration in the management and operation of the border fortress. This report is also remarkable for being an early record of (Chilia/Chiliei) and (Cetatii-Albe) and is the first reference source fortheafore mentioned fortress inspection reports.

Keywords:

Fortress inspection registers, Chilia/Chiliei, Cetatii-Albe, Ottoman Empire, Wallachia-Moldavia,

PDF

___

Topkapı Sarayı Müzesi Evrakı (TS. MA. e) 363/50.
Divân-ı Humâyun Sicilât Mühimme Defterleri (ADVNSMHM. d): 3, 5, 6, 14, 1, 24, 36, 48, 66.
Bâb-ı Âsâfi Divân-ı Humâyun Defterleri (A. DVN. d): 787, 788.
Kâmil Kepeci Defterleri (KK. d): 4874.
Bâb-ı Defteri Müteferrik Defterler (D. M. d. ) 36806.
Akgündüz, Ahmet (1900), Osmanlı Kânunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, C. III, FEY Vakfı Yay, İstanbul.
Altaş, Eşref (2010/1), “XVIII. Yüzyıl Eczâü’l-Kaziyye Risaleleri ve Darendeli Mehmed Efendi’nin Risâle Fi’t-Tefrika Beyne Mezhebi’l- Müteahhirîn ve’l-Kudemâ Fi’l-Kaziyye ve’t-Tasdîk İsimli Eseri”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 38.
Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), Haz: Necdet Öztürk (2000), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
Âşık Paşazâde Tevârih-i Âl-i Osman (Osmanoğullarının Tarihi), Haz: Prof. Dr. Kemal Yavuz-Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç, Gökkube (2010), İstanbul.
Beldiceanu, Nicoara (1983), “1484 Osmanlı Seferi Askeri Hazırlıkları ve Kronolojisi”, (Çev. Zeki Arıkan) Belleten, C. 47, Ankara.
___ (1986), “Kilia et Cetetea Alba a Travest Les Documents Ottomans”, La Revue des Études Islamiques, 1968/2, Paris.
Beydilli, Kemal (2003), Bir Yeniçerinin Hâtırâtı, Tarih ve Tabiat Vakfı, İstanbul.
Emecen, Feridun M. (2015), Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş ve Yükseliş Tarihi, (1300-1600), (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları), İstanbul.
___(2015), “Osmanlı Taşrasında Saray Bürokrasisi: Şehzade Selim’in Kazayâ Defteri”, Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, XLVI, 213-301.
Engin, Hakan (2022), Tuna Savunma Hattında Bir Osmanlı İstihkâmı: Askeri ve Mâli Yönleriyle İbrail Kalesi’nin Organizasyonu (1711-1829), (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Edirne.
Erdim, Fatma (2017), Osmanlı Bürokrasi Geleneğinde “Kazâyâ” Usulü- II. Bâyezid Dönemine Ait Kazıyye Defterleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, İstanbul.
Ertekin, Işık (2015), Kili Kalesi (1767-1792), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Edirne.
Gezer, Ömer (2020), Kale ve Nefer: Habsburg Serhaddinde Osmanlı Askeri Gücü (1699-1715), Kitap Yayınevi, İstanbul.
Giurescu, Constantin C. (1968), Istoricul Orașului Brăila: din cele mai vechitimpuripînăastăzi, EdituraȘtiințifică.
___ (1983), İstoria Romanilor, Cugetarea-Georgescu Delafras S. A., Bucureşti.
Guboğlu, Mihail, “Fatih'in Ştefan Çel Mare Üzerine İki Boğdan Seferi (1474 - 1476)”, Belleten, C. XLVII, Ankara.
Horia C. Matei, Marcel D. Popa, Nicolaie C. Nicolescu, Ioan Chiper (1974), Chronrlogical History Of Romania, Editura Enciclopedica Românâ, Bucharest.
Iorga, Nicolae, Din Trecutul İstoric al Oraşului Braila, Editura Bibliotecii “Petre Armencea din Braila 1925. ____ (1900), Studii Istorice Asurpa Chilieişı Cetatii-Albe (Kili ve Akkirman Üzerine Tarihsel Araştırmalar), Institutul de Arte Grafıce Carol Gobl, Bucuresti.
Kılıç, Orhan (2012), “Teşkilat ve İşleyiş Bakımında Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevacib Defterleri”, OTAM, 31/Bahar.
Koç, Mehmet (2017), Osmanlı Hukukunda Ta‘zir Suç ve Cezaları, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İslam Hukuku Bilim Dalı, Konya.
Oğuzoğlu, Yusuf (1994), “Dizdar”, DİA, C. IX, İstanbul.
Oruç Beğ Tarihi (1288-1502), Haz: Necdet Öztürk (2008), Çamlıca, İstanbul.
Özcan, Abdülkadir, “Boğdan”, DİA, C. VI. İstanbul 1992.
Sertoğlu, Mithat (1986), Osmanlı Tarih Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
Şlapac, Mariana (2022), “Elementele Componente ale Cetății de zid a Chiliei”, Revista Arta Seria Arte Vızuale (VOL. XXXI, Nr. 1).
Tansel, Selahattin (1966), Sultan II. Bayezit’in Siyasi Hayatı, İstanbul: MEB, İstanbul.
Tursun Bey, Târih-i Ebü’l-Feth, Haz: Mertol Tulum (1977), Baha Matbaası, İstanbul.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1989), Osmanlı Tarihi, C. II, Ankara.
___ (1988), Osmanlı Devlet Teşkilatında Kapıkulu Ocakları, C. I, TTK, Ankara.
Üstüner, Ahmet (2020), “Osmanlı Coğrafya Kaynaklarında Eflak-Boğdan (15-17. Yüzyıl)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi; (28).