Muînüddin Çiştî'nin Hint Yarımadası’ndaki Tasavvufi Etkilerine Dair Bir Değerlendirme: Çiştiyye Tarikatı Örneği
Bu makalede, Muînüddîn Hasen b. Seyyid Gıyâsiddin es-Siczî el-Çiştî’nin (ö. 633/1236) hayatı, eserleri ve kurucusu olduğu Çiştiyye tarikatının Hint Yarımadası’ndaki etkileri ele alınmıştır. Hindistan’ın ilk ve en büyük tarîkatı olan Çiştiyye’nin İslam’ın yayılmasında, İslam medeniyetinin ve kültürünün temel yapısının inşasında öneminden ve etkilerinden bahsedilmiştir. Çiştiyye tarikatı, Afganistan’ın Herat yakınlarındaki küçük bir kasaba olan Çişti’de miladî 930 yılı civarında ortaya çıkmıştır. Çiştiyye tarikatı ismini kurucusu olan Muînuddin Çiştî’den almıştır. Çiştiyye tarikatının en temel şartı, Kur’an ve sünnete uygun bir yaşam yani şeriata ittibâdır. Muînüddin Çiştî’ye göre şeriatsız tasavvuf batıldır. Şeriata uymadan tasavvuf yolunda olan kişiler manevi hayattan hiçbir şekilde tat alamazlar. Muînüddin Çiştî, tarikatını 12. yüzyılın ortalarında Hindistan’ın Lahor ve Ajmer şehirlerinde yerleşik hale getirmiştir. Muînüddin Çiştî Hint Yarımadası’ndaki en tanınmış âlim, mütefekkir ve sufilerden biridir. Ayrıca Muînüddin Çiştî sosyal hayatın içinde bir şahsiyettir. O, dini hayatı mahlûkata hizmet olarak görmüş ve müritlerine içtimaî hayatın içinde olmayı, mahlûkata hizmet etmeyi telkin etmiştir. Bunu için ihtiyaç sahiplerinin ihtiyaçları gidermeyi, açları doyurmayı Allah’a itaatin bir gereği olarak görmüş ve hiçbir zaman bunu ihmal etmemiştir. Hindistan’daki tesirlerinden dolayı Muînüddin Çiştî’ye “Yoksullara Merhametli, Hindistan’ın Güneşi ve Hindistan’ın Manevi Sultanı” gibi unvanlar verilmiştir. İlim tahsili için önce Buhara ve Semerkant’ta bir müddet bulunmuş, daha sonra Bağdat’a gitmiştir. Muînüddin Çiştî ayrıca Şam, Mekke, Medine, Hemedan, Tebriz, Herat, Nîşâbur, İsfahan, Esterâbâd, Sabzavar ve Belh gibi dönemin birçok önemli ilim merkezini ziyaret etmiş ve Gazne üzerinden Hindistan’ın Lahor kentine gelmiştir. Muînüddin Çiştî aynı zamanda kendisini İslam’ın yayılmasına adamış önemli bir mübelliğdir. Onun daveti sayesinde pek çok insan gruplar halinde İslam’ı kabul etmiştir. Muînüddin Çiştî’nin tesir halkasının ve çevresindeki insanların sayısının gittikçe artmasından dolayı dönemin idarecileri rahatsız olmuştur. Kendi otoritesinin tehlikeye gireceğini düşünen dönemin kralı Hindu Raja, Muînüddin Çiştî ve takipçilerine çeşitli şekillerde zulmetmeye başlamıştır. Ancak tüm bunlara rağmen Çiştî’nin halk üzerindeki etkisi her geçen gün daha da artmıştır. Tarihî kayıtlara göre, Hindistan’da Muînüddin Çiştî’nin etkisiyle yaklaşık dokuz milyon gayrimüslim Müslüman olmuştur. Bu makalede Muînüddin Çiştî’nin hayatı, ilmî şahsiyeti, eserleri, tesirleri ve tarikatı, silsilesi, tasavvufî görüşleri, ilim için yaptığı seyahatler, karşılaştığı ve ilim tahsil ettiği kişiler ve tesirleri ele alınmıştır. Çiştî’nin tasavvufî görüşleri eserlerindeki ve tarikat usulünde öne çıkan bazı kavramlar üzerinden ele alınmıştır. Bunların yanında makalede Çiştî’nin kendi devrindeki yöneticilerle münasebetlerine, halkı irşadı esnasında karşılaştığı zorluklara ve bu zorlukların nedenlerine de temas edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Tasavvuf, Muînüddin Çişti, Çiştiyye Tarikatı, Hint Yarımadası, Ajmer, Delhi, İslam’ın Yayılması.
An Evaluation of Mu'in al-Din Chishti's Sufi Influences in the Indian Subcontinent: The Case of Chishti Tariqa
This article aimed to analyse the life and works of Mu'in al-Din Ḥasan Ibn Sayyid Giyaseddin as- Sijzī al-Chishti (d. 633/1236) as well as the effects of the Chishti Tariqa of which he was the founder, in the Indian Subcontinent. The importance and effects of Chishti Tariqa, the first and largest sect of India, in the spread of Islam and the construction of the basic structure of Islamic civilisation and culture are mentioned. The Chishti Tariqa emerged around 930 CE in Chishti, a small town near Herat, Afghanistan, and this tariqa got its name from its founder Mu'in al-Din Chishti. The essential condition of the Chishti Tariqa is a life in accordance with the Qur'an and Sunnah, that is, following the Sharia. According to Mu'in al-Din Chishti, Sufism without Sharia is superstitious. People who follow the path of Sufism without following the Shari'a cannot enjoy spiritual life in any way. Mu'in al-Din Chishti settled the Chishti order in Lahore and Ajmer in India in the middle of the 12th century. Mu'in al-Din Chishti is among the most well-known scholars, thinkers and sufis in the Indian subcontinent. In addition, Mu'in al-Din Chishti has a distinguished personality in social life. He saw the religious life as a service to the creatures and inculcated his followers to be in the social life and to serve the creatures. For this reason, he considered meeting the needs of the needy and feeding the hungry as a requirement of obedience to Allah and never neglected this. Due to his influence in India, Mu'in al-Din Chishti was given titles such as "Merciful to the Poor, Sun of India and Spiritual Sultan of India". He first stayed in Bukhara and Samarkand for a while for his education and then went to Baghdad. Mu'in al-Din Chishti also visited many important Islamic science centres of the period, such as Damascus, Mecca, Medina, Hamadan, Tabriz, Herat, Nishapur, Isfahan, Gorgan, Sabzevar, Balkh, and came to Lahore in India via Ghazni. Mu'in al-Din Chishti was also an influential Islamic scholar who devoted himself to the spread of Islam. Due to his invitation, many people accepted Islam in groups. The rulers of the period were disturbed due to the increasing number of Mu'in al-Din Chishti's influence circle and the people around him. The Hindu Raja, the king of the period, who thought his authority would be in danger, started to persecute Mu'in al-Din Chishti and his followers in various ways. However, Mu'in al-Din's influence on the people increased continuously despite all these problems. According to historical records, approximately nine million non-Muslims became Muslims in India under the influence of Mu'in al-Din Chishti. The study aimed to delineate Mu'in al-Din Chishti's life, scientific personality, works, influences and sect, lineage, mystical views, his travels for science, the Islamic scholars he met during his travels and learned knowledge, and his societal influences. Chishti's sufi doctrines were discussed through essential concepts in his works and the sect's method. In addition, the article also described the relations of Chishti with the rulers of his own time, the difficulties he encountered during his guidance of the people, and the reasons for these difficulties.
Keywords:
Sufism, Mu’in al-Din Chishti, Chishti Tariqa, Indian Subcontinent, Ajmer, Delhi, Spread of Islam.,
___
- Attar, Fariduddin. Tazkeratul Awliya. Dhaka: Emdadia Library, 2001.
- Ahmad, Abush Joha Noor. Khaja Muinuddin Chishti. Dhaka: Ahmad Publishing House, 1979.
- Aksöz Abdulkadir. “Hindistan'ın En Yaygın Tarikatı, Çiştiyye”. GZT.com. Retrieved 12 December 2022.
- Arnold, T.W. History of İntişar-ı Islam, trans. Hasan Gündüzler. Ankara: Akçağ Publications, 1971.
- Battuta, Ibn, Abu Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed b. İbrahim el-Levâtî et- Tancî. Ibn Battuta Travel Book, trans. A. Sait Aykut. Istanbul: Yapı Kredi Publications, 2000.
- Bangladesh, Islamic Foundation. Islamic Encyclopaedia. Dhaka: Islamic Foundation Bangladesh Publication, 1996.
- Cebecioğlu, Ethem. “Güney Asya’da İslâm’ın Yayılmasında Sufîlerin Rolü”, Ankara Üniversitesi İlâhîyat Fakültesi Dergisi, 33/1 (1994), 158-178.¬¬
- Chowdury, Saeyd Rashed Hasan– Göktaş, Vahit. "A Critical Analysis of Imam Rabbani Ahmad Sirhindi's Doctrines on Sufism", Teosofi: Jurnal Tasawuf dan Pemikiran Islam 11/1 (2021), 93-121.
- Chowdury, Saeyd Rashed Hasan. Bangladeş’te Tasavvufun ve Tarikatların Değerlendirilmesi, Sosyal Gelişimleri ve Oynadıkları rol: Yirmi Birinci Yüzyılda bir vak’a Incelemesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- Chowdury, Saeyd Raashed Hasan. “Bangladeş’te Tasavvuf Kültürü ve Temsilcileri”, Tematik Tasavvuf Toplantıları Fikriyat Kişiler Kurumlar, haz. Ahmet Cahid Haksever. 33-52. Ankara: Sonçağ, 2019. Chishti, Mu'in al-Din. Anis-ul-Arwah, trans. Kafiluddin Ahmad Chishti. Dhaka: Chishtia Publications- Rashid Book House, 1993.
- Çelik, İsa-Tay, Ömer. "Çiştiyye Tarîkatının Semâ ve Mûsikîye Yaklaşımı". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 21 / 1 (Haziran 2021), 210-230. https://doi.org/10.30627/cuilah.796364 Çiştî, Muînüddîn-i. Enîsü'l-Ervâh, trans. Hakîm Mutîü'r-rahmân. Lahor: Diyau'l-Kur'an, 1999.
- Çiştî, Muînüddîn-i Çiştî. Divân-ı Hâce Muînüddîn-i Çiştî, trans. Âreş Gûderzî. Pakistan: Çâphane Huaşe, 1944.
- Dihlavi, Abdulhak Muhaddis. Ahbârü'l-Ahyâr fi Esrâri'l-Ebrâr. Tehran: Encümen-i Âsâr-ı Mefâhir-i Ferhengî, 1963.
- Et-Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. el-Lüma'fî Tarihi't-Tasawwufî'l-Islami. Beirut: Daru'l-Kütübü'l İlmiyye, 2001.
- Gazâlî, Ebû Hamîd Muhammed. İhyâu Ulûmi'd-Dîn. trans. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, 1975.
- Göktaş, Vahit vd., "Spirituality in the Context of Tablighi Jamaat and its Implication on Muslim Society: The Sufi Perspective." International Journal of Social, Political and Economic Research 9/2 (2022), 49-66.
- Göktaş, Vahit – Chowdury, Saeyd Rashed Hasan."Freedom Of Religion, Faith and Religious Tolerance in Bangladesh: A Case Study on The Islamic Mysticism/Bangladeş’te Din Özürlüğü, İnanç ve Dinî Hoşgörü: İslâm Tasavvufu Üzerine Örnek Bir Araştırma". Disiplinlerarası Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2019), 41-67.
- Gürer, Dilaver. Abdülkâdir Geylânî Hayatı, Eserleri, Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
- Hücvîrî, Ali b. Osman. Keşfü'l-Mahcûb, trans. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Publications, 2018.
- Kaki, Kutbeddin Bahtiyar b. Kemaleddin Ahmed b. Mûsâ al-Ûşî. Delîlü'l-ʿÂrifîn: Melfûẓât-ı Mu'înüddîn Çiştî. Lahor: Diyaü'l-Kuran, 1999.
- Kakî, Kutbeddin Bahtiyar. Esrâr-i Hakîkî: Mektûbât-ı Muînüddîn-i Çiştî. Trans.: Muhammed Ekber Kâdirî. Lahore: Ekber Beg Sîlrez Publications, 2004.
- Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk Buhârî. et-Ta’arruf li-Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 2001.
- Kirmani, Sayyid Muhammad b. Mubarak. Siyar-ul-Auliya. Urdu Trans. Ghulam Ahmed Biryan. Lahore: Mushtaq Book Corner, 2012.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
- Kuşeyrî, Abdu'l-Kerim b. Hevâzin. er-Risâletü'l-Kuseyriyye fî İlmi't-Tasawwuf. Beirut: Dâru'l- Cîl, 1990.
- Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtu’l-Kulûb fî Mu’âmeleti’l-Mahbûb. Mısır: 1306.
- Mîrhord, Muhammed b. Mübârek b. Muhammed Alevî Kirmânî. Siyerü’l-Evliyâ'. Lahor: Müştâk Ahmed Yayınları, 1885.
- Nadbi, Syed Abul Hasan Ali Nadbi. Tareekh e Dawat o Azeemat. Lucknow: Nadwatul Ulama, 1997.
- Nadeem, Muhammad Tayyeb vd.,"Ṣufī Saint' Khāwaja Gharīb Nawāz'and His Impact on Indo-Pak Subcontinent: An Analysis in the light of His Intuitive Role", Al-Qamar 4/1 (2021), 193-206. Nizami, Khwaja, Hasan. Nizami Bansari. Islamabad: Mushtaq Book Corner, 2015.
- Nishan, Muhammad Arifur Rahman. Khwaja Garibe Nawaz. Chittagong: Muhammadi Qutubkhana Press, 2008.
- Özcan, Azmi. Bengal. Istanbul: DIA, 1992.
- Özcan, Azmi. “Muhammed Bahtiyar Halacî”. İstanbul: DIA, 2005.
- Rashid, Mohammad Mamunur. Cherage Chishti. Narayanganj: Hakimabad Khankaye Mozaddediya, 1989.
- Schimmel, Annemarie. Mystical Dimensions of Islam, trans. Ergün Kocabıyık. Istanbul: Kabalcı Publications, 2016.
- Tay, Ömer. Muînüddîn-i Çiştî ve Çiştiyye Tarîkatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
- Tay, Ömer. "Hindistan’ın İslâmlaşmasında Sûfî Bir Mürşid: Ferîdüddîn Genc-İ Şeker Ve Tasavvuf Anlayışı". Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (Aralık 2021), 175-188.
- Tay, Ömer. Hind Alt Kıtasında Sûfîlerin Sosyo-Kültürel Açıdan İslâm’a Olan Hizmetleri (Çiştiyye Tarikatı Örneği), İslara Uluslararasi İslam Araştirmalari Kongresi Bildiriler Kitabı. haz. Erdem Can Öztürk-Mahmud Esad Erkaya. 183-194. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, 2022.
- Zübeyrî, Hâdim Hasan Shah. Muînü'l-Ervâh. Ecmîr: Mühyi'l-Evkâf, 1983.
- ISSN: 2146-4901
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2010
- Yayıncı: Şırnak Üniversitesi