YİTİK BİR AŞK VE KÜRTLERİN YUNUS EMRE’Sİ: FEQİYÊ TEYRAN

İsmi Muhemmed olmasına rağmen halk arasında bilinen lakabıyla Feqiyê Teyran’ın hayat yolculuğu 1561’de Hakkâri’nin Müküs (Bahçesaray) ilçesine bağlı Werezûz Köyü’nde başlamıştır. İslam’dan beslenen klasik Kürt tasavvuf edebiyatının ilk temsilcilerindendir. Yaşamı boyunca anlaşılır bir dil ve uğruna büyük mücadeleler verdiği yitik aşkını şiirleriyle anlattığı gibi bin bir çiçeğin birlikte yaşadığı Doğu coğrafyasının insanı ile iç içe olmuştur. Ancak ömrünün bereketi yaşadığı ölümü bedenen öldürmesine rağmen şikâyet etmediği ve dilberlere atfettiği yitik aşkı yüzyıllarca yaşamaya devam etmiştir. Müküs, Cizre ve Hizan hinterlandında içselleştirdiği ruhu kuşlara talebelik etmiş bu da onu “Feqiyê Teyran” yapmıştır. Müküs Çayı onun Allah’a, tabiata ve Sinem gibi dilbere duyduğu tükenmez aşkını dile getiren şiirlerindeki temayı Botan Çayı üzerinden Dicle Nehri’ni aracı kılarak Mezopotamya’ya taşımıştır. Kürtlerin Yunus Emre’si olması bu nedenledir. Nitel araştırma yöntemi uygulanarak yazılan makale, Feqiyê Teyran’ı kartal yuvalarına götüren ve bu nedenle de yaşayamadığı ama dilberler üzerinden 1632 tarihine kadar yaşayan ruhunu günümüze kadar yaşatan yitik aşkını anlatmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Müküs, , Feqiyê Teyran, , Yunus Emre, , yitik aşk

PDF

___

Adak, Abdurahman, Baluken, Yusuf ve Acar, Hayrullah (2014). “Gora Feqiyê Teyran”, Nubihar Akademi, Jimar 1, Sal 1, ss.111-120.
Ayverdi, Samiha (1976). Abide Şahsiyetler, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Başgöz, İlhan (2003). Yunus Emre, İstanbul: Pan Yay.
Bauman, Zygmunt (2000). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri, Çev: N. Demirdöven, İstanbul: Ayrıntı Yay.
Bilge, Mahmut (1965). Nuh (A.S.) ve Tufan, Ankara: Şark Matbaası.
Birinci, Niyazi (1983). “Necip Fazıl Kısakürek’in Sakarya Destanı Üzerine Bir Deneme”, Necip Fazıl’ın Şiiri, Haz: B. Oğuzbaşaran, İstanbul: Kit-San Matbaacılık, s.289-296.
Bursalı, Mustafa Necati (1980). Veysel Karani, İstanbul: Bahar Yay.
Cizre, (1993). İslâm Ansiklopedisi. 8/37-39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Çiçek, Hasan (2007). “Hizan’ın Kültürel Zenginliğinin Tarihsel Arka Planı”, I. Uluslararası Dünden Bugüne Tatvan ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 31Agustos- 2Eylül 2007, s.659- 672.
Çiçek, Hasan (2020). “Fizikten Metafiziğe Aşk: Feqe ile Sinem”, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2) 225-231.
Çiçek, Hasan ve Yılmaz, Hacı (2017). “Gezgin Şair/Düşünür: Feqıyê Teyran”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, SAYI: 37, s.173-182.
Çölemerikli, İhsan (2006). Hakkâri Suretleri, İstanbul: Lis Yay.
Durkheim, Émile (2009). Les Règles de la Méthode Sociologique, Paris: Flammarion.
Evliya Çelebi (1996). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, c. 1, Haz. O. Ş Gökyay, İstanbul: YKY.
Ferîdüddin Attâr (2009). Tezkiretü’l-evliyâ (Nşr: M. Edîb el-Câder), Dımaşk.
Gellner, Ernest (1994). Postmodernizm İslam ve Us, Tür.: B. Peker, Ankara: Ümit Yay.
Hakkâri, (2010). Ed: M. Top, Ankara: Anıt Matbaa, T.C. Hakkâri Valiliği Yayın No: 6.
Hakan, Sinan (2002). Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmut, İstanbul: Pêrî Yay.
İbn Battûta, (2004). İbn Battuta Seyahatnamesi I, Çev. A. Sait Aykut, İstanbul: YKY.
Kavak, Abdulcebbar (2015). “Melayê Cizîrî ve Tasavvufî Kürt Edebiyatının Gelişim Dönemi”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt1, Sayı2, Kasım 2015, s. 48-66.
Kemal, Yaşar (2004). Karıncanın Su İçtiği Bir Ada Hikâyesi 2, İstanbul: YKY.
Kemal, Yaşar (2009). Binbir Çiçekli Bahçe, İstanbul: YKY.
Kıran, Abdullah (2005).Ortadoğu’da Su Bir Çatışma Ya Da Uzlaşma Alanı, İstanbul: Kitap Yay.
Kıran, İsmail (2022). “Aristokrat Kürt Aileler: Müküslü Adil Beg”, Kurdiyat, 5, s.49-70.
Ksenophon, (1975). Anabasis, Çev: H. Örs, İstanbul: İnkılap ve Aka Yay.
Mevlana, (1991), Mesnevi VI, Çe: V. İzbudak, İstanbul: MEB Yay.
Muhammed Emin Zeki Beg (2021). Kürtler ve Kürdistan Tarihi, İstanbul: Nûbihar Yay.
Nursi, Said (1992). Sözler, İstanbul: Tenvir Neşriyat.
Nursi, Said (2006). İçtimai Dersler, İstanbul: Zehra Yay.
Okumuş, Ejder (2011).” Evliya Çelebinin Seyahatnâme’sinde Veysel Karani”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7 Sayı: 31, s.199-206.
Özçelik, Mustafa (2010). Bizim Yunus, Ed: Murat Küçük, Ankara: Sistem Ofset.
Sâbân, Süheyl (2013 ). “Tarih ve Medeniyet Bağlamında Cizre”, Çev: Hüseyin Güneş, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s.154-162.
Shakespeare, William (2010). Romeo ve Juliet, İstanbul: Kitapzamanı.
Sönmez, Nesim (2018). “Yunus Emre İle Feqıyê Teyran’ın Şiirlerinde Gönül İmgesinin Mukayesesi”, Turkish Studies Social Sciences, Volume 13/18, Summer, s. 1227-1241.
Şahiner, Necmettin (1991). Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursi, İstanbul: Yeni Asya Yay.
Şattülarap, İslam Ansiklopedisi. 38/381-382. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2010.
Şeref Han (1962). Şerefname Kürt Tarihi, Haz: M.E. Bozarslan, Ankara: Hasat Yay.
Tavernier, Jean-Baptiste (1981). Les Six Voyages en Turquie et en Perse, Paris: Librairie François Maspero.
Tenik, Ali (2021). “Sûfî Feqiyê Tayran’ın “Ey Av û Av” Şiirinde Varlık Dili”, Artuklu Akademi, 8 (2), s.382- 399.
Teyran, Feqiyê. (2020). Dîvân, haz. M. Xalid Sadini. Feqiyê Tayran, Jiyan, Behrem û Helbestên Wî, Çapa 10, İstanbul: Nûbihar Yay.
Türkiye İller Ansiklopedisi, (1982). İstanbul: Milliyet Yay.
Uzun, Mehmet (2006). Nar Çiçekleri, İstanbul: İthaki Yay.
Veysel Karani (2013). İslâm Ansiklopedisi. 43/74. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Yaşin, Abdullah. (1983). Bütün Yönleriyle Cizre, Yücel Matbaası.
Yazır, Elmalılı Hamdi (1993). Hak Dini Kur’an Dili, C. 4, İstanbul: Feza Gazetecilik.
Yunus Emre (1963). Haz: N. Yesirgil, İstanbul: Yeditepe Yay.
Zivingî, Necatê (2014). Stêrkên Edebiyata Kurdî, Stenbol: Banga Heq.