Çağdaş İslâm Hukukçularının Kripto Paraların Meşruiyetine Dair Görüşlerinin Analizi

Günümüzde teknolojinin hızla gelişmesi ve yaygınlaşması birçok yenilikleri de beraberinde getirmiştir. Bilişim teknolojisindeki ve internet ağındaki gelişmeler yanında yazılım mühendisliği, merkeziyetsiz oluşumlar, blockchain teknolojisi ve kripto para sistemindeki ilerlemeler, ulusal ve uluslararası alanda çok büyük ilgi görmektedir. Geleneksel ödeme sistemlerine alternatif olarak ortaya çıkan kripto paralar, teknolojinin finansal sistemlere entegre edilmesiyle de baş döndürücü bir ivme kazanmıştır. Ancak merkeziyetsiz bir özelliğe sahip olan kripto paraların güvenliği kriptografik sistemlerle sağlanmasına rağmen bazı devletler bu sistemin işleyişini güvenli bulmayarak bu paraların risklerine karşı kullanıcılarını korumaya yönelik yasal düzenlemeler yapmaktadır. Bunun yanında harcamaların kripto paralar ile gerçekleştirilmesinin yaygınlaşmasıyla birlikte klasik ödeme yöntemlerinin etkisinin azalacağı tezi de ileri sürülmektedir. Makalede bu bağlama ışık tutacak şekilde öncelikle para kavramı, işlevleri ve paranın tarihi gelişim süreci açıklandıktan sonra önemli bir kavram olarak kripto paranın ne olduğu, iktisâdî fonksiyonları üzerinde durulacak, bilhassa çağdaş İslâm hukukçularının kripto paraların meşruiyetine dair görüşlerinin analizi yapılacaktır. Ayrıca çalışmada kripto paraların riziko düzeyi, tedavül imkânı ve devletlerin yaptığı yasal düzenlemeler, özellikle de Türkiye’deki en son yapılan mevzuat değişiklikleri ortaya konulacaktır. Günümüzde kripto paraların hâlihazırda bir borsası oluşmuş durumdadır. Kripto para birimlerinin günlük kullanımında, ekonomideki geleneksel paranın rolünü yerine getirebilmektedir. Kripto paralar, e-ticaret işlemlerinin hız kazanmasıyla beraber kullanımı yaygınlık kazanmış, dağıtılmış serbest uçlu şifreli, dijital bir değere sahip, evrensel bir ağda işlem görebilecek bir potansiyele ulaşmıştır. Bundan dolayı para tanımına uyan özdeş yönleri bulunmaktadır. Her ne kadar durum böyle olsa da kripto paraların şu anki mevcut haliyle ilgili İslâm hukuku açısından tartışmalar sürmektedir. İslâm hukukçuları, karşılıklı borç doğuran işlemlerde “belirsizlik, aldatma, hile, bilgisizlik ve faiz” gibi durumların bulunmaması gerektiğini vurgulayarak bunları içeren akitlerin sahih olmadığını söylemişlerdir. Aynı şekilde parasal işlemlerde hukuk normlarının zorunlu kıldığı malın tedavülde olması, yapılan işlemin belirli ya da belirlenebilir olması gibi önemli gayelerin meydana gelmesine de dikkat çekmişlerdir. Bu doğrultuda kripto parayla yapılan işlemlerin ve sözleşmelerin de öncelikle hukukun gayelerine ve akdin lüzum şartlarına uygun olması gerekir. Kripto paraların, fıkhen meşrutiyetine yönelik doğru bir sonuca varmak için çağımızın gerçekleriyle de yüzleşmemiz kaçınılmaz olacaktır. İçinde bulunduğumuz zamanda kripto para borsalarında, risklerine rağmen çok geniş bir ağda, çok yüksek hacimlere ulaşan miktarlarda finansal işlemler yapılmaktadır. Fiziksel varlığa sahip olan paralar, nasıl ki tedavülde kullanılıyorsa bu paralarda servet biriktirme aracı olarak ya da para transfer işlemlerinde kullanılmasında fıkhen bir sakınca bulunmamaktadır. Aynı şekilde kripto para madenciliği de fıkhen yasaklanmamıştır. Ancak manipülasyon yapmak ve spekülasyon amacıyla kullanmak yasaklanmıştır. Zaten kripto paralar için mevcut riskler ve tedirginlikler, geleneksel paralar içinde söz konusudur. Önemli olan kripto para ve diğer para türlerinin nasıl ve hangi amaçla kullanıldığıdır. Kripto parayı ister para ister mal veya menfaat, isterse de finansal varlık olarak kabul edelim, geleneksel paralarda olduğu gibi bu paralar fıkhen yasaklanmadığından, risklerinin bertaraf edilmesi ve toplum tarafından tedavül aracı ve kıymet ölçü birimi olarak kabul edilmesi durumunda, aynen kâğıt paralar gibi para olma vasfına kavuşacağını ve paranın bütün işlevlerini yerine getirebileceklerini söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Para, Kripto Para, Blockchain Teknolojisi, Bitcoin

Analysis of Contemporary Islamic Lawyers' Views on the Legitimacy of Cryptocurrencies

Today, the rapid development and widespread use of technology has brought many innovations. In addition to the developments in information technology and internet network, software engineering, decentralized formations, blockchain technology and advances in the cryptocurrency system attract great attention in the national and international arena. Cryptocurrencies, which emerged as an alternative to traditional payment systems, have gained a dizzying momentum with the integration of technology into financial systems. However, although the security of cryptocurrencies, which have a decentralized feature, is ensured by cryptographic systems, some governments do not find the operation of this system safe and make legal regulations to protect their users against the risks. In addition, it is argued that with the widespread use of expenditures with cryptocurrencies, the effect of classical payment methods will decrease. To shed light on this context, after the concept of money, its functions, and its historical development process are explained, the article will focus on what cryptocurrency and its economic functions are, and then, in particular, it will analyse the views of contemporary Islamic jurists on the legitimacy of cryptocurrencies. In addition, the study will reveal the risk level of cryptocurrencies, the possibility of circulation, and the legal regulations made by the states, especially the most recent legislative changes in Turkey. Nowadays, an exchange of cryptocurrencies has already formed. The daily use of cryptocurrencies may fulfil the role of traditional money in the economy. With the acceleration of e-commerce transactions, cryptocurrencies have gained widespread use, and have reached a potential that can be traded in a universal network with a distributed free-end encrypted digital value. Therefore, it has identical aspects that fit the definition of money. Although this is the case, there are still debates about the current state of crypto currencies in terms of Islamic law. Islamic jurists emphasized that there should not be “uncertainty, deception, fraud, ignorance, and interest” in transactions that cause mutual debt and stated that the agreements containing these are not valid. Likewise, they drew attention to the occurrence of important conditions such as the fact that the goods are in circulation, which is required by the legal norms in monetary transactions, and the transaction made is specific or identifiable. Accordingly, transactions and contracts made with cryptocurrency must, first of all, comply with the purposes of the law and the requirements of the contract. It will be inevitable for us to face the realities of our age in order to reach a correct conclusion regarding the legitimacy of crypto coins according to Islamic law. In these days, financial transactions are carried out in cryptocurrency exchanges, in a very wide network despite the risks, reaching very high volumes. Just as the money that has physical assets is used in circulation, there is no harm in using these currencies as a means of accumulating wealth or in money transfer transactions. Likewise, cryptocurrency mining is not prohibited legally. However, it is forbidden to use it for manipulation and speculation. Already existing risks and concerns for cryptocurrencies are in question for traditional currencies, too. The important thing is how and for what purpose cryptocurrency and other types of money are used. Whether we consider cryptocurrencies as money, goods or benefits, or financial assets, as these coins are not legally prohibited just like traditional currencies, if their risks are eliminated and accepted as a means of circulation and a measure of value by the society, we can say that they will be qualified as money just like banknotes and they will fulfil all the functions of traditional money.

Keywords:

Islamic Law, Money, Cryptocurrency, Blockchain Technology, Bitcoin,

PDF

___

Abu-Bakar, Mufti Muhammad. “2017 Shariah Analysis of Bitcoin, Cryptocurrency and Blockchain”. Erişim 23 Aralık 2020. https://İslâmicbankers.files.wordpress.com/2019/02/2017-shariah-analysis-of-bitcoincryptocurrency-blockchain.pdf
Adam, Mufti Faraz. “Bitcoin: Shariah Compliant”. Erişim 4 Ocak 2021. https://afinanceorg.files.wordpress.com/2017/08/research-paper-onbitcoin-mufti-faraz-adam.pdf
Al-Quradaghi, Ali. “ حول فتوى :االلكترونية الرقمية للعمالت الشرعي الحكم , “. Erişim 2 Mayıs 2021. http://iefpedia.com/arab/wp- content/uploads/2018/05/Bitcoin-ali.quradaghi.pdf
Ahmet Cevdet Paşa. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1308/1891.
Ahmet Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet. İstanbul: y.y.,1976.
Âkil, Abdullah b. Muhammed b. Abdülvehhab. “el-Ahkâmu'l- Fıkhiyyetü'l-Muteallika bi'l-Amelâti'l-Elektruniyy, el- Memleketu’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye Vezâretü’t-Ta’lîm el-Câmiatü’l-İslâmiyye bi’l Medîneti’l-Münevvere”. Erişim 27 Mart 2021. https://iefpedia.com/arab/wp-content/uploads/2018/01/Bitcoin4.pdf
Akyıldız, Ali. “Para”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 34/163. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Allâm, Şevki İbrahim. “Tedâvül Umleti’l-Bitkoin ve Teâmül bihâ”, Erişim 4 Ocak 2021. http://www.dar- alifta.org/ar/ViewFatwa.aspx?sec=fatwa&ID=14139
Alkış, Alpaslan. “İslâm Hukuku Açısından Bitcoin ve Kripto Para”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 8/2 (Aralık 2018), 69-90.
Alpago, Hasan. “Bitcoin’den Selfcoin’e Kripto Para”. Uluslararası Bilimsel Araştırma Dergisi 3/2 (Mayıs 2018), 411- 428.
Aşur, Muhammed Tahir. İslâm Hukuk Felsefesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
Ateş, Leyla. “Bitcoin: Sanal Para ve Vergileme”. Vergi Sorunları Dergisi 308 (2014), 131-141.
Apaydın, Yunus. “Fesad”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/421. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Aybakan, Bilal. “Nakit”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/324. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Azevedo, Roberto. “World Trade Statistical Review”. World Trade Organization. (May 2019), 1-178.
Bayındır, Abdüllaziz. “Başlangıçtan Günümüze Kadar İslâm Toplumunda Madeni Paralar ve Kâğıt Paralar”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2000), 15-36.
BDDK, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. “Bitcoin Hakkında Basın Açıklaması”. Erişim 5 Ocak 2021. https://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Duyurular/Basin_Aciklamalari/12574bitcoin_hk_basin_aciklamasi.p df
Beest, P.C.L. “Bitcoin: explaining variations in regulatory approaches”. Political Science International Relations and Organizations (July 2017).
Bctr. “Dünya Genelinde Bitcoin ATM Sayısı”. Erişim 3 Mayıs 2021. https://bctr.org/dunya-genelindeki-bitcoin- atm-sayisi-10-000i-asti-18673/
Bilgili, İsmail. “İslâm Hukukunda Ma’dum'un Satışı”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 8 (2006), 211-238.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. İstanbul: Bilmen Yayınevi.1986.
Bloomberg. “China is Developing İts Own Digital Currency”. Erişim: 2 Mayıs 2021. https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-02-23/pboc-is-going-digital-as-mobile-payments-boom- transforms-economy
Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi’uş-şahih. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsr. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Ceran, Emre & Kiraz Mehmet, Sabir & Uzunkol, Osman. “RSA Şifreleme Sistemlerinin Kleptografik Arka Kapıları İçin Güvenlik ve Karmaşıklık Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2/21 (2017), 631-643.
Clinch, Matt. “Bitcoin Recognized by Germany as 'Private Money”. Erişim 1 Mayıs 2021. http://www.cnbc.com/id/100971898
Civelek, Aslı. İslâm Hukuku Açısından Kripto Paralar. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Coinkolik. “Bitcoin Şeriata Uygun Mu Btc İle Zekat Verilebilir Mi”. Erişim 21 Şubat 2021. https://www.coinkolik.com/bitcoin-seriata-uygun-mu-btc-ile-zekat-verilebilir-mi/
Çeker, Orhan. İslâm Hukuku’nda Akidler. İstanbul: A.H.İ. Yayınları, 2015.
Çeker, Orhan. “Kripto Paralar”. Facebook. 25 Şubat 2021,05:50. Erişim 27 Şubat 2021. https://tr- tr.facebook.com/profdrorhanceker/posts/2558701754436302?__tn__=-R
Çetin, Abdurrahman. “İslâmi Esaslara Uygun Kripto Para Önerisi: İslâmî Coin (ISCOIN)”. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi 12/22 (Ocak 2020), 63-89.
Coinkolik. “Endonezya’nın Gündeminde Devlet Destekli”. Erişim 3 Mayıs 2021. https://www.coinkolik.com/endonezyanin-gundeminde-devlet-destekli-bir-kripto-para-borsasi-var/
Cnnturk. “Bitcoin Alım Satım Yapanlar”. Erişim 3 Mayıs 2021. https://www.cnnturk.com/ekonomi/turkiye/bitcoin-alim-satimi-yapanlar-dikkat-sistem-degisiyor?page=12
Daru Al-Ifta’ Al-Falasteeniyya. Erişim 18 Şubat 2021. http://darifta.org/news/shownew.php
Dar Al-Ifta Al-Misriyyah. بـالبتكوي؟ Erişim 1 Şubat 2021. https://www.dar-alifta.org/Foreign/default.aspx
Darphane, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. “Paranın Tarihi”. Erişim 16 Şubat 2021. https://www.darphane.gov.tr/paranin-tarihi
David, Tan W. C. “Bitcoin Transactions: The New Frontier of Income Tax Evasion in Thailand”. Ramkhamhaeng Law Journal, 8/1 (2019).
DİB. “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı”. Erişim 16 Ocak 2021. https://kurul.diyanet.gov.tr/Duyuru- Detay/Duyurular/596/din-isleri-yuksek-kurulu–dijital-kripto-paralarin–kullaniminin-
Dilek, Şerif. “ Blockchain Teknolojisi ve Bitcoin”. Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı 231 (Şubat 2018), 29-30.
Doğan, Hasan. “İslâm Hukuku Açısından Kripto Paralar ve Blockchain Şifreleme Teknolojisi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26/2 (2018), 225-253
Doğantekin, Serkan — Usta, Ahmet. “Blockchain 101, Digitalage”. Bankalararası Kart Merkezi. (2017), 72-73.
Donanımhaber. “Sadaka ve Zekâtta Kriptopara Dönemi Başlıyor”. Erişim 19 Şubat 2021. https://www.donanimhaber.com/Sadaka-ve-zektta-kripto-para-donemi-basliyor--99982
Döndüren, Hamdi. İslâm’da Para Kredi Faiz ve Enflasyon İlişkileri. İstanbul: İSAV Yayınları, 1987.
EBA, European Banking Authority. “2014 Opinion on Virtual Currencies” Erişim 20 Aralık 2020. https://www.eba.europa.eu/sites/default/documents/files/documents/10180/1547217/32b1f7f2-90ec-44a8- 9aab 021b35d1f1f7/EBA%2520Opinion%2520on%2520the%2520Commission%25E2%2580%2599s%2520proposal%2520t o%2520bring%2520virtual%2520currency%2520entities%2520into%2520the%2520scope%2520of%25204AMLD.pd f?retry=1
Efe, Ahmet. “İslâm’a Göre Para ve Kredi Politikası”. Yönetim ve Ekonomi Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 25/3 (Ocak 2018), 587-607.
Eğilmez, Mahfi. “Ekonomi Sözlüğü”. Erişim 2 Mayıs 2021. https://www.mahfiegilmez.com/p/ekonomi-sozlugu.html
Eğilmez, Mahfi. “Kripto Paralar Bitcoin ve Blockchain”. Erişim 3 Mayıs 2021. https://www.mahfiegilmez.com/2017/11/kripto-paralar-bitcoin-ve-blockchain.html
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
Ergin, Feridun. Para Siyaseti. İstanbul: İSAV Yayınları, 1972.
Ergin, Feridun. Para ve Faiz Teorileri. İstanbul: Fakülteler Matbaası,1981.
Erkal, Mehmet. Madeni Para Banknot ve Kâğıt Para Mübadelesinde Faiz. İstanbul: İSAV Yayınları, 1987.
Evlimoğlu, Umut — Gümüş, U. Tolga. “İtibari Paranın Kullanımdan Kaldırılmasına Yönelik Teorik Bir Değerlendirme”. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi 9/2 (2018), 167-183.
Goodman, Leah Mcgrath. (Newsweek Global). “The Face Behind Bitcoin”. Erişim 17 Ocak 2021. https://www.newsweek.com/2014/03/14/face-behind-bitcoin-247957.html
Gözübenli, Beşir. Para Kavramına İslâmî Yaklaşım Üzerine Bazı Düşünceler. İstanbul: İSAV Yayınları, 1987.
Güney, Necmeddin. “İslâm Hukukunda Para Kavramına ve Paranın Yeri”. ed. Cem Korkut. İslâm İktisadında Para Bakırdan Dijitale. Ankara: TDV Yayınları: 2020.
Gürbüz, Ahmet. “Para Çeşitleri ve Gelecek Yüzyılda Paranın Yeri”. Erişim 17 Şubat 2021. http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/ahmet/039/
Hern, Alex. “Bitcoin Price Tumbles After Warning from Chinese Central Bank”. Erişim 2 Mayıs 2021. https://www.theguardian.com/technology/2013/dec/05/bitcoin-price-tumbles-chinese-central-bank- warning
Hacak, Hasan. "Mal". TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/461. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Haseni, Ahmed. İslâm'da Para. çev. Adem Esen. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
Kaya, Süleyman. “Kripto Paralar ve Fıkhi Açıdan Değerlendirilmesi”. İSAFEM (Ocak 2018), 1-18.
İşbank. “Paranın İcadı ve Gelişimi”. Erişim 6 Şubat 2021. https://www.isbank.com.tr/blog/paranin-icadi-ve-gelisimi
IRS. “Notice 2014-21”. Erişim 1 Mayıs 2021. https://www.irs.gov/pub/irs-drop/n-14-21.pdf
Kaplanhan, Fatih. “Para Sistemlerindeki Dönüşümün Dünü Bugünü ve Geleceği”. ed. Cem Korkut. İslâm iktisadında Para Bakırdan Dijitale. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Karakoç, İrem. “Osmanlı Devletinde Kâğıt Paraya Geçiş Sürecinde Evrak-ı Nakdiyyenin Yeri”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi 1 (Ocak 2021), 1-54.
Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku. 2 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 2 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1986.
Karaman, Hayreddin. (Yeni Şafak). “Sanal Para (Bitcoin, Bitpara)”. Erişim 20 Aralık 2020. https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/sanal-para-bitcoin-bitpara-2041314
Keirns, Garrent. “Japan's Bitcoin Law Goes Into Effect Tomorrow”. Erişim 2 Mayıs 2021. http://www.coindesk.com/japan-bitcoin-law-effect-tomorrow/
Koinbülten. “Yasak Söz Konusu Değil”. Erişim 2 Mayıs 2021. https://koinbulteni.com/tcmb-kripto-para-yasak-soz-konusu-degil-99868.html
Korkut, Cem. İslâm iktisadında Para Bakırdan Dijitale İslâm İktisadında Para ve Para Kavramı Politikası Uygulaması. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Litwack, Seth. “Bitcoin: Currency or Fool's Gold: A Comparative Analysis of the Legal Classification of Bitcoin”. Temp. Int'l & Comp. LJ 29 (2015), 309-348.
Macheel, Tanaya. “French Government Outlines New Regulations for Bitcoin Market Transparency”. Erişim 1 Mayıs 2021. http://www.coindesk.com/french-government-outlines-new-regulations-bitcoin-market- transparency/
Mishkin, Frederich S. The Economics of Money Banking & Financial Markets. Newyork: Pearson Addison Wesley, 2001.
Nakamoto, Satoshi. “Bitcoin: A Peer to Peer Eloctronic Cash System” Erişim 27 Mart 2021. https://bitcoin.org/bitcoin.pdf
Narayanan, Arvind & Clark, Jeremy. “Bitcoin’s Academic Pedigree”. Commumication of ACM. 60/12 (2017), 36- 45.
Natarajan, Harish vd. ”Smart Contracts”. Distributed Ledger Technology and Blockcain. 1 (2017), 29-33.
Orman, Sabri. Modern İktisat Literatüründe Para, Kredi ve Faiz. İstanbul: İSAV Yayınları, 1987.
Özkeser-Sezgi. “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmasına Dair Yönetmelik”. Erişim 12 Mayıs 2021. https://www.ozkeser-sezgi.com/odemelerde-kripto-varliklarin-kullanilmasina-dair-yonetmelik
Özsoy, İsmail. “Fıkhı Açıdan Finans ve Altın İşlemleri Fıkıh Doktrininde Para ve Faiz”. Fıkhi Açıdan Finans ve Altın İşlemleri -Tebliğ ve Müzakereler- Tartışmalı İlmi Toplantı. 75-132. Konya: Konevi Kültür Merkezi, 2012.
Pinna, Andrea—Ruttenberg, Wiebe. “Distributed ledger Technologies and their specifications”. ECB Occasional Paper 172 (April 2016), 8-19.
Selçuk, Hamide—Çiydem, Fatma Nur. “Kripto Paralar ve Blockchain Teknolojisinin Kullanım Alanları”. Uluslararası İslâm Ekonomisi Finans ve Etik Kongresi. ed. Hüseyin Ergün vd. 12-24. İstanbul: Pazıl Matbaa, 2019.
Serozan, Rona. Eşya Hukuku I. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2014.
Seyidoğlu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Güzem Can Yayınları, 1992.
Simmel, Georg. The Philosophy of Money. Newyork: Routledge Group, 2004.
SPK, Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Dairesi Araştırma Raporu. “Kripto-Para Bitcoin”. Erişim 12 Ocak 2021. https://www.spk.gov.tr/SiteApps/Yayin/YayinGoster/1130
Tabakoğlu, Ahmet. İslâm'da Para Politikası Hakkında Bir Deneme. İstanbul: İSAV Yayınları, 1987.
TCMB, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. “Kâğıt Paranın Tarihçesi”. Erişim 17 Şubat 2021. TCMB_ORTAOKUL_KİTAPÇIK_DijitalSpr.pdf
TDK. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 25 Ocak 2021. http//www.sozluk.gov.tr
Techinside. “Coincheck hesaplarından 530 Milyon”. Erişim 3 Mayıs 2021. https://www.techinside.com/coincheck-hesaplarindan-530-milyon-dolarlik-kripto-para-calindi/
The Guardian. “Thai Bitcoin Exchange Suspends Trading”. Erişim 2 Mayıs 2021. https://www.theguardian.com/technology/2013/jul/31/thai-bitcoin-exchange-suspend-trading
TRTHaber. “Thodexin kurucusu 2 milyar”. Erişim 3 Mayıs 2021. https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/thodexin-kurucusu-2-milyar-dolarlik-vurgun-sorusturmasi- 574973.html
Uslu, Rıfat. “İslâm Hukukunda Para Birimleri”. Journal of Islamic Research 25/1 (2014), 28-38.
Uzmancoin. “ Bitcoin atm Lokasyonları”. Erişim 3 Mayıs 2021. https://uzmancoin.com/bitcoin-atm-lokasyonlar/
Üzer, Betül. Sanal Para Birimleri. Ankara: TCMB, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, 2017.
Waldport, Mark. “Distributed Ledger Technology: Beyond Block Chain”. Government Office for Science (December 2015).
Wong, Joon. “Indonesia Central Bank Warns Against Bitcoin Use”. Erişim: 2Mayıs 2021. http://www.coindesk.com/indonesia-central-bank-warns-bitcoin-use/
Yazete. “Merkez Bankası Enflasyon Tahmini”. Erişim 12 Mayıs 2021. http://www.yazete.com/ekonomi/merkez-bankasi-2021-sonu-enflasyon-tahminini-yuzde-122ye- yukseltti-843930.html
Yazıcı, Abdurrahman. Kripto Paralarla İlgili Fetvalar ve Fıkhi Hükmü. Konya, NEÜ Yayınları, 2020.
Yıldız, Seracettin. İslâm Hukuku Açısından Kripto Paraların Fıkhi Hükmü ile İlgili Tartışmalar, İslâmî Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech) Blokzincir-Akıllı Sözleşme-Kripto Paralar. Konya: NEÜ Yayınları, 2020.
Yüksel Bozkurt & Armağan, Ebru. "Elektronik Para, Sanal Para, Bitcoin ve Linden Doları'na Hukûkî Bir Bakış". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. 2/73 (2015), 173-220.
Zeydan, Abdülkerim. el-Medhal li-Dirâseti’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müesseset’ür- Risâle, 1999.
Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l İslâmî ve Edilletühü. Dımeşk: Daru’l-Fikir, 1989.